Alfavita Newsroom Μια ενδιαφέρουσα ανάλυση για την τιμή του πετρελαίου και τους ιμπεριαλιστικούς ανταγωνιμούς δημοσιεύεται στην εφημερίδα Ριζοσπάστης την Τρίτη 6 Ιανουαρίου. Παρουσιάζουμε παρακάτω τα πιο ενδιαφέροντα σημεία που αποκαλύπτουν μια διαφορετική εικόνα από αυτή που παρουσιάζουν τα ελληνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης.
Η τεράστια μείωση των τιμών του πετρελαίου αποτελεί συνολικά τονωτική ένεση για την παγκόσμια οικονομία, εκτιμά ο Ολιβιέ Μπλανσάρ, οικονομολόγος του ΔΝΤ. Εκτιμά επίσης ότι οι τιμές θα αυξηθούν, αλλά θα είναι και μετά την αύξησή τους τους κάτω από το επίπεδο των τελευταίων χρόνων. Η παγκόσμια οικονομία θα ενισχυθεί κατά 0,7% το 2015 και κατά 0,8% το 2016, λόγω φθηνότερου πετρελαίου, σύμφωνα με ένα σενάριο του ΔΝΤ. Αν η τιμή του πετρελαίου αυξηθεί γρηγορότερα τους επόμενους μήνες, η θετική επίδραση στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα περιοριστεί στο 0,3% το 2015 και στο 0,4% το 2016. Οι χώρες που εισάγουν πετρέλαιο και περισσότερο οι αναπτυσσόμενες χώρες που εισάγουν πετρέλαιο θα κερδίσουν από την πτώση της τιμής του. Οι χώρες που παράγουν πετρέλαιο θα έχουν αρκετά μειωμένα έσοδα τους επόμενους μήνες, γεγονός που θα επιδράσει αρνητικά στη δημοσιονομική τους κατάσταση (μειωμένα έσοδα στους κρατικούς προϋπολογισμούς), και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους, λέει ο Ολιβιέ Μπλανσάρ.
Αυτή είναι η καταγραφή του ΔΝΤ για την επίδραση στην παγκόσμια οικονομία της μεγάλης πτώσης των τιμών του πετρελαίου στη διεθνή αγορά, εκφράζοντας επίσης αυτό που είναι ολοφάνερο, δηλαδή το ποιες καπιταλιστικές οικονομίες χάνουν και ποιες ωφελούνται. Αυτό που δεν αποτυπώνει ως εκτίμηση το ΔΝΤ είναι οι βαθύτερες επιδράσεις στις σχέσεις των κρατών διεθνώς. Γιατί, μπορεί να είναι υπαρκτοί οι ανταγωνισμοί γύρω από την τιμή ανάμεσα στα μονοπώλια που παράγουν Ενέργεια και σ' αυτά που καταναλώνουν, αλλά εδώ και καιρό φαίνεται ότι μαίνονται ανταγωνισμοί γύρω από την υπόθεση της τιμής του πετρελαίου ανάμεσα στα κράτη που παράγουν, σύμφωνα με ρεπορτάζ των αστικών ΜΜΕ και άρθρα από οικονομολόγους - αναλυτές, που προσπαθούν να ερμηνεύσουν την τακτική ορισμένων ισχυρών πετρελαιοπαραγωγών χωρών και ιδιαίτερα αυτών του ΟΠΕΚ.
Υπάρχει, βεβαίως, ένα ερώτημα. Γιατί πέφτει η διεθνής τιμή του πετρελαίου; Στις αρχές Νοέμβρη, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, μιλώντας σε κινεζικά ΜΜΕ, ενόψει της τότε Συνόδου Κορυφής του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας - Ειρηνικού (APEC), τόνισε: «Η προφανής αιτία για την πτώση των τιμών πετρελαίου παγκοσμίως είναι η επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της διεθνούς οικονομίας, που σημαίνει πως η κατανάλωση Ενέργειας μειώνεται σε ένα φάσμα χωρών...Ομως, υπάρχει και μία πολιτική συνιστώσα στη διαμόρφωση των τιμών πετρελαίου. Σε ορισμένες περιόδους κρίσης, αρχίζει να δημιουργείται η αίσθηση πως είναι οι πολιτικές σκοπιμότητες αυτές που πρυτανεύουν στη διαμόρφωση των τιμών της Ενέργειας».
