Η κακοκαιρία του Λέανδρου βρήκε το Πυργί των Μαστιχοχώρων χωρίς ρεύμα το πρωινό της Δευτέρας. Η μισή Χίος έχει χωθεί στο χιόνι αλλά τα μαστιχόδεντρα του άνυδρου Νότου δέχονται με ευγνωμοσύνη το σημαντικό ύψος βροχής. Τα σχολεία σήμερα είναι κλειστά με απόφαση της Δημοτικής Αρχής και νωρίς το πρωί, χωρίς ρεύμα, χωρίς σχολεία, με τα χωράφια να «βουλούν»(βουλιάζουν) δεν υπάρχουν πολλά πράγματα να κάνουν αυτόχθονες και μέτοικοι, εργάτες γης στις μαστιχοφυτείες.
Επιτέλους γύρισε βοριάς όμως και είναι ο κατάλληλος καιρός να καθαριστούν με τη βελόνα, μία μία οι πίτες, τα πιο χοντρά δάκρυα του σκίνου. Ψηλαφώ στο σκοτάδι του γέρματος να φτιάξω ένα ελληνικό. Τα γέρματα, αυτά τα μικρά, στενάχωρα σπίτια των 40 τετραγωνικών μέτρων στους μεσαιωνικούς οικισμούς δεν τα βλέπει ποτέ ο ήλιος αλλά δεν χρειάζεται κιόλας. Οι εργατικοί Νοτιοχωρούσοι διάγουν βίο υπαίθριο, «πάνε όξω» τις καλές, ηλιόλουστες μέρες και αν κρίνω από την ανθεκτικότητά τους δεν τους λείπει η βιταμίνη D. Eίναι μεγάλος ο πολιτισμός των Μαστιχοχώρων και έρχεται από πολύ μακριά αλλά τον καταλαβαίνουν μόνο οι μύστες και όχι οι αμέτοχοι τουρίστες: «Πώς ζούνε σε αυτά τα κελιά;» άκουσα να αναρωτούνται δυο περιηγήτριες, μεσήλικες Βορειοελλαδίτισσες, που μάλλον δεν είχαν προλάβει να εκτιμήσουν τα χαρίσματα του παραδοσιακού κελύφους. Πρώτα, την φιλικότητα στον ηλικιωμένο χρήστη που έχει δυο βήματα την κοινωνική θαλπωρή του καφενέ και της εκκλησιάς, ύστερα την αντισεισμικότητα αλλά και τη χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση. Δροσερά το καλοκαίρι τα ισόγεια των γερμάτων, μάλλον κρύα το χειμώνα αλλά δεν λείπουν από τους αγρότες τα ξύλα για το τζάκι, προϊόντα από το ετήσιο κλάδεμα του σκίνου.
Οι παρανοήσεις είναι ίδιον της ανθρώπινης συνθήκης. Όλοι σχεδόν οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουμε το ερευνητικό πρόγραμμα (υπό την έννοια του επιστημολόγου Ιmre Lakatos) που αναπτύχθηκε με την εμφάνιση της γνωσιακής επιστήμης (cognitive science) και τοποθέτησε τις παρανοήσεις των μικρών παιδιών ως θεμελιακό στάδιο της μακρόχρονης κατάκτησης κάθε επιστημονικού πεδίου (domain). Παιδιά, αρχάριοι και νεοεισερχόμενοι σε κάθε πολιτισμό χρειαζόμαστε τις πολύτιμες παρανοήσεις για να κατασκευάσουμε νόημα, περίπου όπως οι ιθαγενείς του Νότιου Ειρηνικού παρερμήνευσαν την απόβαση του εξερευνητή Κουκ ως την εμφάνιση του Θεού Λόνο.
