Η ελληνική κυβέρνηση πανηγυρίζει για τις 11 αλλαγές στη λειτουργία των σχολείων, που θα ισχύουν από το νέο διδακτικό έτος 2024-2025. Πρόκειται για αμιγώς συντηρητικές αλλαγές, που κατατείνουν αφενός στην περαιτέρω ψηφιοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και αφετέρου στην αυστηροποίηση των ενδοσχολικών μέτρων για τον εκφοβισμό των μαθητών, όπως π.χ. οι σχετικές διατάξεις για την απαγόρευση χρήσης κινητών, για την καταστολή της ενδοσχολικής βίας, και για την περεταίρω ποινικοποίηση των απουσιών. Έτσι, οι πολυδιαφημισμένες σχολικές πλατφόρμες «Stop Bulling» συγκαλύπτουν και, παραδόξως, νομιμοποιούν το παιδαγωγικό bulling, που ασκείται σε μαθητές και καθηγητές.
Παρά τη δήθεν εκσυγχρονιστική πρόθεσή τους, αυτοί οι νέοι κανόνες για την καλή λειτουργία των σχολείων επιβάλλονται άνωθεν, χωρίς σοβαρά παιδαγωγικά επιχειρήματα, και χωρίς ρεαλιστικά κοινωνικά κριτήρια. Γι’ αυτό, εξάλλου, αυτές οι απαγορευτικές ή ποινικοποιητικές διατάξεις πρέπει να εφαρμόζονται στα τυφλά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές ιδιαιτερότητες των ελληνικών σχολείων και οι υπαρκτές κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των μαθητών.
Αυτό το σκηνικό της εσκεμμένης παιδαγωγικής υποβάθμισης του δημόσιου σχολείου επιβαρύνεται αν λάβουμε υπόψη και τα ορατά πια φαινόμενα της «εκπαιδευτικής εξουθένωσης» λόγω των υπερβολικά απαιτητικών –μαθησιακά και διδακτικά– προγραμμάτων, που εφαρμόζονται σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες χωρίς να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι νέες επιστημονικές ανακαλύψεις σχετικά με τα παιδαγωγικά ή τα ψυχοσωματικά προβλήματα που προκύπτουν από την αυξημένη εντατικοποίηση και ψηφιοποιήσει της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το ξεκίνημα, λοιπόν, της νέας σχολικής χρονιάς είναι μια ευκαιρία να προβληματιστούμε για τις παθολογικές επιπτώσεις των εξουθενωτικών (αντι-)παιδαγωγικών πρακτικών, που επιβάλλονται άκριτα, ερήμην των μαθητών και των δασκάλων τους.
Η συμπτωματολογία του συνδρόμου Burnout
Πράγματι, όπως θα δούμε, οι αυξημένες πιέσεις και οι υψηλές απαιτήσεις της σύγχρονης εκπαίδευσης, ευθύνονται για την πλήρη ψυχοσωματική εξάντληση από το υπερβολικό μαθησιακό και διδακτικό άγχος. Πρόκειται για το λεγόμενο «εκπαιδευτικό Burnout»: μία, μέχρι πρόσφατα, μη αναγνωρισμένη, αλλά αρκετά συνηθισμένη εκπαιδευτική νόσο, που προσβάλλει δασκάλους και μαθητές.
Το σύνδρομο της εργασιακής-επαγγελματικής εξουθένωσης ή «σύνδρομο Burnout», όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται διεθνώς, είναι μία παθολογική κατάσταση ακραίας σωματικής και συναισθηματικής υπερκόπωσης, πλήρους διανοητικής εξάντλησης, η οποία προκαλείται από το υπερβολικό και παρατεταμένο άγχος που γεννούν κάποιες ανθρώπινες εργασίες και, πρωτίστως, οι εξαντλητικές επαγγελματικές δραστηριότητες στα λεγόμενα «ανθρωπιστικά επαγγέλματα» (νοσηλευτικά, ιατρικά, εκπαιδευτικά κ.ά.).
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, το σύνδρομο Burnout δεν αναγνωριζόταν επίσημα από την ιατρική κοινότητα ως μία ιδιαίτερη πάθηση, ή, έστω, ως μία ξεχωριστή ψυχοσωματική νόσος, καθώς δεν συμπεριλαμβάνονταν στα επίσημα διαγνωστικά εγχειρίδια, όπως π.χ. στη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD), ή στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM).
