Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) αποτελεί μία σύνθετη νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
Θεωρείται από τις πιο διαδεδομένες σε παιδιά σχολικής ηλικίας και χαρακτηρίζεται από συμπτώματα απροσεξίας και/ή υπερκινητικότητας-παρορμητισμού. Στο σχολείο οι μαθητές με ΔΕΠΥ αντιμετωπίζουν γνωστικές, συμπεριφορικές και κοινωνικές δυσκολίες αλλά και εκπαιδευτικά προβλήματα.
Ο εκπαιδευτικός κ. Κυριάκος Ζαφειριάδης, φιλόλογος και διδάκτορας Ειδικής Αγωγής σε εργασία του, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Εκπαιδευτικός Κύκλος" δίνει πολύ χρήσιμες οδηγίες για τη διαχείριση του θυμού σε μαθητές με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας.
Κατεβάστε εδώ όλη την εργασία, με τη βιβλιογραφία της
Η δυσκολία ρύθμισης του συναισθήματος στη ΔΕΠΥ
Η ευερεθιστότητα, η χαμηλή ανοχή στην απογοήτευση, το άγχος και η συναισθηματική αστάθεια παρατηρούνται σε παιδιά με ΔΕΠΥ και έχουν συσχετιστεί με τη δυσχέρεια ρύθμισης των συναισθημάτων.
Τα ελλείμματα στην εκτελεστική λειτουργία και στη διαχείριση των συναισθημάτων συσχετίζονται με συμπτώματα απροσεξίας και υπερκινητικότητας ήδη από την προσχολική ζωή και συνεχίζονται και στη φοιτητική ηλικία.
Το συναίσθημα του θυμού και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις
Στο Πρόγραμμα Σπουδών για την Προσχολική Εκπαίδευση προβλέπεται η ανάπτυξη Συναισθηματικής Επίγνωσης των μαθητών, για να γίνουν ικανοί να αντιλαμβάνονται και να εκφράζουν τα συναισθήματα, να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και να διαχειρίζονται τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά (ΦΕΚ 687/10 Φεβρουαρίου 2023. Απόφαση Αριθμ. 13646/Δ1). Αλλά και στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του δημοτικού σχολείου στόχος στην ανάπτυξη του προφορικού λόγου είναι να αναγνωρίζει ο μαθητής και να περιγράφει διαθέσεις, προθέσεις και συναισθήματα (Α.Π.Σ., σελ. 18), ενώ στις ενδεικτικές δραστηριότητες προτείνεται η περιγραφή προσώπων, καταστάσεων και συναισθημάτων. Ασκήσεις αναγνώρισης και χαρακτηρισμού των συναισθημάτων περιλαμβάνονται και στο βιβλίο της Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου (σελ. 93). Οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν μία φωτογραφία και να γράψουν ρήματα, τα οποία δηλώνουν τα συναισθήματα των παιδιών που παρακολουθούν μια παράσταση.
Οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στη θεραπεία των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ αποδεικνύονται χρήσιμες για τον περιορισμό της ευερεθιστότητας. Η εκπαίδευση των γονέων στη διαχείριση της συμπεριφοράς, η συμπεριφορική διαχείριση της τάξης και οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις των συνομηλίκων είναι οι πιο διαδεδομένες. Aπαιτούν αλλαγή στη χωροταξική οργάνωση της τάξης και τροποποίηση των ακαδημαϊκών εργασιών, για να ταιριάζουν στα ιδιαίτερα ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά του μαθητή. Επίσης, αναγκαία είναι η διδασκαλία με υπολογιστή, η αλλαγή των μηχανισμών που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός για τον έλεγχο της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς (υπογραφή συμβολαίου, προσοχή, επιπλήξεις, επιβραβεύσεις), ο προγραμματισμός για τη διατήρηση των θετικών αποτελεσμάτων της παρέμβασης και για τη γενίκευσή τους και σε άλλα περιβάλλοντα (σχολείο, οικογένεια). Έτσι, διευκολύνεται η ακαδημαϊκή επιτυχία και ο έλεγχος της συμπεριφοράς, η ανάπτυξη προγραμμάτων ενίσχυσης στο σπίτι (κάρτες καθημερινής ενημέρωσης) και η προσπάθεια ενίσχυσης της αυτοπαρακολούθησης και της αυτοδιαχείρισης.