«Αφελείς θεωρίες»-όπως ονομάζει η Στέλλα Βοσνιάδου τις παρανοήσεις διαθέτει και το επαγγελματικό σώμα των εκπαιδευτικών. Πρόσφατα, μετά την ψήφιση για άλλη μια αύξηση του διδακτικού ωραρίου των νηπιαγωγών τα σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα περίσσεψαν: «Mόνο ως αστείο στέκει να συγκρίνει κανείς τις απαιτήσεις ενός Γυμνασίου και Λυκείου με το Νηπιαγωγείο! Κακώς υπάρχει και ίδια μισθοδοσία» Ένας δεύτερος, καθηγητής σε Λύκειο, εξοργιζόταν: «Επιτέλους να αλλάξει και το μισθολόγιο αφού σε καμία χώρα της Ευρώπης δεν αμείβονται το ίδιο Νηπιαγωγοί και καθηγητές Λυκείου!» Μια τρίτη φωνή απαιτούσε «μείωση ωραρίου που δικαιούνται μόνο οι άλλες βαθμίδες πλην νηπιαγωγών λόγω των αυξημένων απαιτήσεων του διδακτικού τους αντικειμένου» Άλλωστε, επιχειρηματολογούσε ανώνυμος καθηγητής, «Εσείς, να ξέρετε ότι έχετε την λιγότερη αν όχι ελάχιστη απλοϊκή δουλειά στο σπίτι σε σχέση με τα διαγωνίσματα και τις Πανελλήνιες ενός Λυκείου!» Το ανάχωμα στις παραπάνω επιθέσεις ήταν η έκκληση από αρκετούς για ενσυναίσθηση, για συμπόνια προς μια καρικατούρα εκπαιδευτικού που σκιαγραφήθηκε από μια εξαιρετική συνάδελφο. Η παρακάτω αφήγηση περιγράφει ευσύνοπτα μια απομονωμένη, χαμένη στον ωκεανό, νησίδα εκπαίδευσης, προς ανθρωπολογική εξερεύνηση. Την μοιραζόμαστε όλες/οι, νομίζω, οι εκπαιδευτικοί μικρών παιδιών:
«H νηπιαγωγός οφείλει να είναι παιδαγωγός, ψυχολόγος, ηθοποιός, ψυχαγωγός, τροφός, καθαρίστρια, διοικητικός ταυτόχρονα, μόνη της, με 15-25 νήπια που έχουν διαφορετικές ικανότητες, δυνατότητες, ανάγκες οι οποίες εκφράζονται ατέρμονα, ικανοποιούνται εξατομικευμένα και η τουαλέτα είναι ένα μόνιμο ρίσκο. Παράλληλα είναι η μόνη που ξέρει τα μικρά ονόματα των γονιών, παππούδων και ενίοτε και θείων των μαθητών και επιφορτισμένη με το ρόλο του συμβούλου, ψυχολόγου σε θέματα συμπεριφοράς και μάθησης του παιδιού.»
Ναι, είμαστε και αυτό. Το να φροντίζεις σημαίνει να είσαι ολοκληρωμένος άνθρωπος. Είμαστε, όμως, όπως θα υποστηρίξω σε αυτό το κείμενο, ένα σώμα εκπαιδευτικών που διαθέτει εξίσου ένα corpus επιστημονικών γνώσεων το οποίο, καθημερινά, πάει ένα βήμα παραπέρα, ακριβώς όπως τα παλαιότερα, αναγνωρισμένα ως επιστημονικά, επαγγέλματα που όμως υπερεκπροσωπούνται στην Ελληνική Βουλή. Ως παραδειγματική περίπτωση θα αναφέρω την αντιμετώπιση της εκπαιδευτικής πρόκλησης που συνιστούσε η αναγκαστική εισαγωγή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στο Νηπιαγωγείο.
Το πάσχον εγχείρημα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και η νικηφόρα ανάδραση των Ελληνίδων Νηπιαγωγών.
Αν και ο κλάδος των Νηπιαγωγών διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά απόκτησης μεταπτυχιακών διπλωμάτων ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, τα επιτελικά στελέχη του και ειδικά αυτά που κατάρτισαν τα Διαθεματικά Προγράμματα Σπουδών μοιραία είναι έρμαια της αυταρχικής κληρονομιάς από τις διετείς παιδαγωγικές Ακαδημίες που αποφοίτησαν. Πρώιμα, ήδη από την δημοσίευσή τους στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, η ακαδημαϊκή κοινότητα είχε προειδοποιήσει ότι τα περισσότερα σχέδια εργασίας και τα ιστογράμματά τους υποκαθιστούν την πραγματική με την φαινομενική και κατ’ επίφαση ενότητα