Thumbnail
Χρήστος Κάτσικας

Του Χρήστου Κάτσικα

 

Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ – ΟΟΣΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Τα 3+3 «παραδοτέα» του Υπουργείου Παιδείας

 

          Φόρτο «νομοθετικής εργασίας» ανέλαβε το υπουργείο Παιδείας με τις διατάξεις για το αναθεωρημένο μνημόνιο, που υπέγραψε με την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης.

                Ας δούμε, λοιπόν, τις «Οδηγίες» του ΟΟΣΑ για το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα (απόσπασμα από το συμπληρωματικό Μνημόνιο, σελίδα 27) με τις οποίες έχει συμφωνήσει το Υπουργείο Παιδείας:

                «Οι Αρχές (Υπουργείο Παιδείας) θα αντιμετωπίσουν τις συστάσεις της νέας έκθεσης του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από ένα στέρεο πρόγραμμα δράσης ως τον Μάιο του 2018. Μια προκαταρκτική έκθεση δημοσιεύθηκε από τον ΟΟΣΑ τον Ιούλιο του 2017, το σχέδιο της έκθεσης θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι τον Ιανουάριο του 2018 και η τελική έκθεση ως τον Απρίλιο του 2018».

                Σε συμφωνία με τους Θεσμούς, οι Αρχές, μέχρι τον Μάιο του 2018, θα πρέπει (κύρια παραδοτέα):

                i) Να υιοθετήσουν νομικά μέτρα για τους μελλοντικούς διορισμούς και την αξιολόγηση των διευθυντών και των ανώτερων διοικητικών στελεχών της εκπαίδευσης, ώστε να διασφαλίσουν μια αποπολιτικοποιημένη, διάφανη και αξιοκρατική διαδικασία, συμπεριλαμβανομένης της εμπλοκής του ΑΣΕΠ σε σχετικές επιτροπές και να αναβαθμίσουν τον ρόλο τους στις σχολικές μονάδες, καθώς και να διασαφηνίσουν τις επαγγελματικές τους προοπτικές.

                ii) Να ψηφίσουν νόμο που θα αναβαθμίζει τις επιτροπές αξιολόγησης.

                iii) Να ψηφίσουν νόμο για την αξιολόγηση των ανώτερων εκπαιδευτικών στελεχών, την αυτοαξιολόγηση των σχολείων και την ορθολογική χρήση των πόρων.

                Μέχρι τον Μάιο του 2018 θα υιοθετήσουν μια στρατηγική για την αρχική και τη συνεχή εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στην προσχολική, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι Αρχές θα συμφωνήσουν με τους Θεσμούς τις δημοσιονομικές διαστάσεις των αλλαγών στην οργάνωση της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και θα διασφαλίσουν τα έσοδα των ΑΕΙ και ΑΤΕΙ, που θα προέρχονται από δίδακτρα για τη φοίτηση, υπηρεσίες προς τρίτους και την εκμετάλλευση της ιδιοκτησίας των Πανεπιστημίων.

                Οι Αρχές έχουν κάνει βήματα προς την κατεύθυνση της σύγκλισης με τις βέλτιστες πρακτικές του ΟΟΣΑ, σχετικά με τις διδακτικές ώρες ανά εκπαιδευτικό και τις αναλογίες των μαθητών ανά τάξη και ανά εκπαιδευτικό. Ως επόμενο βήμα και ως πρωταρχική ενέργεια, οι Αρχές θα υιοθετήσουν νομοθεσία για:

                i) Την υποχρεωτική παρουσία των εκπαιδευτικών στα σχολεία για 30 ώρες την εβδομάδα.

                ii) Τα κριτήρια και το χρονοδιάγραμμα για τη συγχώνευση σχολικών μονάδων, ξεκινώντας από την σχολική χρονιά 2018-19.

iii) Την εξαίρεση της ώρας του διαλείμματος για γεύμα από τις διδακτικές ώρες των εκπαιδευτικών,

                Οι Αρχές, σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ θα επανεξετάσουν όλους τους σχετικούς δείκτες, συμπεριλαμβανομένων και των νεότερων στοιχείων, ως τον Απρίλιο του 2018.

                Το πλαίσιο για τις απολύσεις που νομοθετήθηκε στο Άρθρο 56 της Πράξης για την Ιδιωτική Εκπαίδευση του Ν. 4472/2017 θα αξιολογηθεί μέχρι τον Μάρτιο του 2018 και εάν είναι απαραίτητο οι τροποποιήσεις θα συμφωνηθούν με τους Θεσμούς και θα νομοθετηθούν ως τον Απρίλιο του 2018 και θα εφαρμοστούν από τη σχολική χρονιά 2018-19.

