Λίγα εισαγωγικά
Ο Λένιν, ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, είχε δηλώσει το 1922 ότι «η Σοβιετική Ρωσία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την Ουκρανία. Χάνοντας την Ουκρανία είναι σαν να χάνεις το κεφάλι σου», με τα λεγόμενά του να είναι ενδεικτικά της επιρροής που είχε η Ουκρανία στην βιομηχανική οικονομία και γεωργική παραγωγή της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, πριν το 1917 (π.χ παρήγαγε το 98% του ανθρακίτη, 71% του άνθρακα, 74% του χάλυβα, αποτελούσε τον κυριότερο σιτοβολώνα παγκοσμίως με καλλιέργεια του 67% των σιτηρών της Αυτοκρατορίας, 64% του καπνού κ. ά). 69 χρόνια μετά, το Ανατολικό Μπλοκ καταρρέει στις 26/12/1991, και η Ουκρανία κερδίζει την νομική, εθνική και εδαφική ανεξαρτησία της, αποτελώντας έναν γεμάτο από γεωστρατηγικά, γεωπολιτικά και οικονομικά-ενεργειακά-παραγωγικά προνόμια τόπο. Τώρα, το 2022 τίθεται ξανά σε κίνδυνο η εθνική, οικονομική κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητά της από τη γειτονική Ρωσία.
Ποιος ο λόγος της σύρραξης;
Τα αίτια της τεταμένης κατάστασης μεταξύ των δύο χωρών έχουν τις ρίζες τους στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης των κτημάτων (“κολεκτιβοποίηση”), διαδικασία που ξεκίνησε ο Στάλιν για την εκβιομηχάνιση της Ε.Σ.Σ.Δ, οι μεγαλογαιοκτήμονες Ουκρανοί αρνήθηκαν να παραχωρήσουν στο κράτος τις περιουσίες τους, και έτσι ο Σοβιετικός ηγέτης προχώρησε σε ένα πολύ σκληρό μέτρο. Συγκεκριμένα, επέβαλε εμπάργκο στις ουκρανικές εισαγωγές, και έτσι, μόλις καταναλώθηκαν και τα τελευταία αποθέματα σιτηρών και γεωργικών προϊόντων, έπεσε πείνα, με το πολιτικό τέχνασμα του Στάλιν να οδηγεί στον Μεγάλο -τεχνητό και εσκεμμένο- Λιμό της περιόδου 1932-1933, έχοντας ως αποτέλεσμα το θάνατο 3.500.000 έως 5.000.000 ανθρώπων (το Δικαστήριο του Κιέβου, το 2010, αναφέρθηκε σε 10.000.000 θανάτους). Στις 28/11/2006, το Ουκρανικό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Γολοντομόρ (η άλλη ονομασία της ουκρανικής συμφοράς), ως γενοκτονία, συμβάλλοντας σημαντικά στην ανάπτυξη του εθνικιστικού και αντιρωσικού αισθήματος των Ουκρανών πολιτών και στην απροθυμία για συγχώνευση του ρωσικού και ουκρανικού λαού, παρά την πληθώρα κοινών σημείων μεταξύ των δύο (γλώσσα, κουλτούρα κ.ά).