συγκεκριμένων γνώσεων ενώ κάποια από αυτά είναι μαξιμαλιστικά ή απλοϊκά. Τα ΔΕΠΠΣ δεν διευκρίνιζαν πως θα υπάρξει διάκριση θεμελιωδών και δευτερευουσών εννοιών και πώς θα γίνει η διάχυσή τους στο πρόγραμμα σπουδών ενώ ένας αριθμός σχεδίων εργασίας αντανακλούσε άγνοια ή σύγχυση των συντακτών τους. Το σχέδιο εργασίας ταυτιζόταν με την παραδοσιακή συνθετική σχολική εργασία του αντιβενιζελικού, Ερβαρτιανού καθηγητή Παιδαγωγικής Ν. Εξαρχόπουλου και το σύστημα γινόταν πιο στενό, χωρίς ευελιξία και ελευθερία, δίνοντας λαβή στον Π. Πολυχρονόπουλο του Πανεπιστημίου Πατρών να αφορίσει αυτό που αποκάλεσε «Νεκρανάσταση του Herbart: Το Νοησιαρχικό Σχολείο επέστρεψε»
Προκειμένου για τις αναδυόμενες τότε Νέες Τεχνολογίες που επανεμφανίσθηκαν στο προσκήνιο τον Νοέμβριο της Πανδημίας οι πανεπιστημιακοί Β. Κόμης & Μ. Παπανδρέου είχαν καταγγείλει:
Διαπιστώνεται μια έντονη αντίφαση ανάμεσα στο γενικό θεωρητικό προσανατολισμό του ΔΕΠΠΣ και στο ειδικό περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών. Ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση, στα εισαγωγικά σημειώματα του ΔΕΠΠΣ στο διαθεματικό χαρακτήρα που πρέπει να αποκτήσει η εκπαιδευτική διαδικασία στο Νηπιαγωγείο, η κριτική του ανάγνωση αποκαλύπτει αρκετά προβλήματα, τουλάχιστον όσον αφορά στο «πρόγραμμα της πληροφορικής». Το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος αναλώνεται μόνο στην επεξήγηση και στην εκμάθηση βασικών λειτουργιών του υπολογιστή ενώ καθόλου σαφείς και πολύ λίγες είναι οι αναφορές στη σύνδεση των ΤΠΕ με τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα. Ο/η εκπαιδευτικός που θα χειριστεί ένα πρόγραμμα σπουδών που προτείνει την ένταξη των ΤΠΕ στην προσχολική εκπαίδευση, έχει ανάγκη αφενός από ένα σαφές περιεχόμενο συμβατό με τους σκοπούς του προγράμματος κι αφετέρου από συγκεκριμένες προτάσεις ένταξης και χρήσης των ΤΠΕ στην επεξεργασία των άλλων γνωστικών αντικειμένων. (Β. Κόμης & Μ. Παπανδρέου, ΟΜΕΡ, τομ.5, 2006)
Tα χρόνια περνούσαν, η απόκλιση της επίσημης κρατικής αρωγής, όσο αφορά την χρήση Νέων Τεχνολογιών στην εκπαίδευση, μεγάλωνε αντί να συγκλίνει με την Ευρώπη (25οι στους 27!). Ο καθηγητής Πληροφορικής Μιχαήλ Χουρδάκης, με αναγνωρισμένη προσφορά στο επίδικο ζήτημα, σε ένα πρόσφατο σχόλιο διεκτραγωδεί τις βαθιά αποκλειστικές (extractive) δομές επιμόρφωσης που προωθούσε το βαθύ κράτος του Υπουργείου Παιδείας:
«Όλοι αυτοί οι καθηγητές που με επιμόρφωσαν εμένα στην επιμόρφωση επιμορφωτών δεν είχαν ιδέα από το μάθημα μου ούτε φυσικά από την παραμικρή τεχνολογία. Και φυσικά δεν ενημερώθηκα ποτέ πώς επιλέχτηκαν να με επιμορφώσουν τέτοια άτομα. Θεωρητικολόγοι μέχρι αηδίας σε ένα θετικό μάθημα - απλά δεν ήξεραν να πουν τίποτα άλλο από θεωρία. Και φυσικά κανένας δεν δίνει σημασία στην ποιότητα, αφού είναι λεφτά του ΕΣΠΑ. Σενάρια επί σεναρίων με αναμάσημα όλων αυτών των δήθεν παιδαγωγικών θεωριών με δήθεν χρήση ΤΠΕ που ουσιαστικά ήταν η διδασκαλία πραγμάτων εκτός προγραμμάτων σπουδών (κάτι διαθεματικά της κακιάς ώρας) με προτροπή να βάλεις και λίγο PowerPoint, λίγο word, λίγο Google. Ουδεμία σχέση με την σύγχρονη τεχνολογία και φυσικά ουδεμία σχέση με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση.»
