Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι η μετάβαση από την περιστασιακή, ασταθή και μεταβαλλόμενη κατοίκηση σε μια σταθερή και μόνιμη στέγη ήταν από τα πιο αποφασιστικά σημεία καμπής για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Χάρη σε αυτήν, ο άνθρωπος περνάει από το στάδιο της απλής επιβίωσης στην αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.
Η σταθερή στέγη κάνει την οικογένεια πυρήνα της ζωής του, και αυτός ο πυρήνας σταδιακά οδηγεί στην ανάπτυξη της κοινωνίας, της οργανωμένης πολιτείας, του δικαίου, των θεσμών. Ο μόνιμα εγκατεστημένος άνθρωπος, όχι μόνο έχει τη δυνατότητα να καλλιεργεί τη γη, αλλά μπορεί και να αποθηκεύει αγαθά, να χτίζει κτίρια, να ενδιαφέρεται για τη θρησκεία, την τέχνη, την επιστήμη και εν γένει να επιδιώκει τη βελτίωση της ζωής του, πολύ πέρα από την απλή επιβίωση.
Η σταθερή στέγη κάνει την οικογένεια πυρήνα της ζωής του ανθρώπου, και αυτός ο πυρήνας σταδιακά οδηγεί στην ανάπτυξη της κοινωνίας, της οργανωμένης πολιτείας, του δικαίου, των θεσμών
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η ελληνική γλώσσα για να δηλώσει την οικογένεια χρησιμοποίησε τη λέξη οἶκος (που προηγήθηκε της αρκετά νεότερης λέξης οικογένεια), συμπυκνώνοντας σε αυτή τη λέξη όλον αυτόν τον νέο προσανατολισμό του πολιτισμού: οίκος είναι το οίκημα, αλλά και κάτι πολύ πέρα από αυτό – είναι και η οικογένεια που κατοικεί σε αυτό και όλες οι παραγωγικές και οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με αυτή. Ο πολιτισμός εν γένει του «κατοικούντος ανθρώπου». (Σημειωτέον ότι αυτή η σύνδεση με τον οίκο δεν απηχείται στη λέξη familia, τη λατινική λέξη για την οικογένεια –από όπου προήλθαν οι αντίστοιχες σχεδόν όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών, η οποία συνδέεται με τη λέξη famulus «δούλος, υπηρέτης»). Και με τον ίδιο τρόπο για να δηλώσει όλο τον κόσμο χρησιμοποίησε τη λέξη «οἰκουμένη»: όλοι οι τόποι που κατοικούνται…
Αφού λοιπόν εξασφαλίστηκε η στέγαση των προγόνων μας, ήταν η σειρά των θεών να αποκτήσουν τον δικό τους χώρο. Περίλαμπρα κτίρια όπως η Ακρόπολη ανεγέρθηκαν, ενώ επιβλητικές κατασκευές όπως οι πυραμίδες της Αιγύπτου ή το μεγαλιθικό μνημείο του Στόουνχετζ στην Αγγλία, προκαλούν δέος και ίλιγγο ακόμη και σήμερα. Στη λαϊκή παράδοση βρήκαν πρόσφορο έδαφος θρύλοι και παραδόσεις: από τον μαρμαρωμένο βασιλιά μέχρι τον πρωτομάστορα του γεφυριού της Άρτας που αναγκάστηκε να θυσιάσει τη γυναίκα του για να δει επιτέλους την κατασκευή του να στεριώνει.
Εκείνο βέβαια που μας ενδιαφέρει στη σειρά αυτή των άρθρων μας είναι η μεταφορική χρήση των λέξεων: πώς ξεφεύγουν από την κυριολεκτική σημασία και επηρεάζουν τον καθημερινό μας λόγο, αρκετές φορές μάλιστα η αρχική χρήση της λέξης παραμένει εν πολλοίς άγνωστη. Και είναι αξιομνημόνευτο ότι μια πολύ ωραία μεταφορά για τον οίκο χρησιμοποιεί ο ίδιος ο Χριστός τελειώνοντας την επί του Όρους ομιλία (Ματθ. 7,24-25): «Πᾶς οὖν ὅστις ἀκούει μου τοὺς λόγους τούτους καὶ ποιεῖ αὐτούς, ὁμοιώσω αὐτὸν ἀνδρὶ φρονίμῳ, ὅστις ᾠκοδόμησε τὴν οἰκίαν αὐτοῦ ἐπὶ τὴν πέτραν. καὶ κατέβη ἡ βροχὴ καὶ ἦλθον οἱ ποταμοὶ καὶ ἔπνευσαν οἱ ἄνεμοι καὶ προσέπεσον τῇ οἰκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ οὐκ ἔπεσε· τεθεμελίωτο γὰρ ἐπὶ τὴν πέτραν».