Πίσω από το παιχνίδι των διαρροών και των διαψεύσεων για το ωράριο των εκπαιδευτικών

                Όλο το προηγούμενο διάστημα είχαμε για άλλη μία φορά δημοσιεύματα για επικείμενη αύξηση του διδακτικού ωραρίου, αυτή τη φορά ως απαίτηση των δανειστών προκειμένου να κλείσει η τρίτη αξιολόγηση.

               Με ανακοίνωσή του το Υπουργείο Παιδείας σημειώνει ότι «η συμφωνία της κυβέρνησης με τους Θεσμούς στα θέματα της παιδείας έγινε σε αμοιβαίο κλίμα κατανόησης της σημαντικής προόδου που έχει συνολικά επιτευχθεί τα τελευταία δύο χρόνια». Επίσης υπογραμμίζει ότι:

                «1.  Δεν θα υπάρξει καμία αύξηση διδακτικού ωραρίου και θα συνεχίσει να εφαρμόζεται ο νόμος 1655 του 1985. 2. Δεν θα υπάρξει καμία αύξηση εργασιακού χρόνου και 3. Δεν θα υπάρξει ατομική αξιολόγηση των εκπαιδευτικών της τάξης αλλά αυτό-αξιολόγηση της σχολικής μονάδας ως σύνολο.

                Παράλληλα, το Υπουργείο Παιδείας επισημαίνει ότι τα πρωτοσέλιδα περί «αύξησης του ωραρίου των εκπαιδευτικών», «αύξηση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα αποτελούν προετοιμασία μιας επικοινωνιακής επίθεσης αλλά και προβολή των ευσεβών πόθων της αντιπολίτευσης για όσα μέτρα δεν πρόλαβε να εφαρμόσει στην περίοδο 2010 – 1015.

                Ωστόσο όσα ζητούν οι Θεσμοί από το υπουργείο να προχωρήσουν άμεσα, δεν είναι τίποτε άλλο από αυτά που έχει συνυπογράψει η κυβέρνηση στο 4ο μνημόνιο. Σύμφωνα με τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει η κυβέρνηση και όπως αυτές είχαν καταγραφεί στο 4ο μνημόνιο, προβλέπονταν: «Οι αρχές θα εγκρίνουν νόμο για την αξιολόγηση του στελεχικού προσωπικού της εκπαίδευσης, την αυτοαξιολόγηση των σχολείων και την ορθολογική χρήση των πόρων έως τον Ιούνιο του 2017 (...) Οι αρχές θα συμφωνήσουν με τα θεσμικά όργανα όλες τις δημοσιονομικές πτυχές κάθε αλλαγής στην οργάνωση της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και την είσοδο στο πανεπιστήμιο. Συγκεκριμένα, μέχρι το Νοέμβριο του 2017, οι αρχές δεσμεύονται να υιοθετήσουν τον αριθμό ωρών διδασκαλίας ανά μέλος του προσωπικού και τις αναλογίες μαθητών ανά τάξη και μαθητές ανά εκπαιδευτικό στις βέλτιστες πρακτικές των χωρών του ΟΟΣΑ που πρέπει να επιτευχθούν έως τις αρχές του 2018 - 2019 ακαδημαϊκό έτος (βασικό παραδοτέο). Η αξιολόγηση θα είναι σύμφωνη με το γενικό σύστημα αξιολόγησης της δημόσιας διοίκησης».

                Πάνω απ’ όλα, όμως, μία νέα αύξηση του ωραρίου είναι πιθανή γιατί μόνο έτσι μπορούν να επιτευχθούν τα δυσθεώρητα πρωτογενή πλεονάσματα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα που έχει συμφωνήσει η κυβέρνηση με τους δανειστές. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η αύξηση του εβδομαδιαίου ωραρίου ακόμη και κατά μία ώρα για τους 60.000 εκπαιδευτικούς της τάξης επαρκεί για να εκμηδενιστούν όλες οι προσλήψεις αναπληρωτών στη Δευτεροβάθμια μέσω του τακτικού προϋπολογισμού. Σήμερα, ο ΟΟΣΑ έχει ήδη παραδώσει την ενδιάμεση έκθεση αξιολόγησης του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και αναμένεται η παράδοση της τελικής έκθεσης η οποία θα δρομολογήσει και τις εξελίξεις αναφορικά με το ωράριο. Το πότε αυτή θα υλοποιηθεί ή το ποια μορφή θα έχει (αν θα είναι οριζόντια, αν θα στοχεύσει κυρίως στο ωράριο των παλαιότερων εκπαιδευτικών, αν θα αυξηθούν τα απαιτούμενα χρόνια για να αλλάξει κάποιος κλιμάκιο ωραρίου, κτλ.) είναι ερωτήματα των οποίων οι απαντήσεις εξαρτώνται από τη γενικότερη πολιτική και δημοσιονομική συγκυρία αλλά και από τα αντανακλαστικά και τις αντιστάσεις των εκπαιδευτικών. 