Την τιμή των όπλων εκείνο το Φθινόπωρο του 2020 στο δυσκολότατο εγχείρημα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν έσωσαν τα στελέχη ούτε οι ανύπαρκτοι επιμορφωτές ούτε τα αρχαία λογισμικά του Υπουργείου αλλά οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί. Ο κλάδος των νηπιαγωγών σεμνύνεται-όπως θα έλεγε και ο Παπαδιαμάντης, ότι είχε ήρωες-εθελόντριες που με αίσθημα ατομικής και συλλογικής ευθύνης και απουσία κεντρικής οργάνωσης έδρασαν συστηματικά. Η διαδικασία εμπλουτισμού των γνώσεων όλων ημών των υπολοίπων ήταν συνεχώς ζωντανή μέχρι σήμερα μέσα από πρωτοβουλίες που ανέλαβαν και υλοποίησαν στα blog και τις ιστοσελίδες τους δεκάδες αρχιτεκτόνισσες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην οποία δεσπόζουσα θέση έχει το έργο μιας νηπιαγωγού σε δημόσιο σχολείο, της χαλκέντερης κας Τάνιας Μάνεση.
Τα πολιτισμικά εργαλεία μεταμορφώνουν το εκπαιδευτικό εγχείρημα.
Η εξ αποστάσεως μεθοδολογία απαιτεί, το μάθαμε ως τραγικά αυτοδίδακτοι, ένα ειδικά διαμορφωμένο υλικό. Όποιος μάθει πρώτη φορά αυτά τα εργαλεία, αμέσως ανακαλύπτει τα ελάσσονα εκ πρώτης όψεως πλεονεκτήματα τους και αλλάζει διαπαντός την σχολική ρουτίνα όταν επιστρέψει με το καλό στο σχολείο. Αρκεί να υπάρχει ένας διαδραστικός πίνακας και μια σύνδεση Internet! Oι καλές συνάδελφοι μάς έδειξαν αυτό που καμιά επιμόρφωση δεν μας είχε υποψιάσει, ότι μπορούμε να διαβάσουμε ένα παραμύθι στο slideshare.net, ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εκπαιδευτικά online παιχνίδια στο learningapps.org και το liveworksheets, ότι οργανώνουμε εξαιρετικά το μάθημά μας στο sway.office, ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το λογισμικό kidspiration για εννοιολογική χαρτογράφηση, ότι δεν υπάρχουν μόνο τα βιβλία αλλά και ένα μεταφρασμένο από εμάς βίντεο στο youtube με ήρωα τον βάτραχο του συγγραφέα Μαξ Βέλθουις μπορεί να εμπνεύσει τα μικρά παιδιά. Θαυμαστός καινούργιος κόσμος για έναν 55ρη δάσκαλο μικρών παιδιών..!
Οι πηγές των πληροφοριών που εκτίθεται ένα παιδί μέχρι την ηλικία της τυπικής εκπαίδευσης θα τις περιγράφαμε όχι ως εμπειρικές-δεν υπάρχει γυμνή εμπειρία- αλλά ως πολιτισμικές. Η υπόθεση της πολιτισμικής διαμεσολάβησης είναι σύμφωνη με διάφορα ευρήματα αναφορικά με τη συμβολή του πολιτισμικού περιβάλλοντος σε πολλούς τομείς γνωστικής ανάπτυξης όπως η απαρίθμηση. Σύμφωνα με την κοινωνικο-πολιτισμική προσέγγιση του πρωτοπόρου Vygotsky που γονιμοποιεί μέχρι σήμερα την εκπαιδευτική θεωρία και πράξη, το παιδί θεωρείται ως ένα μαθητευόμενο άτομο, που κατακτά τη γνώση μέσω της απόκτησης των εργαλείων που του παρέχει ο πολιτισμός. Ένα πολιτισμικό εργαλείο όπως ένα βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας μπορεί να διαθέτει αναπάντεχες δημιουργικές όψεις και δεν μπορεί να ενταχθεί σε κανένα σχολικό project η σχέδιο εργασίας. Άραγε, η αφήγηση του δημοφιλούς, παγκόσμια, παιδικού βιβλίου «Τα Τρία λυκάκια» του Ευγένιου Τριβιζά ή ακόμα η εικαστική απεικόνιση του αντιήρωά του Ρούνι-Ρούνι με πλαστελίνη μπορεί να εγκιβωτιστεί σε μια διαθεματική ενότητα; Αντί της ακόμα ζωντανής παραίνεσης του προπολεμικού J. Dewey «Συνδέστε το σχολείο με τη ζωή και όλες οι σπουδές θα συνδεθούν αναγκαστικά» οι νηπιαγωγοί δέχονται εγκυκλίους διευκρινιστικές ανεπίγνωστου ζήλου: «Κάθε εργασία των παιδιών τοποθετείται σε διαφανή θήκη που συνοδεύεται με ένα ιστόγραμμα που περιγράφει τις δραστηριότητες που έχουν πραγματοποιηθεί ανά τομέα του αναλυτικού προγράμματος» Μα, δεν δύναται κάθε εργασία μικρού παιδιού να είναι στοχοπροσανατολισμένη στην τρέχουσα διαθεματική ενότητα!