Αποτελεσματικές τεχνικές για την υποστήριξη των ατόμων με ΔΕΠΥ θεωρούνται η εκπαίδευση στη διαχείριση του θυμού και η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων. Αναφέρονται ποικίλες μέθοδοι για τη διαχείριση του θυμού και έχουν διατυπωθεί ορισμένες αρχές διαχείρισης που μπορούν να χρησιμεύσουν στον σχεδιασμό παρεμβάσεων.
Η φαρμακευτική αγωγή μειώνει την ένταση των συναισθημάτων στα αγόρια με ΔΕΠΥ. Όμως, δε βελτιώνει την αποτελεσματικότητα του αυτοελέγχου. Απεναντίας, η γνωστικο-συμπεριφορική παρέμβαση αποδεικνύεται πιο επιτυχημένη, γιατί ενισχύει τη δυνατότητα των παιδιών με ΔΕΠΥ να κατακτήσουν τον αυτοέλεγχο.
Καθώς αναπτύσσεται η τεχνολογία, προκειμένου να βοηθηθούν οι μαθητές με ΔΕΠΥ, στις προτάσεις συγκαταλέγονται και εναλλακτικές μορφές παρέμβασης, όπως τα βιντεοπαιχνίδια με περιβάλλοντα εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας.
Η αναγνώριση των συναισθηματικών καταστάσεων σε άλλους ανθρώπους και η εφαρμογή στρατηγικών για τον έλεγχο των αρνητικών συναισθημάτων και τη ρύθμισή τους μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά και τους εφήβους με ΔΕΠΥ. Πρωταρχικός στόχος του προγράμματος παρέμβασης είναι να κατανοήσουν τα παιδιά ποια είναι τα αίτια που πυροδοτούν τον θυμό και ότι ο θυμός θεωρείται έκφραση του φόβου, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται απειλή.
Στην αρχή της παρέμβασης ο εκπαιδευτικός αναφέρεται γενικά στον θυμό. Τονίζει ότι η έκλυση του θυμού αποτελεί ένα συνηθισμένο συναίσθημα. Τα παιδιά καλούνται να εκφράσουν την άποψή τους και να συζητήσουν πώς αντιλαμβάνονται τον θυμό (ποια είναι τα αίτια από τα οποία πηγάζει, εκδηλώσεις και συνέπειες). Η δραστηριότητα αποβλέπει στο να πειστούν ότι ο θυμός αποτελεί ευκαιρία να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες, οι οποίες θα τα βοηθήσουν πώς να αποφορτίζονται, πώς να τον διαχειρίζονται και με ποιον τρόπο να επιλέγουν αποδεκτές μορφές συμπεριφορές.
Ακολούθως το πρόγραμμα επικεντρώνεται στο να κατανοήσουν τα παιδιά ποια είναι τα συνηθισμένα μη λεκτικά χαρακτηριστικά με τα οποία εκδηλώνεται ο θυμός (σύσπαση και το κόκκινο χρώμα του προσώπου, σφίξιμο στο στομάχι, ιδρώτας, σφίξιμο των χεριών, ένταση της φωνής και νευρικές κινήσεις) και πώς κλιμακώνεται η έντασή του. Έτσι, θα μπορούν να τα αναγνωρίζουν γρήγορα, αλλά και να οδηγηθούν στη διαπίστωση πως όλοι ερμηνεύουν με διαφορετικά κριτήρια μία κατάσταση και κατά συνέπεια διαφορετικά γεγονότα μπορεί να πυροδοτήσουν διαφορετικά συναισθήματα.