Η αλήθεια στην υπόθεση έχει σχέση και με τα δύο ζητήματα που βάζει ο Βλ. Πούτιν. Πράγματι, σε συνθήκες παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, η παραγωγή μειώνεται, επομένως και η κατανάλωση Ενέργειας. Αρα η μείωση της ζήτησης φέρνει και πτώση της τιμής. Ταυτόχρονα, οι ενδομονοπωλιακοί ανταγωνισμοί μπορεί να ρίχνουν και τις τιμές. Εδώ εντάσσονται και οι πολιτικές σκοπιμότητες που έχουν σχέση με την υπονόμευση καπιταλιστικών οικονομιών από ανταγωνίστριες καπιταλιστικές οικονομίες, όταν η πώληση Ενέργειας αποτελεί σημαντικό παράγοντα ανάπτυξής τους. Αλλά αυτό θα το δείξουμε παρακάτω. Ταυτόχρονα, η πτώση της τιμής σε περιόδους κρίσης δεν αποκλείει την αύξηση της ζήτησης παρά την πτώση παραγωγής, άρα και κατανάλωσης Ενέργειας, ακριβώς για να δημιουργηθούν αποθέματα, τα οποία στην ανάκαμψη θα συμβάλουν στην αύξηση των κερδών των μονοπωλίων που καταναλώνουν Ενέργεια. Ενας παράγοντας, επίσης, που επιδρά στην τιμή της Ενέργειας είναι οι ανταγωνισμοί ανάμεσα σε μονοπώλια παραγωγής διαφορετικών μορφών Ενέργειας, δηλαδή ανάμεσα σε μονοπώλια πετρελαίου και μονοπώλια Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Τελευταία, ενισχύεται η καμπάνια μείωσης στην κατανάλωση πετρελαίου λόγω των ρύπων που επιδρούν αρνητικά στο περιβάλλον στην «κλιματική αλλαγή», όπως λένε. Υπάρχει αρνητική επίδραση στο περιβάλλον από τους ρύπους, αλλά η πραγματική ουσία για τα μονοπώλια δεν είναι η ευαισθησία για το περιβάλλον. Τα μονοπώλια κάποιων κρατών, που αναπτύσσουν τις λεγόμενες ανανεώσιμες πηγές Ενέργειας, πασχίζουν να επιβάλουν αυτές τις μορφές Ενέργειας, (μεγάλες καμπάνιες διεθνώς για τη λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη»), μέσω διακρατικών συμφωνιών και την επέκταση της δράσης τους με πρόφαση «τη σωτηρία του κλίματος». Αλλά ουσιαστικά πασχίζουν να μεγαλώσουν τα μερίδιά τους στη διεθνή αγορά. Δεν αποκλείεται αυτό να επιδρά και στη μείωση των τιμών του πετρελαίου, στους μεταξύ τους ανταγωνισμούς.
Το κόστος παραγωγής
Σε σχέση με το ποια κράτη ωφελούνται και ποια ζημιώνονται υπάρχει ένα ακόμη ζήτημα. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της ιστοσελίδας «Capital.gr» 19/12/2014, «Η πτώση των τιμών του μαύρου χρυσού πριν πάρει διαστάσεις κατάρρευσης, είχε ήδη αρχίσει να επηρεάζει τα επενδυτικά σχέδια των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην έρευνα και παραγωγή. Σταδιακά άρχισαν να εγκαταλείπονται τα σχέδια για περιοχές με μεγάλα βάθη, αλλά και οι επενδύσεις σε ανώριμα ή μη εξερευνημένα πεδία. Δηλαδή, ξεκίνησε ήδη από το φθινόπωρο και προτού το πετρέλαιο χάσει σχεδόν το 50% της τιμής του, ένα ξεσκαρτάρισμα των επενδυτικών επιλογών από το σύνολο των εταιρειών του κλάδου, μικρών και μεγάλων.