Τα στελέχη της Ελληνικής εκπαίδευσης, μια ζωή προσκολλημένα στην top-down γραφειοκρατική εξαγγελία εκπαιδευτικών στόχων και ευθυνών αντιμετώπιζαν σταθερά τους εκπαιδευτικούς όχι ως επαγγελματίες αλλά ως υπαλλήλους. Τα συμφέροντα της χρηστής διακυβέρνησης στην εκπαίδευση εξυπηρετούνται όταν οι τελικοί χρήστες ή έστω οι αιρετοί αντιπρόσωποί τους-για να θυμηθούμε και την παρωδία των ηλεκτρονικών εκλογών- λαμβάνουν μέρος σε όλες τις φάσεις χάραξης της εκπαιδευτικής πολιτικής, όχι απλώς ως τελικοί αποδέκτες των κυβερνητικών πειραμάτων. Χρειαζόμαστε σήμερα συντονιστές και αύριο συμβούλους «συν-εμπνευστές, συν-αποφασίζοντες, συμπαραγωγούς και συν-αξιολογητές» όπως ζητά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο βιβλίο της Ε.Ε. «Η ποιότητα της Δημόσιας Διοίκησης-Μια εργαλειοθήκη για τους επαγγελματίες της Δημόσιας Διοίκησης» (2017).
Δυστυχώς, ακριβώς λόγω έλλειψης πίστης στην δυνατότητα για την επαγγελματική ανάπτυξη του κλάδου, χάθηκε μια μεγάλη ευκαιρία αναστοχασμού των στελεχών εκπαίδευσης πάνω στις κοντόφθαλμες τακτικιστικές επιμόρφωσεις που αναλώνονταν σε φλύαρες διαλέξεις περί «ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης» «σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Σμύρνης», αμειβόμενες αδρά με υπερωριακή αποζημίωση.
Ήταν η ίδια στιγμή που οι χώρες με τα μεγάλα εκπαιδευτικά επιτεύγματα, κοντολογίς ο Δυτικός κόσμος, γνώριζε μια επανάσταση στην εκπαιδευτική θεωρία για την οποία δεν μας μίλησε ποτέ κανένας επιμορφωτής και η οποία σήμερα καθοδηγεί την εκπαιδευτική πράξη στην Αυστραλία, την Γερμανία, το Βέλγιο. Δεν πειράζει, πάντα θα υπάρχει καιρός..!
Σύγχρονη γνωσιακή επιστήμη στη βάση των καλών πρακτικών.
Μια θετική πλευρά των ΔΕΕΠΣ είναι η αναγνώριση ότι σχετικά λίγες είναι οι εκπαιδευτικές πρακτικές που αξίζουν και κάνουν νόημα σε κάθε ηλικιακή ομάδα μαθητών. Οι καλές πρακτικές, εν πολλοίς, μας καθοδηγούν. Όπως τα διεθνή πρωτόκολλα περιορίζουν την ιατρική αυθαιρεσία, χωρίς όμως να είναι πανάκεια, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες.
Σήμερα, σε προηγμένες δυτικές χώρες όπως η Αυστραλία, ο σχεδιασμός των κατάλληλων για μικρά παιδιά αναλυτικών προγραμμάτων περιλαμβάνει τη διδασκαλία με στόχο την εννοιολογική αλλαγή . Η παραπάνω ιδέα προϋποθέτει ότι οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν υπόψη την προϋπάρχουσα γνώση των μαθητών τους και στοχεύουν όχι μόνο στον εμπλουτισμό της, αλλά και στην αναδιοργάνωσή της, έτσι ώστε τελικά να προκύψουν νέες εννοιολογικές δομές. Πολλές επιστημονικές έννοιες είναι δύσκολες για τους μαθητές διότι είναι ενταγμένες σε επιστημονικές θεωρίες οι οποίες παραβιάζουν θεμελιώδεις αρχές των αφελών θεωριών στις οποίες υπάγονται οι αντίστοιχες έννοιες του «κοινού νου». Αρκετοί γνωσιακοί επιστήμονες σήμερα τεκμηριώνουν ότι η κατανόηση πολλών επιστημονικών εννοιών προϋποθέτει ριζικές εννοιολογικές αλλαγές, που περιλαμβάνουν αλλαγές στις οντολογικές κατηγορίες. Για παράδειγμα, πολλοί μαθητές θεωρούν ότι οι αριθμοί με περισσότερα ψηφία είναι οπωσδήποτε μεγαλύτεροι ότι «ο πολλαπλασιασμός μεγαλώνει» και «η διαίρεση μικραίνει» τους αριθμούς ή ότι «όσο μεγαλύτεροι είναι οι όροι ενός κλάσματος, τόσο μεγαλύτερο είναι το κλάσμα».