Ωστόσο, τον Μάιο του 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναγνώρισε, πρώτη φορά επίσημα, το «σύνδρομο Burnout» ως μία σαφώς παθολογική κατάσταση και το ενέταξε στον Διεθνή Κατάλογο των Νοσημάτων (ICD), που χρησιμοποιείται παγκοσμίως ως η πυξίδα για την ταξινόμηση και τη διάγνωση των, μέχρι στιγμής, γνωστών ασθενειών. Με την απόφασή του αυτή, την οποία ανακοίνωσε κατά τη διάρκεια της ετήσιας Παγκόσμιας Συνέλευσης για την Υγεία στη Γενεύη, ο ΠΟΥ έδωσε ένα τέλος σε δεκαετίες διενέξεων μεταξύ εμπειρογνωμόνων, σχετικά με το αν η επαγγελματική-εργασιακή εξουθένωση θα πρέπει να θεωρείται ιατρική ασθένεια και στο ποια είναι τα συμπτώματα για τη διάγνωσή της.
Στο σχετικό λήμμα του Καταλόγου των Νοσημάτων (ICD) του ΠΟΥ η εξουθένωση λόγω υπερβολικής εργασίας, δηλαδή η πλήρης εξάντληση όλων των ψυχοσωματικών αποθεμάτων ενός ατόμου ορίζεται ως «Ένα σύνδρομο που θεωρείται ότι προέρχεται από χρόνιο στρες στον χώρο εργασίας και το οποίο δεν έχει αντιμετωπιστεί με επιτυχία». Επίσης, διευκρινίζεται ότι τα συμπτώματα του συνδρόμου Burnout μπορούν να είναι τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά ή συμπεριφορικά.
Ανάμεσα στα σωματικά συμπτώματα ξεχωρίζει: το αίσθημα διαρκούς σωματικής εξoυθένωσης και πλήρους ψυχονοητικής κατάπτωσης, που, συνήθως, συνοδεύονται από έντονους πονοκεφάλους και μυϊκούς πόνους, από αλλαγές της όρεξης για τροφή, από δυσυπνίες (αϋπνίες, υπερυπνίες), δηλαδή από διαταραχές του ημερήσιου κύκλου ύπνου - εγρήγορσης, οι οποίες δεν επιτρέπουν την επαρκή σωματική χαλάρωση.
Όσο για τα ψυχολογικά συμπτώματα που εκδηλώνουν όσοι ή όσες πάσχουν από το σύνδρομο Burnout, αυτά εκδηλώνονται με πολύ έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις: με απουσία κάθε ενδιαφέροντος ή κινήτρου για την εργασία, με την απομόνωση ή τη δυσφορία στις σχέσεις με τους/τις συναδέλφους, με έντονη δυσαρέσκεια για τις συνθήκες, το είδος και την αμοιβή της εργασίας.
Αρνητικά συναισθήματα που δημιουργούν ένα αόριστο, αλλά αυτοκαταστροφικό αίσθημα αδυναμίας ή αποτυχίας και αυτοαμφισβήτησης, τα οποία, ενίοτε, εκδηλώνεται και με τις φαινομενικά αδικαιολόγητες αντιδράσεις οργής και επιθετικότητας στον χώρο της εργασίας.
Πάντως, τα παραπάνω τυπικά συμπτώματα του συνδρόμου Burnout, ανάλογα με τις αιτίες που τα προκαλούν, μπορούν να εμφανιστούν σε 3 εκδοχές ή, ακριβέστερα, σε 3 διαφορετικές μεταξύ τους φάσεις:
- Εργασιακή εξουθένωση από υπερφόρτωση (Overload Burnout). Συμβαίνει όταν ένα άτομο, κυνηγώντας την επαγγελματική επιτυχία, εργάζεται για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα με απάνθρωπους ρυθμούς. Με αποτέλεσμα, από κάποια στιγμή και μετά, να εμφανίζεται το επίμονο αίσθημα έλλειψης ενέργειας και πλήρους εξάντλησης.
- Εργασιακή εξουθένωση λόγω έλλειψης κινήτρων ή ευκαιριών (Under-challenge Burnout). Αυτό συμβαίνει όταν ένα άτομο αισθάνεται υποτιμημένο και βαριεστημένο από την εργασία του, επειδή δεν του παρέχει νέες ευκαιρίες ή προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης. Έτσι αποστασιοποιείται από τη δουλειά του, για την οποία νοιώθει μόνο αρνητικά αισθήματα, γίνεται κυνικό και να αποφεύγει να αναλάβει τις ευθύνες του.