Ένα άλλο γεγονός-σταθμός, που θα μας συνδέσει με τα σημερινά τεκταινόμενα, είναι η απόσχιση της Κριμαίας από τη Ρωσία και η προσάρτησή της στην Ουκρανία, μετά από απόφαση του Νικίτα Χρουστσώφ το 1954 (διάδοχος του Στάλιν). Η Ρωσία, ποτέ δεν δέχθηκε την απόσχιση αυτή, και σε συνεργασία με το μεγάλο ποσοστό ρωσοφώνων της περιοχής εισέβαλλε στην Κριμαία το 2014, και με δημοψήφισμα που έληξε με συντριπτική πλειοψηφία (97,4% ΝΑΙ έναντι 2,6% ΟΧΙ) η Κριμαία προσαρτήθηκε (στην πραγματικότητα, αυτόνομη ρωσοκρατούμενη είναι) ξανά στη Ρωσία, με το δημοψήφισμα και τη δεσμευτικότητά του να αμφισβητούνται από τον Ο.Η.Ε, την Ε.Ε και τις Η.Π.Α, με την Ουκρανία να διατείνεται πως το δημοψήφισμα καταπατά τη θεμελιώδη διάταξη του Διεθνούς Δικαίου περί εδαφικής ακεραιότητας. Μετά από μια σειρά ακραίων διαδηλώσεων, ήρθε η πτώση του πρωθυπουργού Γιανουκόβιτς και της κυβέρνησής του, ο οποίος είχε βλέψεις για είσοδο στην Ε.Ε από το 2012, κάτι το οποίο θα έπληττε τις εμπορικές της σχέσεις με τη Ρωσία.
Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με τις πιέσεις και επιθέσεις που δέχονταν οι ρωσόφωνοι πληθυσμοί στο Ντονμπάς (Ανατολική Ουκρανία), και με τις συζητήσεις της -φιλοδυτικής πλέον- Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ, οδήγησαν την Ρωσία σε πιο δραστικά μέτρα, απειλώντας ακόμα και με στρατιωτική εισβολή (πριν λίγες μέρες κάτι τέτοιο μας φαινόταν απίθανο)! Όπως προαναφέρθηκε, η Ουκρανία αποτελεί έναν τόπο που μπορεί να επηρεάσει τις γεωπολιτικές ισορροπίες της Ευρώπης. Πιθανή εγκατάσταση ΝΑΤΟϊκών βάσεων στην Ουκρανία θα ασκούσε σοβαρή γεωστρατηγική πίεση στη Ρωσία, η οποία θα περικυκλωνόταν και επίσημα από χώρες ενταγμένες στο ΝΑΤΟ (ήδη είναι η Πολωνία, η Εσθονία, οι χώρες της Βαλτικής), επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την ελευθερία κινήσεων, είτε εμπορικών-οικονομικών, είτε και την ίδια την άσκηση επιρροής της Ρωσίας στην Ανατολική Ευρώπη. Και ως γνωστόν, μια υπερδύναμη (πυρηνικά, οικονομικά, ενεργειακά, εδαφικά, πληθυσμιακά) σαν τη Ρωσία δεν θα μπορούσε να επιτρέψει κάτι τέτοιο. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι στην Ουκρανία βρίσκεται το λιμάνι της Οδησσού, σπουδαίο οικονομικό κέντρο εμπορίου στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μαύρη Θάλασσα. Ταυτόχρονα, η Ουκρανία κατέχει σημαντικό αριθμό κοιτασμάτων (λιγνίτη), ενεργειακών πηγών, κυρίως φυσικού αερίου, το οποίο αυτή τη στιγμή, λόγω των λιγοστών ενεργειακών αποθεμάτων παγκοσμίως, μπορεί να αποφέρει σημαντικά κέρδη, ενώ η αγροτική και γεωργική παραγωγή και οι αντίστοιχες εξαγωγές εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα (π.χ η Ουκρανία είναι η πρώτη στον κόσμο σε ποσοστά εξαγωγών ζάχαρης, σιταριού, φυτικών προϊόντων κ.ά). Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε λοιπόν, γιατί η Ουκρανία αποτελεί το “μήλον της έριδος” στην περιοχή, και γιατί η Κίνα, δεύτερη μεγαλύτερη αγορά διεθνώς, τάσσεται έκδηλα υπέρ των Ρώσων.
Παραβίαση διπλωματικών συμφωνιών και κανόνων Διεθνούς Δικαίου
Επίσης, μια σημαντική γενεσιουργός αιτία της σύρραξης μεταξύ των γειτονικών χωρών, είναι η επίκληση της παραβίασης κανόνων δικαίου, τόσο από πολυμερείς συμφωνίες, όσο και του Διεθνούς Δικαίου, και από τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα.