Πρόσφατη έκθεση (12/2014) της "Wood Mackenzie" ανέφερε χαρακτηριστικά ότι ήδη έχουν γίνει περικοπές σε επενδυτικά σχέδια 10 δισ. δολαρίων, ενώ ο οίκος προβλέπει ότι οι περικοπές θα φτάσουν τα 170 δισ. δολάρια στη διάρκεια του 2015. Η ίδια έκθεση αναφέρει ότι μόνο τρεις παγκοσμίως ανεξάρτητες εταιρείες πετρελαίου ("Premier", "Search Oil" και "Denbury") μπορούν να διατηρήσουν θετικές ταμειακές ροές χωρίς περικοπές. Ενδεικτικό του ότι η κατάσταση έχει επηρεάσει πετρελαϊκούς κολοσσούς είναι το γεγονός ότι τις προηγούμενες μέρες ο νορβηγικός κολοσσός "Statoil" ανακοίνωσε ότι περικόπτει κατά 5 δισεκατομμύρια δολάρια τις επενδύσεις της έως και το 2016. Αλλά και η γαλλική "Total" ανακοίνωσε την αναβολή γεωτρήσεων αξίας 260 εκατ. δολαρίων στη Βουλγαρία».
Εγραψε μάλιστα το «Capital.gr» στο ίδιο ρεπορτάζ ότι αυτή η κατάσταση επηρεάζει και τα όποια επενδυτικά σχέδια για τους υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα, αναφέροντας προβλήματα στις κοινοπραξίες που έχουν αναλάβει εξόρυξη σε Γιάννενα και Πατραϊκό. Αρα δεν αποκλείεται αυτός να είναι ένας παράγοντας που θα επηρεάσει και την καπιταλιστική οικονομία της Ελλάδας, στο πλαίσιο της προσπάθειας ανάκαμψής της, αφού η κυβέρνηση έχει επενδύσει την είσοδο κεφαλαίων στο συγκεκριμένο τομέα.
Ποιο πρόβλημα αναδεικνύεται εδώ; Οτι η μεγάλη μείωση της τιμής πώλησης του πετρελαίου στη διεθνή αγορά, σε σχέση με το κόστος της εξόρυξης, μειώνει δραματικά το ποσοστό κέρδους. Αυτό είναι ένα από τα κρίσιμα ζητήματα, τα οποία επιδρούν στην πολιτική με την οποία αντιμετωπίζεται από τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη η πτώση της τιμής του πετρελαίου. Το κόστος εξόρυξης από τη θάλασσα είναι πολύ μεγαλύτερο απ' ό,τι στη στεριά και μάλιστα όταν τα κοιτάσματα στη στεριά είναι σχεδόν επιφανειακά, όπως στη Σαουδική Αραβία, στη Λιβύη κ.λπ.
Ανταγωνισμοί παραγωγών
Εδώ και αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, γίνεται συζήτηση διεθνώς, γιατί ο ΟΠΕΚ δεν παίρνει μέτρα συγκράτησης της πτώσης της τιμής του πετρελαίου, μειώνοντας την ημερήσια παραγωγή του. Σε ρεπορτάζ της «Ημερησίας» 24/12/2014 αναφέρεται: «Χώρες που πλήττονται από τη "βουτιά" των τιμών του πετρελαίου από τα 115 στα 60 δολ./βαρέλι, όπως η Βενεζουέλα, η Ρωσία και το Ιράν, κάνουν λόγο για συντονισμένη προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας και του παραδοσιακού συμμάχου της, των ΗΠΑ, να αποδυναμώσουν τις οικονομίες και τη γεωπολιτική θέση των αντιπάλων τους».