Η κεντρική αρχή της έρευνας για την εννοιολογική αλλαγή είναι η εποικοδομητική ιδέα ότι η αφελής φυσική (naive physics), δηλαδή το σχετικά συνεκτικό σύνολο των αντιλήψεων των αρχαρίων για τα φυσικά φαινόμενα πριν τη διδασκαλία των επιστημονικών εννοιών, εμποδίζει τη μάθηση. Μάλιστα, επειδή οι ιδέες αυτές στηρίζονται από την καθημερινή εμπειρία, θεωρείται ότι είναι επίμονες και απαιτείται προσεκτικά σχεδιασμένη διδασκαλία για την αναδόμησή τους, χωρίς, όμως, να υπάρχει πάντα το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, η μάθηση αποτελεί αλλαγή, όχι απλή απόκτηση/μεταφορά γνώσης.
Η γενιά ερευνητών που ήταν κάποτε φοιτητές του Τhomas Kuhn, όπως η S. Carey και Ν. Νersessian, έχει εγκαινιάσει τον διεπιστημονικό χώρο των γνωσιακών επιστημών όπου γίνονται οι περισσότερες έρευνες για την εννοιολογική αλλαγή ή τροποποίηση στην εκπαίδευση. Βασισμένοι στην υπόθεση μιας συνέχειας ανάμεσα στη δουλειά του επιστήμονα που ανακαλύπτει κάτι καινούργιο και του μαθητή που επίσης ανακαλύπτει μαθαίνοντας, η νέα γενιά γνωσιακών επιστημόνων έχει προτείνει την «υπόθεση της συνέχειας»: Η υπαινισσόμενη προϋπόθεση είναι ότι οι τρόποι επίλυσης προβλημάτων που αναπτύχθηκαν είναι πολύ εξελιγμένες και λεπτές απόρροιες των καθημερινών συλλογισμών και αντιλήψεων. «Ανάμεσα στην εργασία ενός μικρού μαθητή ή φοιτητή που προσπαθεί να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα και μια μαθηματική ανακάλυψη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η φύση των δύο είναι ανάλογη και η διαφορά δεν είναι παρά βαθμίδας» έγραφε προφητικά το 1945 ο μαθηματικός J. Hadamard απαντώντας στα ανόητα πρόσφατα σχόλια περί ιεραρχίας που διασπούν την ενότητα των δασκάλων όλων των βαθμίδων. O μαθητής δεν θεωρείται ότι ξεκινά ως μια «tabula rasa» στην οποία προστίθεται όλο και περισσότερη γνώση και αληθινή πρόοδος επιτυγχάνεται μόνο μέσω της αναδόμησης των εννοιών και της επαναθεώρησης.
Με τί είδους προϋπάρχουσα γνώση προσέρχονται τα παιδιά στη σχολική κουλτούρα; Υπάρχουν δύο ρεύματα σκέψης: Η πρώτη σχολή αντιπροσωπεύεται από την Susan Carey, η οποία υιοθετεί την λεγόμενη «ιθαγενή» θεωρία της εννοιολογικής αλλαγής, δηλαδή δέχεται ότι υπάρχουν έννοιες (concepts) με τις οποίες γεννιόμαστε, και είναι αποτέλεσμα της εξέλιξής μας ως ανθρώπινο είδος. Κάθε είδους πρόοδος βασίζεται και χτίζεται πάνω σε αυτές. Η δεύτερη σχολή χρησιμοποιεί το μοντέλο της γνωστικής επιστήμονα Μ. Chi, η οποία εξετάζει τις έννοιες στο βαθμό που ανήκουν σε γενικότερες οντολογικές κατηγορίες, και την εννοιολογική αλλαγή ως μετατόπιση του νοήματος του όρου από τη μια κατηγορία στην άλλη.