Αρχικά, τον Φλεβάρη του 2015, συνήφθη η Συμφωνία του Μίνσκ 2, μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, υπό την εποπτεία του Γάλλου Προέδρου, Φρανσουά Ολάντ, και της Γερμανής καγκελαρίου, Άνγκελα Μέρκελ, ώστε να διευθετηθούν τα ζητήματα που προέκυψαν από τις καταληφθείσες από ρωσοφώνους περιοχές και αυτοανακηρυχθείσες ως Λαϊκές Δημοκρατίες του Λουγκάνσκ και του Ντόνετσκ. Τελικά, η συμφωνία επικυρώθηκε και από τον Ο.Η.Ε, αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ κατά γράμμα, αφού τόσο οι Ρώσοι, όσο και οι Ουκρανοί, αναφέρουν ότι παραβιάστηκαν οι όροι από τους εκάστοτε αντιπάλους. Συγκεκριμένα, οι Ουκρανοί ισχυρίζονται ότι οι Ρώσοι αντάρτες αθέτησαν το σημείο 2 («απόσυρση βαρέως οπλισμού από τις πρώτες γραμμές»), το σημείο 6 («αποκατάσταση του ελέγχου της ουκρανικής κυβέρνησης στα σύνορα με τη Ρωσία»), αφού στις 23/2/2022 η Ρωσία αναγνώρισε την ανεξαρτησία των Λ.Δ του Λουγκάνσκ και του Ντόνετσκ, πάνω στην οποία δήλωση ο Πούτιν θεμελίωσε και δικαιολόγησε την εισβολή («ειρηνευτική και φιλοσυμμαχική επιχείρηση» την βάπτισε) στην Ουκρανική επικράτεια, και, τέλος, το σημείο 7 («αποχώρηση ξένων δυνάμεων και μισθοφόρων»), αφού Ρώσοι αντάρτες παρέμειναν στην περιοχή. Οι Ρώσοι, στον αντίποδα, αντέτειναν ότι οι Ουκρανοί αθέτησαν το σημείο 1 («κατάπαυση του πυρός»), αφού οι επιθέσεις από Ουκρανούς εθνικιστές κατά των ρωσικών μειονοτήτων εντάθηκαν ( π.χ κάψιμο ζωντανών φιλορώσων στο Μέγαρο Συνδικάτων της Οδησσού από το ουκρανοεθνικιστικό τάγμα Αζόφ), με βομβαρδισμούς συνοικιών κυρίως, και το σημείο 5, που αφορούσε την καταβολή συντάξεων στους ρωσοφώνους της Ανατολικής Ουκρανίας. Τέλος, το σημείο 8, αφού δεν προσδιορίζει ξεκάθαρα την έκταση της Ανατολικής Ουκρανίας και την επιρροή που μπορεί να ασκήσει η κάθε χώρα σε αυτή τη ζώνη, αφήνει περιθώρια και στις δύο πλευρές να το ερμηνεύσουν η καθεμία βάσει των συμφερόντων της.
Ωστόσο, οι διαφωνίες δεν σταματούν εδώ. Αρχικά, οι Ρώσοι υποστηρίζουν ότι η εγκατάσταση ΝΑΤΟϊκών μονάδων στην Ουκρανία και κατ` επέκταση στην Ανατολική Ευρώπη αφενός αντίκειται στη συμφωνία που είχαν κάνει με τη Δύση όταν γκρεμίστηκε το Τείχος του Βερολίνου, το 1989, και η οποία αφορούσε τη μη επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη (οι Δυτικοί δεν επιβεβαιώνουν τη συμφωνία αυτή, κάτι που κάνει ο Αμερικανός πρέσβης της Σοβιετικής Ένωσης εκείνη την εποχή), αφετέρου προσκρούει στη βασική αρχή του Διεθνούς Δικαίου, η οποία ορίζει ότι απαγορεύεται να εξοπλίζονται και να ισχυροποιούνται χώρες, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια των γειτονικών τους χωρών. Θα έπρεπε να προσθέσουμε την τοποθέτηση της Ρωσίας για παραβίαση ανθρωπίνων και βιοτικών δικαιωμάτων των Ρώσων στο Ντονμπάς και σε όλη την Ουκρανία.