Έπειτα ο εκπαιδευτικός ζητά από τα παιδιά να αφηγηθούν εμπειρίες με γεγονότα, στα οποία αντέδρασαν με έντονο θυμό. Τα συμβάντα καταγράφονται στον πίνακα και τα παιδιά, αφού συγκροτήσουν ομάδες, συντάσσουν κατάλογο με πιθανές θετικές ή αρνητικές συνέπειες βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Αφού σταθμίσουν τις επιπτώσεις, συζητούν ποιες θα μπορούσαν να είναι οι εναλλακτικές επιλογές αλλά και τα αποτελέσματα που θα ακολουθούσαν. Μετά η διδασκαλία εστιάζει στην εκμάθηση τρόπων, οι οποίοι θα βοηθήσουν τα παιδιά να κυριαρχούν και να ελέγχουν τον θυμό και την απογοήτευσή τους, πριν η κατάσταση γίνει ανεξέλεγκτη. Τότε ο εκπαιδευτικός στοχεύει στην πρόληψη της εκδήλωσης του θυμού και στην αποτροπή της κλιμάκωσης. Μία αποτελεσματική τεχνική είναι η χαλάρωση. Δεν απαιτεί εξοπλισμό και θα μπορούσαν καθημερινά όλοι οι μαθητές να εξασκούνται και να την εφαρμόζουν στις περιπτώσεις που αισθάνονται οργή ή έντονη δυσφορία. Είναι εφικτό, όμως, να χρησιμοποιηθεί και η εκπαίδευση της χαλάρωσης με βιοανάδραση που βασίζεται στο παιχνίδι και θεωρείται ευεργετική για τη βελτίωση των προβλημάτων προσοχής.
Εκτός από τις τεχνικές διαχείρισης του θυμού ένα άλλο πρόγραμμα θα μπορούσε να περιλαμβάνει και την εκπαίδευση των παιδιών με ΔΕΠΥ στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την επίλυση προβλημάτων. Η τεχνική επίλυσης του προβλήματος οργανώνεται με τα εξής βήματα. Ο μαθητής απομνημονεύει το αρκικόλεξο Π.Ε.Σ.Ε. (Π.: Πρόβλημα, Ε.: Επιλογές, Σ.: Σκέφτομαι, Ε.: Εφαρμογή). Αναλυτικά:
1.Πρόβλημα (εντοπίζω το πρόβλημα)
Πρώτο βήμα του εκπαιδευτικού είναι οι μαθητές, καθώς θα είναι αναστατωμένοι, να εκφράσουν αβίαστα τα συναισθήματά τους, για να ηρεμήσουν. Εναλλακτικά, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ασκήσεις χαλάρωσης, που θα βοηθήσουν να αποφορτιστούν και να κυριαρχήσουν στα συναισθήματά τους. Στη συνέχεια, όταν θα κυριαρχήσει η λογική, οι μαθητές καλούνται να προσδιορίσουν το πρόβλημα (πού, πώς, πότε, από ποια αίτια προκλήθηκε, τι ακριβώς τους ενόχλησε, ποια συναισθήματα αισθάνθηκαν;).
2.Επιλογές (πώς θα μπορούσα να αντιδράσω;)
Ο εκπαιδευτικός προτείνει να σκεφτούν τις επιλογές που έχουν, για να προσεγγίσουν το πρόβλημα. Με την τεχνική της καταιγίδας ιδεών καταγράφονται όλες οι ιδέες που κατατίθενται, χωρίς αρνητικά σχόλια. Όταν οι μαθητές καταρτίσουν κατάλογο με τις επιλογές τους, στη διαδικασία μπορεί να συμμετέχει και ο εκπαιδευτικός συνεισφέροντας με προτάσεις.
3.Σκέφτομαι τις επιλογές
Οι μαθητές σκέφτονται, αναλύουν, σχολιάζουν όλες τις επιλογές του καταλόγου με βάση τους άξονες (Ποιο είναι το αποτέλεσμα της επιλογής μου; Πώς θα αισθανόμουν; Πώς νιώθουν οι άλλοι; Τι άλλο θα μπορούσα να κάνω εναλλακτικά; Τι θα γινόταν τότε;) και επιλέγουν εκείνη που αξιολογούν ως την πιο πρόσφορη.
4.Εφαρμογή στην πράξη
Επειδή τα παιδιά με ΔΕΠΥ αντιδρούν με επιθετικότητα χωρίς να σταθμίζουν τις επιπτώσεις, ο εκπαιδευτικός παροτρύνει τους μαθητές να εφαρμόσουν την επιλογή τους και να αναφέρουν στην ολομέλεια ποια ήταν τα αποτελέσματα. Μία δραστηριότητα που προτείνεται οργανώνεται ως εξής: Στην ομάδα παρουσιάζεται ένα γεγονός, ο Γιάννης αρπάζει τα αντικείμενα ενός συμμαθητή του και δύο μαθητές υποδύονται τους ρόλους. Στους υπόλοιπους μαθητές μοιράζονται σήματα ΣΤΟΠ και ενημερώνονται, μόλις αντιληφθούν την επιθετική συμπεριφορά, να σηκώνουν το σήμα προτείνοντας στον/στη συμμαθητή/τριά τους να σταματήσει.
