Τα γράμματα του αλφαβήτου… ως λέξεις

Μπορεί όλοι να γνωρίζουμε το «Ζ» του Ζορρό, όμως το τι σημαίνει ως σύμβολο των ρωσικών στρατευμάτων κατά την εισβολή στην Ουκρανία παραμένει μυστήριο, με τις θεωρίες να διαδέχονται η μία την άλλη.

Εμείς θα μείνουμε στα καθ’ ημάς, στην αλφαβήτα, εξετάζοντας τα γράμματά της ως ξεχωριστές λέξεις, ή μάλλον ως λήμματα της κοινής νεοελληνικής γλώσσας.

Α

• α-αα και 3Α: εξαιρετική ποιότητα: Πάρε, καλέ κυρία! Τα καρπούζια μου είναι άλφα άλφα!
• Η φράση «το Α και το Ω» δηλώνει τον Θεό (πβ. «ἐγώ εἰμι τὸ Α καὶ τὸ Ω, λέγει Κύριος ὁ Θεός, ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν καὶ ὁ ἐρχόμενος, ὁ παντοκράτωρ», Αποκάλ. 1, 8). Κατ’ επέκταση σημαίνει την ουσία ενός πράγματος: Το Α και το Ω στη δουλειά αυτή είναι να σου αρέσει η περιπέτεια.
• (με οριστικό άρθρο) πρόσωπο ή πράγμα που δεν θέλουμε ή δεν μπορούμε να ορίσουμε ακριβώς. Έρχεται ο α γιατρός και σου ζητάει τόσα χρήματα για την επέμβαση. Τι να κάνεις; Να τον καταγγείλεις;
• Η στοιχειώδης γνώση: Δυστυχώς δεν ξέρει τίποτα από ανόργανη χημεία. Πρέπει να ξεκινήσουμε απ’ το Α.
• Βαθμός επίδοσης: Ο γιος μου όλο Α παίρνει στο σχολείο.
• Αλφαδιάζω (ρήμα < αλφάδι + άζω).
• Το παράγωγο «αλφάς»: ο πρωτοετής σπουδαστής στρατιωτικής σχολής.
• Το σύνθετο: πεντάλφα.

Β

• β΄ διαλογής: κατώτερης ποιότητας (ακτινίδια β΄ διαλογής).
• β΄ κατηγορίας (αλλαντικά β΄ κατηγορίας), συχνά και μεταφορικά (πολίτης β΄ κατηγορίας: αυτός που είναι παραγκωνισμένος, δεν αντιμετωπίζεται ισότιμα με τους άλλους).
• Τα παράγωγα «βητάς» (ο δευτεροετής σπουδαστής στρατιωτικής σχολής) και «βητάκι» (ο μαθητής της δευτέρας τάξης δημοτικού σχολείου).

Γ

• Κτίριο ή κατασκευή που σχηματίζει ορθή γωνία. Στο τέλος του διαδρόμου, εκεί που κάνει ένα Γ, είναι το Πρωτόκολλο.
• Γωνία εστίας τερματοφύλακα: Το σκορ άνοιξε ο διεθνής ποδοσφαιριστής με θεαματικό γκολ στο Γ της αντίπαλης ομάδας.

Δ

• Έκταση γης στις εκβολές ποταμού που σχηματίζει τρίγωνο: Δέλτα Έβρου / Δέλτα Αξιού / Δέλτα Φαλήρου / Δέλτα Νείλου.
• Ομάδα Δέλτα: Δύναμη Ελέγχου Ταχείας Αντίδρασης (ακρωνύμιο) (Ελληνική Αστυνομία).

Ζ

• Ομάδα Ζήτα (Ελληνική Αστυνομία) και παράγωγο Ζητάς: ο δικυκλιστής αστυνομικός που ανήκει στην εν λόγω ομάδα.
• Το γράμμα επαναλαμβανόμενο και με αποσιωπητικά συμβολίζει στις γελοιογραφίες τον ύπνο (Ζζζζζ….).

Ι

• Το παραμικρό: -Τα εννοείς αυτά που δήλωσες στα κανάλια για τον απερχόμενο περιφερειάρχη; -Απολύτως! Δεν αλλάζω ούτε ένα γιώτα.
• Το παράγωγο «γιωτάς»: ο μη μάχιμος στρατιώτης, αυτός ο οποίος στη διάρκεια της θητείας του κάνει άοπλη υπηρεσία (βοηθητικές εργασίες). Η λέξη χρησιμοποιείται από άνδρες με μειωτική διάθεση προς άλλους (η λέξη προέρχεται από το Ι = ικανός και δηλώνει ικανότητα, ο γιωτάς είναι Ι5, δηλ. παίρνει απαλλακτικό στράτευσης).

