Γιατί η Αμερική είναι πρωταθλήτρια των ένοπλων επιθέσεων στα σχολεία;

Ας είμαστε σαφείς. Δεν υπάρχει μία και μοναδική απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Στους πιθανούς παράγοντες περιλαμβάνονται η αδυναμία μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών να αναγνωρίσουν τα σήματα κινδύνου, ο εκφοβισμός και η εκδίκηση, οι σοβαρές πνευματικές διαταραχές, τα βίαια πρότυπα, η πρόσβαση στα όπλα και μια κουλτούρα που ευνοεί τον εξτρεμισμό.

Σήματα κινδύνου

Οι μαθητές δεν γίνονται κατά συρροήν δολοφόνοι σε μια νύχτα. Τρέφουν για καιρό τις φαντασιώσεις τους και αφήνουν να διαρρεύσουν σχετικές ενδείξεις. Προσβολές, απειλές και σχέδια δημοσιεύονται στο Ίντερνετ. Οι μαθητές συνήθως γνωρίζουν πότε κάποιος είναι έτοιμος να ανταποδώσει. Οι γονείς ακούν φήμες και έχουν το αναγκαίο προαίσθημα. Στη χώρα μας υπάρχουν κοινότητες και γειτονιές με σχετική συνοχή και επαγρύπνηση που είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα σήματα κινδύνου. Άλλες κοινότητες δεν διαθέτουν την ίδια συνοχή. Αυτές πρέπει να βοηθηθούν και να λάβουν κατευθύνσεις.

Μετά τις σφαγές στο Κόλουμπαϊν και το Βιρτζίνια Τεκ, αναπτύχθηκαν μια σειρά νέα προγράμματα για ανταλλαγή πληροφοριών. Είναι κάτι που συμβαίνει και σε άλλες χώρες, οπότε είναι δύσκολο να μετρήσει κανείς ποιος βρίσκεται πιο μπροστά από τους άλλους στον συγκεκριμένο τομέα. Και δεν διαθέτω καμία απόδειξη ότι η Αμερική χάνει την κούρσα της αναγνώρισης των σημάτων κινδύνου.

Eκφοβισμός και εκδίκηση

Έχουμε πάρα πολλούς τραμπούκους και νέους που βρίσκονται στο έλεός τους. Έχουμε όμως και ένα αποτελεσματικό δίκτυο προγραμμάτων που αντιμάχονται τον σχολικό εκφοβισμό. Παρά τις φήμες περί του αντιθέτου, οι φονιάδες του Κόλουμπαϊν δεν ήταν θύματα εκφοβισμού. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Αμερική σε σύγκριση με άλλες χώρες διαθέτει περισσότερους τραμπούκους, περισσότερο εκφοβισμό, περισσότερη θυματοποίηση και περισσότερα θύματα τα οποία αποτελούν ορολογιακές βόμβες με το να τρέφουν φαντασιώσεις θανάσιμης βίας.

Παρ' όλα αυτά, είμαστε σε θέση να υιοθετήσουμε -και θα έπρεπε να υιοθετήσουμε- περισσότερα σχολικά προγράμματα που θα προστατεύουν τα παιδιά μας από τον εκφοβισμό, την καταδίωξη και τη νέα, εξελισσόμενη μορφή κακοποίησης: τον εξοστρακισμό και την ταπείνωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Όταν τα αγόρια πέφτουν θύματα εκφοβισμού, ενδέχεται να υιοθετήσουν φαντασιώσεις εκδίκησης. Το όνειρο της ανταπόδοσης είναι κοινό σε τόσες διαφορετικές ιστορικές περιόδους και κουλτούρες και αποτελεί πηγή για κινηματογραφικές ταινίες ή λογοτεχνικά έργα από την ελισαβετιανή σκηνή μέχρι τα σπαγκέτι γουέστερν. Υπάρχουν όμως πάντοτε ενδείξεις για το αν μια αναπτυσσόμενη φαντασίωση μαζικής δολοφονίας αποτελεί προϊόν πνευματικής ασθένειας ή μπορεί να οφείλεται σε άλλους παράγοντες.

Σοβαρές ψυχικές διαταραχές

Δεν έχουμε περισσότερους ψυχικά ασθενείς από ό,τι σε άλλες χώρες. Ίσως όμως να νοιαζόμαστε λιγότερο για αυτούς. Στην εποχή της διακυβέρνησης Κένεντι είχαμε σημαντικά προγράμματα περίθαλψης για ανθρώπους που πάσχουν από σχιζοφρένεια ή άλλες σοβαρές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης.

Θέλαμε να υπάρχει περίθαλψη κοντά στο σπίτι, από ειδικευμένο προσωπικό που να ενδιαφέρεται και με την κατάλληλη φαρμακευτική περίθαλψη. Προσπαθήσαμε να σταματήσουμε την πρακτική της ασυλοποίησης και στην πράξη γκρεμίσαμε τον θεσμό των μεγάλων ψυχιατρείων. Οι καλύτερες προθέσεις μας όμως απέτυχαν.