Οι Ουκρανοί, πάντως, έχουν περισσότερους νομικούς λόγους να διαμαρτύρονται. Αρχικά, ο Πούτιν, σε δηλώσεις του στις 23/2/2022, αμφισβητούσε την ύπαρξη και την εδαφική υπόσταση της Ουκρανίας. Κατ` αυτό τον τρόπο, έθεσε υπό αμφισβήτηση τη νομιμότητα της Ουκρανικής Επικράτειας και την εθνική της κυριαρχία, δικαιολογώντας κατά κάποιο τρόπο την επίθεση που προετοίμαζε. Άλλη παραβίαση είναι η βίαιη προσάρτηση εδαφών από ένα άλλο, κυρίαρχο κράτος, πόσω δε όταν τα σύνορά του έχουν καθοριστεί με διεθνείς αναγνωρισμένες συμβάσεις και έχει εκ του νόμου εδαφική και κρατική υπόσταση (περίπτωση Κριμαίας). Η εισβολή συνιστά και προσβολή της εδαφικής ακεραιότητας ενός κυρίαρχου κράτους. Τέλος, οι εχθροπραξίες αποτελούν de facto καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη ζωή, στην ελευθερία, στην αξιοπρέπεια (π.χ Χάρτης θεμελιωδών δικαιωμάτων 1948, Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 1950) κτλπ.
Επιπτώσεις-Κυρώσεις εκατέρωθεν
Φυσικά, αυτή η διαμάχη έχει επηρεάσει την παγκόσμια οικονομική, γεωπολιτική και ενεργειακή ισορροπία. Το χρηματιστήριο βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση, η αξία των μετοχών μειώνεται, οι ξένοι επενδυτές αποθαρρύνονται και διστάζουν, ή και διακόπτουν, σχεδιαζόμενες επενδύσεις στην Ουκρανία, επιχειρήσεις και εργοστάσια, βιομηχανίες (κυρίως αυτοκινητοβιομηχανίες) κλείνουν, ενώ τέλος αποσύρονται σχέδια και αναστέλλονται επενδύσεις στην Ρωσική Ομοσπονδία (πιο πρόσφατη περίπτωση, η γαλλική γαλακτοκομική εταιρεία Danone).
Η Ε.Ε, προχώρησε σε οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οι οποίες πλήττουν και τις χώρες της βέβαια. Συγκεκριμένα, προχώρησε στο πάγωμα των τραπεζικών καταθέσεων των Ρώσων ολιγαρχών εντός των χωρών της Ένωσης, σε ένα μέτρο σημαντικής οικονομικής πίεσης, το οποίο αποσκοπεί στην εναντίωση, ή έστω, στην αμφισβήτησή προς τον Πούτιν, αφού αυτή η κοινωνική ομάδα αποτελεί σταθεροποιητικό μηχανισμό στην κυριαρχική πολιτική του Ρώσου Προέδρου. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και την παύση της χρηματοδότησης του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2, ο οποίος θα μετέφερε απευθείας ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη και θα έφτανε μέχρι τη Γερμανία, αλλά και γενικά την εισαγωγή φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη. Αυτό το μέτρο, πλήττει σημαντικά τη Ρωσία, δεδομένου ότι το 40% των κερδών της από το εξωτερικό εμπόριο προέρχεται από την εξαγωγή φυσικού αερίου και πετρελαίου (και γενικά η απαγόρευση εισαγωγής ρωσικών προϊόντων και αγαθών από ευρωπαϊκές χώρες επιδρά αρνητικά στη ρωσική οικονομία, αφού πρόκειται για μια χώρα που στηρίζει την δημοσιονομική πολιτική της στο διεθνές εμπόριο), αλλά και την ίδια την Ε.Ε, αφού η κρατικομονοπωλιακή ρωσική εταιρεία Gazprom, είναι υπεύθυνη για την προμήθεια του 1/3 του φυσικού στην Ευρώπη, ενώ στο μεταξύ, η Ευρώπη εισάγει περίπου 3.700.000 βαρέλια πετρελαίου από την Ρωσία. Τώρα ειδικά, που τα ευρωπαϊκά ενεργειακά αποθέματα λιγοστεύουν, η Gazprom είχε την ευχέρεια να διαμορφώνει τις τιμές όπως αυτή ήθελε, βάσει του νόμου της αγοράς περί προσφοράς-ζήτησης. Η Ε.Ε, και ιδιαίτερα η Γερμανία, έχουν ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία, επομένως δεν βγουν αλώβητες από το εμπάργκο αυτό, με τον πληθωρισμό να βρίσκεται προ πυλών, και την παγκόσμια οικονομική ύφεση να φαίνεται στον ορίζοντα.