Κ

• (επαναλαμβανόμενο, ως ακρωνύμιο, με παράλειψη του Ε.) Κ.Κ. (=κάπα κάπα): το Κομμουνιστικό Κόμμα. Αυτός μια ζωή Κ.Κ. ψηφίζει. (και Κουκουέ, πβ. Σου Κού για το Σαββατοκύριακο).

Μ

• Επαναλαμβανόμενο, ως δηλωτικό απόλαυσης ή προβληματισμού.

Ν

• Με το νι και με το σίγμα: λεπτομερώς.
• Το παράγωγο νιοστός: νιοστή δύναμη.
• Σύμβολο του αρχάριου οδηγού αυτοκινήτου.

Π

• Στο πι και φι: πολύ γρήγορα
• Ειδική συσκευή στήριξης για πρόσωπα που έχουν δυσκολία βάδισης / κινητικά προβλήματα: Η θεία πλέον χρησιμοποιεί ένα Π.

Ειδική συσκευή στήριξης για πρόσωπα που έχουν δυσκολία βάδισης / κινητικά προβλήματα: Η θεία πλέον χρησιμοποιεί ένα Π.

Σ

• Με το νι και με το σίγμα: λεπτομερώς.
• Ομάδα Σίγμα: επίλεκτη ομάδα της Ελληνικής Αστυνομίας.

Τ

• Εργαλείο για τεχνικές σχεδιάσεις που μοιάζει με δύο χάρακες κάθετους μεταξύ τους.
• Το σχήμα του γράμματος ενέπνευσε την ονοματοδοσία σχετικών συσκευών, όπως ταυ τηλεφώνου, ταυ για πρίζες, ταυ για πλακάκια: πλαστικό υλικό για τη συναρμογή πλακιδίων. Υπάρχει και ταυ για… αλφάδιασμα πλακιδίων (γλωσσικό οξύμωρο)!

Φ

• Στο πι και φι: πολύ γρήγορα.
• Φυλακή (στρατιωτική αργκό): Έφαγε 20 Φ γιατί δεν φορούσε το κράνος στη σκοπιά.

Χ

• Ο άγνωστος Χ (στα μαθηματικά).
• Αόριστη δήλωση: Αν για Χ ποσό απαιτείται τέτοιο επιτόκιο… – Έρχεται ο Χ συνάδελφος που προσελήφθη χθες και σου κάνει τον έξυπνο…
• Έφαγε Χ: διεγράφη, διακόπηκε κάθε σχέση μαζί του.

Ψ

• Τυχαία αναφορά (συχνά συναναφέρεται με το γράμμα Χ): Άκου εκεί… Έρχεται ο Χ Ψ δικηγορίσκος και σου λέει ότι η αμοιβή του για μια απλούστατη απάντηση είναι 300 ευρώ!

Ω

• Για τη φράση «το Α και το Ω» βλέπε Α.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα γράμματα του αλφαβήτου δηλώνουν τους ελληνικούς αριθμούς (α΄, β΄, γ΄, δ΄…), παράλληλα με τους αραβικούς (1, 2, 3…) και τους λιγότερο χρησιμοποιούμενους λατινικούς αριθμούς (I, II, III, IV… ). Σημειώνεται ότι στους ελληνικούς αριθμούς τίθεται τόνος πάνω δεξιά, ενώ αν τεθεί κάτω αριστερά δηλώνει χιλιάδα (π.χ. ͵αωκα΄ = 1821). Οι μόνοι αριθμοί που δηλώνονται με άλλα σύμβολα είναι το 90 (κόππα Ϟʹ) και το 900 (σαμπί Ϡʹ). Τα κεφαλαία γράμματα σημαίνουν τακτικό αριθμητικό, π.χ. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιερεμίας Β΄ (=δεύτερος, αφού προϋπήρξε άλλος συνονόματός του).

Επίσης τα γράμματα χρησιμοποιούνται ευρύτατα στα μαθηματικά (ο αριθμός π, α, β στις εξισώσεις κ.ο.κ.) και τις άλλες επιστήμες (χημεία, φυσική κ.λπ.): άλφα Κενταύρου (αστερισμός), ακτίνες γάμα, ακτίνες Χ, γάμα καροτίνη, ω-3 λιπαρά, β΄ ενεργειακή κλάση κ.ο.κ.

*Ο Βασίλης Μαλισιόβας είναι φιλόλογος-επιμελητής εκδόσεων και συγγραφέας.