Μία άλλη τεχνική που προτείνεται για την ενδυνάμωση των ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτων είναι το παιχνίδι ρόλων. Για παράδειγμα, ένας μαθητής μπλέκεται συχνά σε καυγάδες. Ένα περιστατικό που συνέβη σήμερα αφορούσε στο ότι αντέδρασε με βίαιο τρόπο, όταν ένας συμμαθητής του τον έσπρωξε. Μη διαθέτοντας τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες και ερμηνεύοντας λανθασμένα τη σύμβαση, θεώρησε πως ο συμμαθητής του ήταν επιθετικός, ήθελε να τον μειώσει και δεν ήταν κάτι τυχαίο. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να οργανωθεί το παιχνίδι ρόλων, στο οποίο συμμετέχει ολόκληρη η τάξη. Δύο μαθητές υποδύονται τους ρόλους και παρουσιάζουν το συμβάν. Στη συνέχεια οι συμμαθητές υποβάλλουν στους δύο μαθητές ερωτήσεις (πώς αισθάνθηκες, πώς εκδήλωσες το συναίσθημά σου, γιατί αντέδρασες με αυτόν τον τρόπο, πώς αισθάνθηκε ο συμμαθητής σου, πώς αλλιώς θα μπορούσες να αντιδράσεις, τι θα γινόταν στην περίπτωση αυτή, τι θα μπορούσες να κάνεις μετά το συμβάν, τι νομίζεις πως θα γινόταν τότε). Τέλος, αφού ολοκληρωθούν οι ερωτήσεις, οι μαθητές οδηγούνται σε ένα συμπέρασμα.
Μία δεύτερη παρέμβαση στηρίζεται στην άποψη πως οι μαθητές με ΔΕΠΥ βιώνουν επιθετικά συναισθήματα, όταν αντιμετωπίζουν κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν. Η δυσχέρεια να αναλύσουν ορθολογικά μία αγχογόνο κατάσταση πυροδοτεί συχνά βίαιη και επιθετική συμπεριφορά. Το πρόγραμμα στοχεύει να διδάξει τα παιδιά πώς να ελέγχουν τα συναισθήματα του θυμού και στη συνέχεια αναλύοντας τα δεδομένα να οδηγηθούν στην επιλογή θετικών λύσεων. Στην αρχή οι μαθητές διδάσκονται να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα και τις ενδείξεις θυμού. Συζητούν με τον εκπαιδευτικό και διδάσκονται πώς να χαλαρώνουν με την τεχνική του ρομπότ, που απαιτεί να εκτείνουν τους μύες τους και μετά να απελευθερώνουν την ένταση διατηρώντας τη στάση της «αστείας κούκλας». Έπειτα οι μαθητές εκπαιδεύονται να εφαρμόζουν τις αυτοδηλώσεις, για να ελέγξουν την έκφραση του θυμού.
Η εφαρμογή της παιγνιοθεραπείας στα παιδιά με ΔΕΠΥ και η διδασκαλία δεξιοτήτων παιγνιοθεραπείας σε μητέρες μειώνει τα προβλήματα συμπεριφοράς. Επιδρά θετικά στην προσοχή, στη μείωση της υπερκινητικότητας και στον έλεγχο της παρορμητικής συμπεριφοράς, ενώ διαφορές εντοπίζονται και στις συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαταραχές των παιδιών με ΔΕΠΥ, όσον αφορά το επίπεδο φόβου και άγχους, τη νευρικότητα, το κλάμα και τις διαταραχές ύπνου.
Συμπεράσματα
Προτείνονται ποικίλες παρεμβάσεις που θεωρούνται αποτελεσματικά εργαλεία, γιατί βοηθούν τους μαθητές με ΔΕΠΥ να διαχειριστούν με εποικοδομητικό τρόπο το συναίσθημα του θυμού, να βελτιώσουν τις κοινωνικές δεξιότητες και τις σχέσεις τους με τους συμμαθητές τους. Τέλος, κρίνεται απαραίτητο να επιμορφωθούν οι εκπαιδευτικοί σε θέματα που αφορούν σε παρεμβάσεις και τεχνικές ελέγχου του θυμού, ώστε με την εφαρμογή τους να βοηθηθούν οι μαθητές με ΔΕΠΥ να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 15/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