Τι ισχύει στην πραγματικότητα για το ωράριο (και όχι μόνο για αυτό)

                Επικοινωνιακά, το έδαφος για την αύξηση του διδακτικού ωραρίου έχει στρωθεί εδώ και χρόνια με τα μονότονα επαναλαμβανόμενα δημοσιεύματα που επιχειρούν να εμφανίσουν τους Έλληνες εκπαιδευτικούς ως τους «τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας».

                Ας τα ξεκαθαρίσουμε, λοιπόν, με τη βοήθεια της έρευνας του εκπαιδευτικού αναλυτή Γιάννη Βαρδαλαχάκη:

  •                 Το μέσο εβδομαδιαίο διδακτικό ωράριο στην Ελλάδα είναι 20,5 ώρες, την ώρα που ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 20. Μάλιστα, το μέγιστο ωράριο των 23 ωρών είναι ένα από τα μεγαλύτερα πανευρωπαϊκά, καθώς μόνο στη Γερμανία (28 ώρες), στη Φινλανδία, στο Βέλγιο και στην Κύπρο (24 ώρες) συναντάμε εκπαιδευτικούς που διδάσκουν εβδομαδιαίως περισσότερες ώρες από έναν Έλληνα καθηγητή με λιγότερα από έξι χρόνια υπηρεσίας. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι παραπάνω ώρες διδασκαλίας συνοδεύονται από υψηλότερες αποδοχές ή μικρότερο αριθμό μαθητών ανά τάξη.
  •                 Οι εργάσιμες εβδομάδες είναι 39 στη χώρα μας, έναντι 38 του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Το περίφημο δίμηνο των καλοκαιρινών διακοπών συναντάται, εκτός από την Ελλάδα, στην Αυστρία (2,5μήνες), το Βέλγιο, την Κύπρο, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, τη Μάλτα, την Πολωνία, την Ισπανία και τη Β. Ιρλανδία, ενώ στις υπόλοιπες χώρες οι διακοπές είναι διάσπαρτες κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους.
  •                 Οι ετήσιες ημέρες διδασκαλίας είναι πράγματι λιγότερες (153 έναντι 176), αυτό ωστόσο οφείλεται αποκλειστικά στην σχεδόν δίμηνη μετατροπή των σχολείων σε εξεταστικά κέντρα κατά τις περιόδους του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου. Αυτός είναι και ο βασικός παράγοντας που συμβάλει στο να εμφανίζονται οι Έλληνες εκπαιδευτικοί ότι διδάσκουν λιγότερο του διεθνούς μέσου όρου ετησίως.
  •                 Ακόμη και ο ΟΟΣΑ παραδέχεται ότι ο συνολικός χρόνος που περνούν οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο στην Ελλάδα είναι σημαντικά μεγαλύτερος του διεθνούς μέσου όρου (1.170 ώρες έναντι 1.030). Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί επίσης ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί μετά την αποχώρησή τους από το σχολείο επιφορτίζονται με ένα μεγαλύτερο φόρτο εργασίας σε όρους προετοιμασίας, διόρθωσης γραπτών και εργασιών, κ.α., εξαιτίας της ενασχόλησής τους με άσχετα προς το αντικείμενο της διδασκαλίας καθήκοντα (γραμματειακής υποστήριξης) κατά την παραμονή τους σε αυτό.
  •                 Τέλος, ένα ζήτημα για το οποίο σπάνια γίνεται λόγος είναι η μισθολογική απαξίωση, καθώς όποιον μισθολογικό δείκτη και αν επιλέξει κανείς είναι ξεκάθαρο ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί κατατάσσονται στους χειρότερα αμειβόμενους πανευρωπαϊκώς.
  •  

Εβδομαδιαίο Ωράριο Διδασκαλίας και Κατώτατος Μισθός στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Χώρα