Ας αρχίσουμε από τις δύο βασικές λέξεις: οίκος και σπίτι.
οίκος: εκτός από τη βασική σημασία (σπίτι), η λέξη έχει πολλές άλλες χρήσεις: οίκος του Θεού (εκκλησία), οίκος ευγηρίας (γηροκομείο), οίκος μόδας (επιχείρηση), οίκος Παπανικολάου (τάφος), οίκος ανοχής (πορνείο) κ.ά. Επίσης σε διάφορες φράσεις: παράδοση εμπορευμάτων κατ’ οίκον (στο σπίτι), τα εν οίκω μη εν δήμω (οι οικογενειακές υποθέσεις δεν πρέπει να κοινοποιούνται ευρύτερα) κ.ά.
σπίτι: πολλές οι μεταφορικές σημασίες, εκ των οποίων ορισμένες βασικές: οικογένεια (Είναι από καλό σπίτι η Φανή), η καθαριότητα της κατοικίας (Κάθε βδομάδα παίρνουμε γυναίκα και μας κάνει το σπίτι), φεύγω απ’ το σπίτι (εγκαταλείπω την οικογενειακή εστία ως τέκνο ή ως σύζυγος), κλείνω το σπίτι κάποιου (καταστρέφω μια οικογένεια) κ.ά. Ομοίως το παράγωγο σπιτικός: χειροποίητος. Στο ζαχαροπλαστείο μας θα βρείτε σπιτικά κουλούρια σε διάφορες γεύσεις. Συχνά χρησιμοποιείται και ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο: –Καλορίζικο το νέο σας σπιτικό!
μπάζα/μπάζο: άνευ αξίας, για πέταμα. –Πήγα και στην έκθεση ζωγραφικής του Σάκη. Όλα τα έργα είναι για τα μπάζα! // (μπάζο) αξιοσημείωτος ο ενικός, ενώ κατά κυριολεξία η λέξη χρησιμοποιείται μόνο στον πληθυντικό αριθμό: κακάσχημος. –Είναι να τρελαίνεσαι… Στο πάρτι ήταν μια δίμετρη κουκλάρα και ο σύντροφός της ήταν ένα μπάζο!
Α. Εξωτερικά
Την πρώτη εντύπωση για την αξιολόγηση πολλών πραγμάτων αποτελεί η εξωτερική εμφάνιση, οπότε το ίδιο ισχύει και για τις μεταφορικές εικόνες από την παρατήρηση των σπιτιών:
αγκωνάρι – ακρογωνιαίος λίθος: (κυριολεκτικά) ειδικά πελεκημένη/διαμορφωμένη πέτρα που τοποθετείται σε γωνία κτίσματος, ώστε να συγκρατεί όλη την κατασκευή. «Τους γέρους βάνει (ενν. ο Χάρος) θέμελο, τους νιους βάνει αγκωνάρια» (μοιρολόι) // (μεταφορικά) το πιο σημαντικό πρόσωπο, αυτός που επωμίζεται όλες τις ευθύνες. –Ο μακαρίτης ο ξάδερφός μου ήταν το αγκωνάρι της οικογένειάς του, η οποία τώρα έχει βυθιστεί στην απελπισία. // σε λογιότερη μορφή η λέξη συναντάται και ως ακρογωνιαίος λίθος. «Ακρογωνιαίος λίθος της εταιρικής μας ταυτότητας παραμένει η δημιουργία εξαιρετικής ποιότητας καινοτόμων προϊόντων σε ανταγωνιστικές τιμές», τόνισε ο διακεκριμένος επιχειρηματίας στη συνέντευξη Τύπου.
απόπατος: (κυριολεκτικά) υποτυπώδης τουαλέτα που βρίσκεται εκτός του σπιτιού // (μεταφορικά – αργκό) βωμολοχία, χαμηλότατο επίπεδο. –Θυμάμαι σοκαρισμένος την πρώτη φορά που πήγα σε συνεδρίαση καθηγητών της σχολής… Απόπατος!
αυλή/αυλικός: περιβάλλον κλειστού κύκλου διοίκησης/στελεχών. «Δεν ανήκα ποτέ σε καμία αυλή, ο ελληνικός λαός είναι αυτός που με ανέδειξε. Τους αυλικούς αναζητήστε τους στο κόμμα σας!», τόνισε με έμφαση ο βουλευτής στην ομιλία του.