Στο ίδιο ρεπορτάζ, όμως, εκφράζεται και η εξής άποψη: «Σύμφωνα με τη "Wall Street Journal", η νέα πολιτική του Ριάντ δεν συναρτάται με την παλαιά συμμαχία της με την Ουάσιγκτον, αλλά με τη νέα αντιπαλότητα μεταξύ των δύο, καθώς η εκρηκτική αύξηση της αμερικανικής παραγωγής Ενέργειας χάρη στην εκμετάλλευση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων (shale) κατέστησε τις ΗΠΑ βασικό ανταγωνιστή της Σαουδικής Αραβίας. Το Ριάντ θεωρεί ότι οι χαμηλότερες τιμές θα οδηγήσουν σε περιορισμό της προσφοράς από τα ακριβότερα shale κοιτάσματα, συνεισφέροντας στη διατήρηση του μεριδίου αγοράς των χαμηλότερου κόστους παραγωγών του ΟΠΕΚ. Εκτιμά ότι η σαουδαραβική οικονομία (που στηρίζεται κατά 90% στο πετρέλαιο) μπορεί να αντέξει για τουλάχιστον δύο χρόνια τις χαμηλές τιμές χάρη στο "μαξιλάρι" των συναλλαγματικών διαθεσίμων ύψους 750 δισ. δολαρίων, ενώ πολλοί παραγωγοί δεν θα αντέξουν και θα βγουν εκτός αγοράς. Είναι, όμως, στοίχημα υψηλού ρίσκου».
Ετσι εμφανίζονται αντιφατικές εκτιμήσεις ως προς τους ανταγωνισμούς που εκδηλώνονται, αλλά αν έτσι προσεγγίσουμε το ζήτημα δεν το αντιμετωπίζουμε σωστά. Συνυπάρχει η επιδίωξη υπονόμευσης των καπιταλιστικών οικονομιών Ρωσίας, Ιράν, Βενεζουέλας η κατάσταση των οποίων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό, (για Ιράν και Βενεζουέλα εξαρτάται πρωταρχικά θα λέγαμε), από την τιμή πώλησης του πετρελαίου και τα μερίδια αγοράς, θα προσθέσουμε εμείς, εδώ βεβαίως μπορεί να συμπίπτουν τα συμφέροντα ΗΠΑ και Σαουδικής Αραβίας. Αλλά, ταυτόχρονα, ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία ανταγωνίζονται πάνω στην τιμή πώλησης του πετρελαίου στο πλαίσιο των μεταξύ τους ανταγωνισμών γενικά και πιο ειδικά σε Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή. Αφενός γιατί οι ΗΠΑ έχουν γείρει την πλάστιγγα στην ανάπτυξη των σχέσεών τους με τα κράτη της περιοχής υπέρ του Ιράν, με το οποίο ανταγωνίζεται η Σαουδική Αραβία, αφετέρου γιατί οι σχεδιασμοί των ΗΠΑ να γίνουν κράτος εξαγωγής υδρογονανθράκων άρα και πετρελαίου λόγω σχιστολιθικών κοιτασμάτων, αντικειμενικά θα πάρει μερίδια στη διεθνή αγορά, (πασχίζει για την Ευρώπη), άρα ενισχύονται οι φόβοι ότι η Σαουδική Αραβία θα χάσει μερίδια.
Η στρατηγική του ΟΠΕΚ
Τι ρόλο παίζει η πτώση της τιμής και η άρνηση της Σαουδικής Αραβίας για μέτρα αύξησής της μέσω μείωσης της παραγωγής; Το μεγάλο κόστος παραγωγής πετρελαίου από το σχιστόλιθο συγκριτικά με την παραγωγή στη Σαουδική Αραβία. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του «Εθνους» 15/10/2014 «οι υψηλότατες τιμές επέτρεψαν να καταστεί εφικτή η εκμετάλλευση από τις ΗΠΑ των σχιστολιθικών κοιτασμάτων πετρελαίου της, η οποία έχει υπερβολικά μεγάλο κόστος εξόρυξης. Για να αντιληφθούμε καλύτερα για τι πράγμα και πόσο μεγάλες διαφορές μιλάμε, αρκεί να πούμε ότι π.χ. στη Σαουδική Αραβία και στο Ιράκ το κόστος εξόρυξης πετρελαίου ανέρχεται κατά μέσο όρο σε 2-3 δολάρια το βαρέλι (τα υπόλοιπα... 100 δολάρια είναι κέρδος !!!), ενώ για να βγάλουν οι Αμερικανοί ένα βαρέλι πετρέλαιο από σχιστολιθικά κοιτάσματα μπορεί το κόστος να φτάσει μέχρι και στα... 50 (!!!) δολάρια, δηλαδή 25 φορές ακριβότερο!».