Εβδομαδιαίο ωράριο διδασκαλίας

Ετήσιος κατώτατος μισθός

Ελάχιστο

Μέγιστο

Μέσο

Κατώτατος

Ονομαστικός

μισθός

Κατώτατος μισθός

σε Ισοδύναμα Αγοραστικής Δύναμης (ΡΡS)

Κατώτατος μισθός ως % του κατά κεφαλήν ΑΕΠ

Ελλάδα

18

23

20,5

12.424,5

14.608,2

75,3

Βέλγιο*

20

24

22

31.434,8

27.902,8

88,3

Γερμανία

21

28

24,5

47.948,4

45.705,2

140,2

Ισπανία

20

20

20

33.480,0

37.200,0

148,8

Γαλλία

15

18

16,5

28.119,6

24.878,4

87,6

Ιταλία

18

18

18

25.731,5

25.537,3

97,1

Κύπρος

18

24

21

26.397,0

29.665,2

125,7

Λετονία

21

21

21

4.565,5

6.749,0

39,7

Λιθουανία

18

18

18

3.811,4

6.266,2

32,3

Λουξεμβούργο

21

21

21

81.249,3

67.085,7

95,7

Μάλτα

20

20

20

19.117,2

24.487,2

107,4

Αυστρία

20

22

21

33.756,6

30.212,6

88,6

Πορτογαλία

14

22

18

21.999,6

28.246,4

135,8

Σλοβενία

19

20

19,5

17.202,5

21.429,4

98,3

Σλοβακία

22

22

22

6.881,6

10.120,0

50,6

Φινλανδία

16

24

20

35.882,6

29.052,4

96,2

Κροατία

18

20

19

8.690,4

13.717,2

85,2

Ουγγαρία

22

22

22

6.446,4

11.123,2

63,2

Ρουμανία

16

18

17

3.391,2

6.829,5

47,1

Μέσος όρος Ε.Ε.

18,8

21,2

20

24.228,1

24.789,3

90,4

*Μέσος όρος και για τις τρεις κοινότητες.

Σημείωση: Τα μισθολογικά δεδομένα αναφέρονται στη σχολική χρονιά 2013-14 και αφορούν την Κατώτερη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Πηγές: ΔίκτυοΕυρυδίκη, Eurostat, Eurydice, 2015. The Teaching Profession in Europe: Practices,Perceptions, and Policies.

 

 

 

Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΟΟΣΑ: Κλείστε τα μικρά σχολεία

                Για τους εμπειρογνώμονες του ΟΟΣΑ, «τα αποτελέσματα του διδακτικού χρόνου για τους μαθητές, του χρόνου διδασκαλίας για τους δασκάλους, αλλά κυρίως του εκτιμώμενου μεγέθους της τάξης, το οποίο είναι σαφώς χαμηλότερο του μέσου όρου του ΟΟΣΑ, είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην υψηλή αναλογία μισθολογικού κόστους ανά μαθητή». Σημειώνει, συγκεκριμένα, ο ΟΟΣΑ:

                ■ «Είναι αναποτελεσματικό το δίκτυο μικρών σχολείων, μικρός αριθμός μαθητών ανά δάσκαλο και μικρό μέγεθος τάξης. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μικρά σχολεία. Περισσότερα από 1.300 Δημοτικά σχολεία έχουν λιγότερους από 25 μαθητές και περισσότερα από 250 Γυμνάσια και 70 Λύκεια έχουν λιγότερους από 50 μαθητές. Ελάχιστα σχολεία έχουν εγγεγραμμένους περισσότερους από 400 μαθητές και είναι κυρίως σχολεία ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης».

                ■ «Δεν είναι ευθυγραμμισμένος ο αριθμός διδακτικών ωρών ανά μέλος του προσωπικού, καθώς και η αναλογία μαθητών ανά τάξη και ανά εκπαιδευτικό».

                ■ «Ο φόρτος εργασίας των εκπαιδευτικών ετησίως είναι σημαντικά μικρότερος απ’ ό,τι σε άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, ειδικότερα στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο».

                Και αφού καταλήγει στη διάγνωση, μετά προτείνει και τη «θεραπευτική αγωγή»:

                1. Εξορθολογισμός του σχολικού δικτύου ως βασική προτεραιότητα του υπουργείου Παιδείας. Τα ελάχιστα μεγέθη κυμαίνονται σε: 75 μαθητές στα δημοτικά σχολεία, 150 μαθητές στα Γυμνάσια, 250 μαθητές στα Λύκεια.