- Εργασιακή εξουθένωση από εγκατάλειψη ή παραμέληση (Neglect Burnout). Εκδηλώνεται ως μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα όταν ένα άτομο αισθάνεται αβοήθητο, εγκαταλειμμένο, και ανεπαρκές στην εργασία του. Οπότε, κάνει πολλά λάθη που του προκαλούν ακόμη μεγαλύτερο άγχος και ανασφάλεια για τις ικανότητες του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι τρεις εκδοχές αυτού του συνδρόμου, μπορούν κάλλιστα να εκδηλωθούν και να διαγνωστούν στο ίδιο άτομο, ως διαδοχικές φάσεις επιδείνωσης του συνδρόμου Burnout. Γι’ αυτό, οι ειδικοί επιμένουν ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται εγκαίρως, τα πρώτα συμπτώματα της νόσου. Στην αντίθετη περίπτωση, η χρόνια έκθεση σε συνθήκες υψηλού εργασιακού στρες οδηγεί σε βαθύτατες βιοψυχολογικές αλλαγές, που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων οι οποίοι πάσχουν το σύνδρομο Burnout. Και απαιτείται μακρύ χρονικό διάστημα αποθεραπείας τόσο για να εξαλειφθούν τα συμπτώματα του συνδρόμου όσο και να ανακτηθούν οι φυσικές εργασιακές ικανότητες.
«Καμένα μυαλά» λόγω εκπαιδευτικής εξουθένωσης
Η έκφραση «burn out» σημαίνει κυριολεκτικά καίγομαι εντελώς, εξαντλούμαι ολοσχερώς, και περιφραστικά παθαίνω υπερκόπωση ή εξουθενώνομαι εργασιακά. Αυτή η νοσηρή κατάσταση πλήρους ψυχοσωματικής εξάντλησης και διανοητικής υπερκόπωσης, που προκαλείται από την υπερβολική πίεση και το παρατεταμένο εργασιακό στρες, όταν εκδηλώνονται στη σφαίρα της εκπαίδευσης περιγράφεται ως «εκπαιδευτικό σύνδρομο Burnout».
Από αναρίθμητες έρευνες σε όλο τον κόσμο επιβεβαιώνεται ότι οι διαρκώς αυξανόμενες εκπαιδευτικές πιέσεις, οι πολύ ανταγωνιστικές σχέσεις, και οι υψηλές μαθησιακές απαιτήσεις που απαιτεί τόσο η διδασκαλεία όσο και οι αφομοίωση των σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων (σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες), δημιουργούν, όλο και πιο συχνά, υπερκόπωση και ένα αίσθημα πλήρους ψυχοσωματικής εξάντλησης. Τα τυπικά δηλαδή συμπτώματα του συνδρόμου εργασιακής εξουθένωσης, που, ειδικά στην περίπτωση του «εκπαιδευτικού Burnout», πλήττουν τόσο τους διδάσκοντες όσο και τους διδασκόμενους.
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια διαπιστώθηκε ότι το σύνδρομο Burnout δεν πλήττει μόνο στους υπερβολικά εργαζόμενους ενήλικες, αλλά και πολύ μικρότερες ηλικίες: τους εφήβους και τα παιδιά, που, στις μέρες μας, όλο και περισσότερο διατρέχουν τον κίνδυνο να «καούν» από τα υπερφορτωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, στα οποία υποβάλλονται από την πιο τρυφερή ηλικία, στο όνομα μιας απάνθρωπης κοινωνικής «αριστείας».
Πρόκειται για ένα κοινωνικό-εργασιακό ιδεολόγημα, που, όταν υιοθετείται από το στενό οικογενειακό περιβάλλον των μαθητών, τείνει να αναπαράγεται ως ένα ενοχικό και διαρκές αίσθημα ανασφάλειας, που οδηγεί στη βασανιστική και ατέρμονη προσπάθεια για την επίτευξη κάποιων «ανώτερων» εκπαιδευτικών στόχων, τους οποίους, σχεδόν ποτέ, δεν επιλέγουν από μόνοι τους οι έφηβοι και ακόμη λιγότερο τα παιδιά.
Στο επόμενο άρθρο θα εξετάσουμε το πώς εκδηλώνεται το σύνδρομο της εργασιακής εξουθένωσης στους εκπαιδευτικούς (δασκάλους και καθηγητές) και γιατί το επάγγελμα των εκπαιδευτικών δεν μπορεί να θεωρείται «λειτούργημα», αλλά ένα από τα πιο ψυχοφθόρα και αγχωτικά επαγγέλματα.
Πηγή: efsyn.gr
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 9/9
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