Σύμφωνα, επίσης, με ρεπορτάζ της «Deutsche Welle» και του «Capital.gr», 23/12/2014, με αφορμή τη Σύνοδο του ΟΠΕΚ στη Βιέννη αρχές Δεκέμβρη, «το φθηνό πετρέλαιο είναι η απάντηση του OPEC στον αμερικανικό ανταγωνισμό, όπως δήλωσε ο γγ του οργανισμού Ελ Μπαντρί. Δεδομένου ότι το fracking (σ.σ. η μέθοδος παραγωγής πετρελαίου από σχιστόλιθο) είναι ακριβή μέθοδος εξόρυξης, είναι συμφέρον μόνο εφόσον η τιμή του πετρελαίου διατηρείται σταθερή σε σχετικά υψηλά επίπεδα».
Επίσης το «Euronews», 2/12/2014, έγραψε: «Στη σύνοδο του ΟΠΕΚ στη Βιέννη υπήρξαν έντονες διαφωνίες ανάμεσα στις χώρες του Κόλπου, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κουβέιτ, που υποστηρίζουν τη διατήρηση της παραγωγής στα υφιστάμενα επίπεδα, και στις οικονομικά ασθενέστερες χώρες, όπως η Βενεζουέλα, η Λιβύη και το Ιράν που πίεζαν για μείωση της παραγωγής.
Ο Σαουδάραβας υπουργός πετρελαίου Αλί αλ Ναϊμί έπεισε τους ομολόγους του ότι ο ΟΠΕΚ διατρέχει κίνδυνο να χάσει διά παντός μερίδιο της αγοράς, λόγω του ανταγωνιστικού αμερικανικού σχιστολιθικού πετρελαίου. Υποστήριξε ότι ο καλύτερος τρόπος για να πληγεί η δαπανηρή παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι να παραμείνουν οι τιμές σε χαμηλά επίπεδα για κάποιο χρονικό διάστημα.
Κάποιοι αναλυτές εκτιμούν ότι αυτός ο μακρόπνοος στρατηγικός σχεδιασμός αποσκοπεί σε μελλοντικές οικονομικές αποδόσεις, που θα προέλθουν από την αύξηση του μεριδίου τους στην αγορά, αλλά και από την επίτευξη ορισμένων πολιτικών στόχων».
Οι λαοί σε συμπληγάδες
Τι παρατηρείται εδώ; Οτι υπάρχει οξύτατος μονοπωλιακός ανταγωνισμός για τα μερίδια στην αγορά. Τα μονοπώλια, προκειμένου να εκτοπίζουν ανταγωνιστές τους από την αγορά, ενίοτε μειώνουν τις τιμές τόσο που να μην μπορούν να το κάνουν οι ανταγωνιστές τους λόγω κόστους παραγωγής, ακόμη και με προσωρινή χασούρα την οποία στοχεύουν να αντισταθμίσουν στο μέλλον τόσο με τα μεγαλύτερα μερίδια στην αγορά όσο και με ταυτόχρονη αύξηση της τιμής όταν πετάξουν έξω ανταγωνιστές τους. Οπως π.χ. τώρα ο ΟΠΕΚ απέναντι στις ΗΠΑ, αλλά και στη Ρωσία ως ανταγωνίστριες στον ΟΠΕΚ χώρες που εμπλέκονται και στους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς στην Αν. Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Τις ΗΠΑ τις «χτυπούν» στο μεγάλο κόστος παραγωγής, άρα χάνουν όταν εξάγουν. Τη Ρωσία τη «χτυπούν» στη μείωση των εσόδων από την πώληση πετρελαίου λόγω χαμηλής τιμής, την ώρα που η καπιταλιστική της οικονομία βρίσκεται σε ύφεση, άρα στα πρόθυρα καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης.