θύρα: προ των θυρών/επί θύραις: στο άμεσο διάστημα. Σύμφωνα με έκτακτο δελτίο της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, οι σφοδρές χιονοπτώσεις στη Θράκη είναι προ των θυρών/επί θύραις. // παραβιάζω ανοικτές θύρες: κάνω κάτι πανεύκολο ή ανακοινώνω κάτι που είναι ήδη γνωστό. –Πώς σου φάνηκε το άρθρο του Κώστα; –Παραβίασε ανοικτές θύρες! Αυτά που έγραψε είναι πασίγνωστα στον χώρο της κοινωνικής ανθρωπολογίας.
κατώφλι: η αρχή. –Στο κατώφλι της νέας χρονιάς, απευθύνω εγκάρδιες ευχές στους αγαπητούς συναδέλφους, στο διοικητικό προσωπικό του πανεπιστημίου και στους φοιτητές μας.
λούκι: (κυριολεκτικά) η υδρορροή, ο σωλήνας για την απομάκρυνση του νερού της βροχής // (μεταφορικά) μεγάλη δυσκολία, δυσχερής θέση. –Περνάει μεγάλο λούκι ο Σταμάτης! Τον έδιωξαν απ’ τη δουλειά, αλλά είναι και η γυναίκα του άρρωστη. // μπαίνω στο λούκι: προσαρμόζομαι στις συνθήκες που διαμορφώνονται. –Εγώ δεν ήξερα να τηγανίζω ούτε αυγό, αλλά όταν χώρισα, μπήκα στο λούκι. Μέχρι και στιφάδο φτιάχνω τώρα!
μπαλκόνι: σημείο απ’ όπου υπάρχει πανοραμική θέα. Τα επιβλητικά Τζουμέρκα είναι το μπαλκόνι της Ηπείρου. // σημείο εκφώνησης πολιτικής ομιλίας. –Είναι ξεκάθαρο ότι ο νυν δήμαρχος στο μπαλκόνι έχει ισχυρό προβάδισμα έναντι του αντιπάλου του. // (αργκό, στον πληθυντικό) γυναικεία στήθη.
ντουβάρι: (μεταφορικά) χαζός. –Η διευθύντρια στην υπηρεσία μας είναι ένα ντουβάρι και μισό! Αλλά είναι πρώτη ξαδέρφη βουλευτή…
οροφή: ανώτατο όριο. Οροφή του μπόνους είναι τα 500 ευρώ ανά υπάλληλο.
παράθυρο (και παραθυράκι): νομικό κενό που αξιοποιείται. Παράθυρο για ελληνοποιήσεις γαλακτοκομικών προϊόντων μετά την επίμαχη υπουργική απόφαση.
πόρτα: τρώω πόρτα (αργκό) μου απαγορεύεται η είσοδος ή απορρίπτεται πρότασή μου. –Πήγαμε να μπούμε στο κλαμπ, αλλά φάγαμε πόρτα γιατί πρέπει να είσαι κυριλέ ντυμένος // της πρότεινε να τα φτιάξουν, αλλά έφαγε πόρτα.
πύλη: προ των πυλών: λίγο πριν συμβεί κάτι. Προ των πυλών η πολεμική σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών. Συνώνυμες οι φράσεις επί θύραις, στα πρόθυρα. // (τριτοπρόσωπο) ανοίγει τις πύλες: εγκαινιάζεται. Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης ανοίγει τις πύλες της για το κοινό στις αρχές Σεπτεμβρίου. Στην ιστορία: Πύλη/Υψηλή Πύλη: η έδρα του Σουλτάνου αλλά και της κυβέρνησης επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την αποτυχημένη εξέγερση των κατοίκων της περιοχής αυτής, η Πύλη διέταξε τον αποκεφαλισμό όλων των ενήλικων αρρένων.
ρετιρέ: το ανώτατο όριο. Από τη δήλωση του υπουργού είναι σαφές ότι οι αυξήσεις δεν αφορούν τα ρετιρέ των συντάξεων. // η κορυφαία θέση. Ο αποψινός αγώνας θα κρίνει ποιος από τους δύο αντιπάλους θα βρεθεί στο ρετιρέ της βαθμολογίας.
στέγη: χώρος. Ο πρωθυπουργός εγκαινίασε σήμερα το βράδυ την εντυπωσιακή Στέγη γραμμάτων και τεχνών που βρίσκεται στο κέντρο της πρωτεύουσας. // ο χώρος στον οποίο εντάσσεται κάποιος είτε πολιτικά (Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης αποτελεί τη νέα στέγη για τον μέχρι πρότινος ανεξάρτητο βουλευτή), είτε εργασιακά (Η παρουσιάστρια βρήκε στέγη στον τηλεοπτικό σταθμό που άνοιξε την προηγούμενη εβδομάδα). Αξιοσημείωτη εν προκειμένω και η λέξη «άστεγος» με μεταφορική σημασία. // η οικογένεια. –Έχω την επιμέλεια των παιδιών, γιατί ο σύζυγός μου καταδικάστηκε για εγκατάλειψη συζυγικής στέγης.