Το πρόγραμμα δεν χρηματοδοτήθηκε ποτέ επαρκώς. Ολόκληρο δε το σύστημα ιατρικής περίθαλψής μας απέχει πολύ από το επιθυμητό. Οι πιο σοβαρές ψυχικές ασθένειες, η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη, εκδηλώνονται συχνά κατά την εφηβεία. Ένα αγόρι που είναι αρκετά έξυπνο για να μπει σε ένα καλό κολέγιο μπορεί να έρθει αντιμέτωπο με αυταπάτες, εμμονές, αποξένωση και τρόμο. Ενδέχεται να αισθανθεί απόρριψη ή απομόνωση και να εγκλωβιστεί σε έναν κόσμο φαντασιώσεων. Και αυτές οι φαντασιώσεις μπορούν να γίνουν θανάσιμες.

Οι μορφές αυτές ψυχικής ασθένειας αποτελούν σπάνια την πηγή ανθρωποκτονιών (πιο συχνά βασανίζουν και αποθαρρύνουν τον ίδιο τον πάσχοντα). Όταν όμως γίνονται επικίνδυνες για τους άλλους, πρέπει να διαθέτουμε τις κατάλληλες απαντήσεις. Δεν έχουμε ένα εξελιγμένο σύστημα φροντίδας και προστασίας. Αν είχαμε, ο κ. Τσο δεν θα είχε σκοτώσει 32 φοιτητές στο Βιρτζίνια Τεκ. Όμως, η Αμερική δεν διαθέτει περισσότερους ψυχικά ασθενείς από άλλες χώρες ούτε υστερεί σημαντικά στη φροντίδα των βίαιων και διαταραγμένων πνευματικά αγοριών. Ναι, μιλάμε για αγόρια και νεαρούς άνδρες. Είναι με διαφορά οι δράστες των ένοπλων επιθέσεων στα σχολεία.

Βίαια πρότυπα

Τα βίαια πρότυπα στον δρόμο, τον κινηματογράφο, τις ειδήσεις είναι μαζί μας για περισσότερο καιρό από όσο μπορώ να θυμηθώ και δεν περιορίζονται μόνο στην Αμερική. Τη δεκαετία του '60, ένας ηγέτης του κινήματος κατά της κουλτούρας της βίας είχε πει ότι "η βία είναι τόσο αμερικανική όσο και η κερασόπιτα". Όμως, και άλλες περιοχές του κόσμου, όπως η Βόρεια Ιρλανδία, τα Βαλκάνια, οι παιδικοί στρατοί της Αφρικής, τα στρατόπεδα εκπαίδευσης τρομοκρατών της Μέσης Ανατολής έχουν τα δικά τους βίαια πρότυπα. Οι λέξεις "μάτσο" και "χούλιγκαν" δεν γεννήθηκαν άλλωστε στην Αμερική.

Ναρκωτικά

Έχουμε ναρκωτικά όπως και μια κουλτούρα ναρκωτικών και οι όψεις του προβλήματος εκδηλώνονται με μεγαλύτερη σφοδρότητα εδώ από ότι σε άλλα μέρη του κόσμου. Το έγκλημα συνδέεται με το εμπόριο ναρκωτικών και με τη σειρά του το έγκλημα αυτό διαχέεται στα σχολεία. Το είδος όμως των ένοπλων επιθέσεων στα σχολεία που λαμβάνει χώρα στα αμερικανικά προάστια σπάνια συνδέεται με αυτό το πρόβλημα των αστικών κέντρων. Ίσως να υπάρχει κάποια έμμεση διασύνδεση καθώς οι πόλεμοι των ναρκωτικών συνήθως οπλίζουν νεαρούς στρατιώτες -και τα όπλα αποτελούν ένα μεγάλο πρόβλημα στην Αμερική.

Πρόσβαση σε όπλα

Η πρόσβαση σε όπλα αποτελεί σημαντικό παράγοντα των ενόπλων επιθέσεων στα αμερικανικά σχολεία. Αν τα παιδιά δεν μπορούσαν και δεν έφερναν όπλα στα σχολεία, δεν θα είχαμε το Κόλουμπαϊν, το Βιρτζίνια Τεκ και το Οχάιο. Υπήρξαν εγκλήματα με μαχαίρια και ρόπαλα. Όμως οι επιθέσεις στα σχολεία είναι εγκλήματα που σχετίζονται με την κατοχή όπλων. Παιδιά με όπλα δολοφονούν παιδιά στα σχολεία.

Δεν πιστεύω ότι η Αμερική αποτελεί εξτρεμιστική χώρα σε σύγκριση με άλλες χώρες με αιματηρό παρελθόν και δεσποτικούς ηγέτες. Είναι αλήθεια ότι έχουμε έναν πολωμένο πολιτικό λόγο που συνδέεται εν μέρει με την κατοχή όπλων. Όμως ο βασικός λόγος για τον οποίο αντιμετωπίζουμε μεγαλύτερο πρόβλημα από άλλες χώρες έχει να κάνει με την πρόσβαση που έχουν σε όπλα παιδιά που κανονικά δεν θα έπρεπε να έχουν.

Δεν προτείνω μια λύση ελέγχου των όπλων. Όμως, οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια αποτροπής τέτοιων επιθέσεων θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα καθορίζοντας ποιός δεν πρέπει να διαθέτει όπλα εμποδίζοντας έτσι στα επικίνδυνα αγόρια να φέρνουν όπλα στα σχολεία.

* Ο δρ Όκμπεργκ είναι καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν και πρώην αναπληρωτής διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Πνευματικής Υγείας

Η ΑΥΓΗ, 23/12/2012