                2. Ευελιξία μέσω επιμόρφωσης και υλικοτεχνικής ψηφιακής υποδομής, έτσι ώστε τα σχολεία που για γεωγραφικούς λόγους δεν είναι μεγάλα να μπορούν να λειτουργούν με λιγότερο προσωπικό. Αφορά κυρίως σχολεία σε ορεινά και νησιά.

                3. Αύξηση του φόρτου εργασίας των εκπαιδευτικών στους μέσους όρους της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ, εστιασμένη στην αύξηση του φόρτου εργασίας των πιο έμπειρων εκπαιδευτικών.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΝΔ: «ΠΡΟΧΩΡΗΣΤΕ ΣΕ ΟΣΑ ΖΗΤΑΕΙ Ο ΟΟΣΑ»

                Όταν πριν από λίγο καιρό  ο ΟΟΣΑ έδωσε στη δημοσιότητα την έκθεση «Education at a Glance 2015», ο Θεόδωρος Φορτσάκης, βουλευτής Επικρατείας και τομέαρχης Παιδείας της Ν.Δ., με αφορμή τη συγκεκριμένη έκθεση, παρέθεσε τα παρακάτω «στοιχεία»:

  1. «Στην Ελλάδα, η σχολική τάξη είναι μικρότερη, περιλαμβάνοντας 17 μαθητές στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και 22 μαθητές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση».
  2. «Σε σχέση με τις ώρες διδασκαλίας των εκπαιδευτικών, κατά τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ ο εκπαιδευτικός διδάσκει ετησίως 772 ώρες στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, 694 ώρες στις πρώτες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και 643 ώρες στις τελευταίες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
  3. «Στην Ελλάδα, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ο εκπαιδευτικός διδάσκει ετησίως 569 ώρες και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση 415 ώρες. Ετσι, η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τις λιγότερες ώρες διδασκαλίας για τους διδάσκοντες».

                Παράλληλα απηύθυνε προς τον υπουργό Παιδείας την εξής ερώτηση: «Σε ποιες συγκεκριμένες ενέργειες πρόκειται να προβεί το υπουργείο Παιδείας για την αξιοποίηση των δεδομένων της πρόσφατης έκθεσης του ΟΟΣΑ για την Παιδεία μας, με σκοπό την ανάταση του εκπαιδευτικού συστήματός μας, ιδίως ενόψει των χιλιάδων κενών που υπάρχουν ακόμη στα σχολεία;»

                Ο κ. Φορτσάκης μέσω της ερώτησής του αυτής ελέγχει ουσιαστικά το υπουργείο Παιδείας, γιατί δεν αυξάνει το ωράριο των εκπαιδευτικών, γιατί δεν προχωρά σε συγχωνεύσεις σχολείων και γιατί δεν αυξάνει τους μαθητές ανά τμήμα έτσι ώστε να ευημερήσουν οι δείκτες και τα στατιστικά που παραθέτει η έκθεση του ΟΟΣΑ.

 

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Google news logo Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Viber logo Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber

σχετικά άρθρα

thrania-sxoleio-intime-4-768x480.jpg
Ένα ωραίο 3ήμερο για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς την εβδομάδα που έρχεται, αλλά όχι για όλους
Σε ποιες περιοχές τα σχολεία δεν θα λειτουργήσουν την Δευτέρα που έρχεται
Ένα ωραίο 3ήμερο για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς την εβδομάδα που έρχεται, αλλά όχι για όλους
Παιδιά στη Γάζα
Σοκάρει μελέτη για την υγεία των παιδιών: Ο πόλεμος αλλάζει γονίδια του DΝΑ και επιβραδύνει την ανάπτυξή τους
Τα παιδιά που έχουν εκτεθεί σε πολεμικά γεγονότα εμφάνιζουν αλλαγές DNA σε πολλές τοποθεσίες και περιοχές στο γονιδίωμα
Σοκάρει μελέτη για την υγεία των παιδιών: Ο πόλεμος αλλάζει γονίδια του DΝΑ και επιβραδύνει την ανάπτυξή τους
μηλοξιδο
Μήλο: Ποιο θεωρείται το πιο υγιεινό – Ιδιότητες, βιταμίνες, θερμίδες
Το μήλο έχει λίγες θερμίδες και είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά, κάτι που τα καθιστά ένα υγιεινό σνακ ή συστατικό σε κάθε δίαιτα
Μήλο: Ποιο θεωρείται το πιο υγιεινό – Ιδιότητες, βιταμίνες, θερμίδες