Η έρευνα που έχει διεξαχθεί για την προαγωγή της εννοιολογικής αλλαγής είναι πολύ συναρπαστική αλλά χρειάζεται μια μαθητοκεντρική κουλτούρα δημοκρατίας που δεν καλλιεργείται όσο θα έπρεπε και σημαντική προετοιμασία από τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι αναμένεται να αρχίσουν στο προσεχές διάστημα να προετοιμάσουν κάθιδροι ογκώδη portfolio για την επερχόμενη αξιολόγηση . Όμως η διδασκαλία με σκοπό την εννοιολογική αλλαγή, χρησιμοποιώντας ευρέως την τεχνική των Σωκρατικών διαλόγων, απαιτεί πρωτίστως ψυχραιμία και καθαρό μυαλό. Ο δάσκαλος για να προάγει τέτοιους διαλόγους οφείλει να συμμετέχει ενεργά ο ίδιος στον εντοπισμό των αντιφάσεων, να δίνει πληροφορίες σχετικές με τις αντιφάσεις και να παρουσιάζει τις νέες γνώσεις με τρόπο κατανοητό στους μαθητές, τους οποίους και θα οδηγεί στην αντικατάσταση των διαισθητικών τους απόψεων από τις επιστημονικές. Η ζητούμενη εννοιολογική ανάπτυξη ελπίζεται να οδηγεί στη δημιουργία μαθητών με κίνητρα για μάθηση εφ’ όρου ζωής, οι οποίοι να έχουν την απαραίτητη μεταγνωσιακή επίγνωση και τις στρατηγικές μάθησης που απαιτούνται, προκειμένου να επενδύουν σε βαθιά και ουσιαστική κατανόηση, αυτό ακριβώς που λείπει από το Ελληνικό σχολείο.
Μια ιδέα που ενδεχομένως είναι γενεσιουργή της διδασκαλίας και μάθησης των επιστημονικών εννοιών είναι η βασική ιδέα της καθηγήτριας στο Harvard Susan Carey που ονομάζει Quinian Boostrapping. Στην απόκτηση γνώσης δεν ξεκινάς με μια μηδαμινή κατανόηση της έννοιας, αλλά χρησιμοποιείς μια συμβολική κράτηση θέσης και, στη συνέχεια, συμπληρώνεις τις λεπτομέρειες με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή δεν καταλαβαίνετε το Quinian Bootstrapping αλλά έχετε κρατήσει τον όρο "Quinian Bootstrapping" που μπορείτε να θυμάστε και να σχετίζετε με άλλα πράγματα που γνωρίζετε και μαθαίνετε. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η κράτηση θέσης αντικαθίσταται με την πραγματική ιδέα. Σημειώστε ότι έτσι λειτουργούν σχεδόν όλες οι έννοιες μας. Τι είναι το «νερό» ή «πλανήτης» ή «ηλεκτρική ενέργεια»; Ξεκινάτε με «Έμαθα κάποια αυθαίρετη λέξη που ξεχωρίζει ως κάποια κατηγορία πραγμάτων στο σύμπαν» και μετά πλησιάζετε την πραγματική ιδέα με την πάροδο του χρόνου. Φανταστείτε ένα παιδί που μαθαίνει πρόσφατα το "βάρος" σε αντίθεση με τη "μάζα" (και σε αντίθεση με την "πυκνότητα" και "τον όγκο" και άλλους κοντινούς όρους). Το παιδί θα ξεκινήσει απλώς γνωρίζοντας ότι υπάρχουν διάφοροι όροι που επιλέγουν τις κοντινές έννοιες, αλλά δεν καταλαβαίνουν τι τους κάνει διαφορετικούς. Αλλά καθώς το παιδί οδηγείται μέσω παραδειγμάτων (π.χ., «το ίδιο αντικείμενο θα ζυγίζει περισσότερο στη Γη από ό, τι στον Άρη»), οι κρατήσεις θέσεων γίνονται πιο επεξεργασμένες και αναπτύσσονται σε έννοιες. Αυτή η ικανότητα εκκίνησης βασίζεται στο να συσχετίζει πληροφορίες από διάφορες πηγές με ένα αυθαίρετο σύμβολο κράτησης θέσης, πιθανώς μοναδικό γνωσιακό χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από ζώα και μηχανές.
Γενικά, αυτό που αξίζει στην εκπαίδευση μικρών παιδιών είναι η έκπληξη στα πρόσωπά τους όταν ξεμαθαίνουν, όταν αναδιοργανώνουν την καθημερινή, διαισθητική τους εμπειρία. Αυτή μάλλον είναι βαθιά εγκαθιδρυμένη, ενσώματη, με την οποία, σύμφωνα με τους νατιβιστές γνωστικούς επιστήμονες, τα ανθρώπινα βρέφη προσέρχονται στον κόσμο.