Μια άλλη, σημαντική κύρωση, είναι ο αποκλεισμός ορισμένων Ρωσικών τραπεζών από το χρηματοπιστωτικό πρόγραμμα Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT) και η πτώχευσή τους (βλέπε Sberbank). Με απλά λόγια, αυτές οι τράπεζες δεν θα μπορούν να μετατρέπουν το εθνικό νόμισμα (ρούβλι) σε δολάριο. Και, εφόσον οι αγορές σε διεθνές επίπεδο, και κυρίως στην ενέργεια, πραγματοποιούνται με νόμισμα το δολάριο, μεγάλο μέρος της ρωσικής οικονομίας θα αναγκαστεί να επιστρέψει στο μοντέλο της κλειστής οικονομίας. Πάντως, η Ρωσία σχεδιάζει να ενταχθεί σε ένα ανάλογο διατραπεζικό πρόγραμμα με τις χώρες της Ασίας, το οποίο κατευθύνεται από την Κίνα (φυσικά, με πιο περιορισμένες συναλλαγματικές δυνατότητες). Όπως προαναφέρθηκε, η ρωσική οικονομία στηρίζεται στο διεθνές εμπόριο, και όλα αυτά τα μέτρα οδήγησαν στην υποτίμηση του ρουβλιού, έως και 30%!
Οι εξελίξεις αυτές δεν άφησαν ανεπηρέαστους άλλους τομείς, όπως ο πολιτισμός, η τέχνη (πρόσφατα ματαιώθηκαν παραστάσεις από Ρώσους συγγραφείς και σκηνοθέτες), η εκπαίδευση (υπάρχουν καταγγελίες για αποβολή Ρώσων μαθητών από αμερικανικά κολλέγια!), ο αθλητισμός (Ρωσικές ομάδες αποβάλλονται προσωρινά από διασυλλογικές διοργανώσεις, αλλοδαποί αθλητές εγκαταλείπουν τις ρωσικές ομάδες).
Ας ελπίσουμε πως οι προσπάθειες γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ Δύσης-Ανατολής θα τελεσφορήσουν, θα δοθούν οι απαραίτητες εγγυήσεις ασφαλείας και θα επιστρέψουμε στη διπλωματική οδό, προτού κλιμακωθεί το νεοψυχροπολεμικό κλίμα και επανέλθουμε στην περίοδο των ζωνών επιρροής, ή, ακόμα χειρότερα, οδηγηθούμε σε μία γενικευμένη πολεμική σύγκρουση, με την εμπλοκή τρίτων κρατών..
Κουτρουμάνος Ηλίας,
Φοιτητής Νομικής Ε.Κ.Π.Α
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Βάσεις Εισαγωγής: Πτώση σε Πολυτεχνεία και Νομικές αλλά οι Ιατρικές διεκδικούν να πάνε ψηλότερα
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 01/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