Βεβαίως, και οι ΗΠΑ φαίνεται ότι ακόμη και αν χάνουν προσωρινά λόγω μεγάλου κόστους παραγωγής εξάγοντας πετρέλαιο, το προτιμούν προσωρινά, αφού κερδίζοντας μερίδια στην αγορά, ελπίζουν σε μελλοντική αύξηση της τιμής για να βγάλουν την όποια χασούρα. Αλλωστε, καλύπτουν και τη δική τους εσωτερική αγορά.
Μέσω αυτής της διαδικασίας δημιουργούνται και συμμαχίες, άξονες και αντιάξονες και αυτό φαίνεται να βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου οι ΗΠΑ θέλουν να έχουν το πάνω χέρι στη διαχείριση των υδρογονανθράκων στην περιοχή, με δεδομένο ότι υπάρχει το ενδιαφέρον και της Ρωσίας και της Κίνας. Για παράδειγμα, «Τα Νέα», αναδημοσιεύοντας άρθρο του «Bloomberg», 12/11/2014, έγραφαν: «Σε κίνδυνο οι κινεζικές πετρελαϊκές εταιρείες στις χώρες υψηλού ρίσκου. Προβλήματα με τις επενδύσεις τους σε χώρες όπου επικρατεί αστάθεια, όπως είναι το Σουδάν, το Ιράκ, η Συρία και η Λιβύη, έχουν αντιμετωπίσει κρατικές πετρελαϊκές εταιρείες της Κίνας, σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή Ενέργειας, οι οποίες βλέπουν την παραγωγή τους στις χώρες αυτές να μειώνεται. Οι κινέζικες πετρελαϊκές εταιρείες έχουν επενδύσει παγκοσμίως 73 δισ. δολάρια από το 2011 στην Ενέργεια για να καλύψουν τις ανάγκες της χώρας. Σήμερα, δραστηριοποιούνται σε περισσότερες από 40 χώρες».
Στο 6ο Συμβούλιο ΕΕ - ΗΠΑ για την Ενέργεια, που έγινε πρόσφατα στις Βρυξέλλες, με συμμετοχή από τις ΗΠΑ του Τζον Κέρι και του υπουργού Ενέργειας, Ερνεστ Μονίζ, και από την ΕΕ, της υπεύθυνης Εξωτερικών και Ασφάλειας Φεντερίκα Μογκερίνι, του αντιπροέδρου της Κομισιόν για την Ενέργεια, Μάρος Σέφκοβιτς και του Επίτροπου Περιβάλλοντος, Μιγκέλ Αρίας Κανιέτε, στο κοινό ανακοινωθέν αναφέρουν ότι το Συμβούλιο «αναγνώρισε την αυξανόμενη προοπτική των νέων κοιτασμάτων αερίου στη Μαύρη Θάλασσα, τη Βόρεια Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο για την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ και της ευρύτερης περιοχής», ενώ σε σχέση με την Αν. Μεσόγειο, ΗΠΑ και ΕΕ δηλώνουν έτοιμες «να διευκολύνουν την αξιοποίηση αυτών των κοιτασμάτων» («Καθημερινή» 5/12/2014).
Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να μεταφέρουν τον 6ο στόλο στη Μεσόγειο, η δε Ρωσία έχει ναυτική βάση στη Συρία.
Αυτή η εξελισσόμενη πραγματικότητα οξύνει ακόμη πιο πολύ τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς με κινδύνους πιο γενικευμένων ιμπεριαλιστικών πολέμων, σε όφελος των μονοπωλίων.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