Τα μωρά ίσως να γνωρίζουν πολύ περισσότερα για τον πολύπλοκο κόσμο στον οποίο ζούμε απ’ ότι νομίζαμε κατά το παρελθόν. Οι ερευνητές στο πανεπιστήμιο του Harvard λένε πώς οι αντιλήψεις όπως η κοινωνική ιεραρχία, αν και θεωρείται επίκτητη γνώση, ίσως τελικά είναι κωδικοποιημένη στο DNA μας. «Η γνώση της ιεραρχίας και η σχέση μεταξύ ιεραρχίας και μεγέθους ίσως αποτελούν μέρος των εξελικτικών μας γνωρισμάτων. Η Susan Carey και οι συνάδελφοί της πραγματοποίησαν έρευνα σε βρέφη ηλικίας 8 μέχρι 16 μηνών δείχνοντάς τους ένα βίντεο με μια μάχη μεταξύ ενός μικρού και ενός μεγάλου κύβου καθώς προσπαθούν να διασχίσουν ένα τραπέζι. Παρατήρησαν την κατανόηση των βρεφών μετρώντας την διάρκεια κατά την οποία κάθε παιδί παρακολούθησε τις διάφορες εκδοχές του βίντεο. Οι ερευνητές κατέληξαν πώς το γεγονός ότι τα βρέφη παρακολούθησαν για περισσότερη ώρα όταν ο μικρός κύβος νίκησε τον μεγάλο υποδεικνύει ότι ήταν έκπληκτα με το αποτέλεσμα. Η έκπληξη δείχνει ότι περίμεναν από το μεγάλο κύβο να νικήσει λόγω του μεγέθους του. «Αν πιστεύετε ότι παιδιά οκτώ και εννέα μηνών θα μπορούσαν να το ξέρουν αυτό πρέπει να αναρωτηθείτε βάσει ποιάς εμπειρίας θα μπορούσαν να το μάθουν; H εναλλακτική εκδοχή είναι ότι αυτό το στοιχείο είναι τόσο σημαντικό ώστε η δαρβινική εξέλιξη το έχει κωδικοποιήσει μέσα μας με το σχετικό λογισμικό.» Αυτή η έρευνα, σύμφωνα με την S. Carey, έχει ίσως σοβαρές προεκτάσεις για τις αναπτυξιακές διαδικασίες μάθησης. Εάν τα παιδιά κατανοούν πολύπλοκες ιδέες όπως την κοινωνική ιεραρχία τότε οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτή την γνώση για την καλύτερη εκπαίδευση των μικρών παιδιών πάνω στην πολυπλοκότητα των κοινωνικών σχέσεων. «Όταν βλέπουμε ότι τα πολύ μικρά παιδιά βλέπουν ήδη την κοινωνία με αυτόν τον τρόπο τότε μπορούμε να μιλήσουμε ή να επέμβουμε πάνω σε αυτά τα θέματα και θα καταλάβουν για ποιο πράγμα μιλάμε.» πρότεινε η γνωσιακή επιστήμων. Οι νεονατιβιστικές προσεγγίσεις, εδραζόμενες εντός ενός πλουσίου πειραματικού πλαισίου καθοδηγούν εναργέστερα την εκπαιδευτική πράξη στην αντιμετώπιση του σχολικού bullying αλλά και τις επιπτώσεις της κοινωνικής συμμόρφωσης αλλά και προσφέρουν νέο περιεχόμενο, αν δεν εκθρονίζουν, τις ψυχαναλυτικές προτάσεις για την βρεφική ηλικία όπως αυτή του Κορνήλιου Καστοριάδη στο βιβλίο του «Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας.
Ενδιαφέροντα ζητήματα και η κοινωνική ανάπτυξη και η ανάπτυξη των επιστημονικών εννοιών αλλά εμείς οι νηπιαγωγοί ασχολούμαστε το ίδιο διάστημα και με τη νεοαναδυόμενη απόκτηση των συμβολικών συστημάτων της γραφής και των αριθμητικών συμβόλων. «Δουλειά άφθονη» όπως έλεγε ο Γερο-Νούφρης στο Όρος όταν γέμιζε η κουλούρα γοφάρια. Δεν επιζητούν οι νηπιαγωγοί Καβαφικές Σατραπείες αλλά ο μισθός δεν φτάνει για ένα καλό ψαράκι.
Κώστας Προμπονάς- Νηπιαγωγείο Μαστιχοχωρίων
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