τοίχος: (σε ποικίλες φράσεις) χτυπάω το κεφάλι μου στον τοίχο: μετανιώνω. –Μου έλεγε ο μακαρίτης ο μπάρμπας μου να το αγοράσω εκείνο το οικόπεδο, αλλά του έλεγα ότι ήταν ακριβό. Τώρα πενταπλασιάστηκε η τιμή του και χτυπάω το κεφάλι μου στον τοίχο. // κλεισμένη στους τέσσερις τοίχους: απομονωμένος/η. –Μια ζωή κλεισμένη στους τέσσερις τοίχους η ξαδέρφη μου, ο άντρας της δεν την άφηνε ούτε για ψώνια να πάει, επειδή τη ζήλευε παθολογικά. // και οι τοίχοι έχουν αυτιά: για κάτι που πρέπει να πούμε χαμηλόφωνα, υπό τον φόβο παρακολούθησης. // κολλάω στον τοίχο: με την επιχειρηματολογία μου φέρνω σε πολύ δύσκολη θέση κάποιον. –Ήρθε ο υπεύθυνος του καταστήματος και στην αρχή επέμενε ότι ήταν σωστός ο λογαριασμός. Όταν όμως του έδειξα ότι μας είχαν χρεώσει και φαγητά που δεν πήραμε, τον κόλλησα στον τοίχο. // στήνω στον τοίχο: εκτελώ. –Τον συχωρεμένο τον αδερφό μου τον είχαν πιάσει οι Γερμανοί επειδή κολλούσε αφίσες κατά των Ναζί. Την επόμενη μέρα τον έστησαν στον τοίχο! // μιλάω σε τοίχο: δεν βρίσκω ανταπόκριση. Η επικοινωνία μαζί του είναι αδύνατη, αδιαφορεί πλήρως, δεν μου απαντάει, αισθάνομαι ότι μιλάω σε τοίχο.
στόκος: κακής ποιότητας τρόφιμο λευκού χρώματος (κυρίως τυρί). –Δεν κατάλαβα, κύριε, γιατί διαμαρτύρεστε; –Αγόρι μου, αυτό που βάλατε στη χωριάτικη δεν είναι τυρί φέτα… αυτό είναι στόκος!
Β. Εσωτερικά
Και το εσωτερικό των κατοικιών προσφέρει στην καθημερινή μας επικοινωνία ενδιαφέρουσες λέξεις και φράσεις με μεταφορική σημασία:
ασανσέρ: οτιδήποτε εμφανίζει έντονες διακυμάνσεις, δεν σταθεροποιείται. Παρά τις κυβερνητικές εξαγγελίες για σταθεροποίηση, παραμένουν ασανσέρ οι τιμές ακόμη και στα βασικότερα καταναλωτικά αγαθά.
βόθρος: ακατάσχετη χυδαιολογία, υβρεολόγιο. –Αντικειμενικά ωραία κοπέλα, αλλά άμα ανοίξει το στόμα της… Βόθρος!
δάπεδο (αργκό): πολύ χαμηλό επίπεδο. –Σιγά μη σκάσω επειδή έκανε τέτοιο σχόλιο για εμένα… Ο Τάκης είναι επιπέδου δαπέδου!
διαδρομιστής: ο λομπίστας (αγγλικό lobbyist), αυτός που κινείται παρασκηνιακά και επηρεάζει όσους λαμβάνουν κρίσιμες αποφάσεις. –Ο θείος μου ο Περικλής είναι ένας από τους ισχυρότερους λομπίστες στην Αμερική.
εστία: επίκεντρο. Η συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί την εστία όπου δημιουργήθηκαν οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες. // το σπίτι οικογένειας: Ο κατηγορούμενος έλαβε δικαστική έξωση από τη συζυγική εστία. // το σημείο όπου εντοπίζεται κάτι: Σύμφωνα με το άρθρο του περιοδικού, η μεγαλύτερη εστία μόλυνσης είναι τα πόμολα που αγγίζουμε όλοι μας καθημερινά. // το σημείο έναρξης. Η έγκαιρη επέμβαση δυνάμεων της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της εστίας της πυρκαγιάς.
κολόνα: το πιο σημαντικό πρόσωπο, αυτός που στηρίζει τους άλλους. –Κολόνα του σπιτιού μου, εσύ!
πάτωμα: πέφτω στα πατώματα: βιώνω τον έρωτα (συχνά, ανεκπλήρωτο) στον ύψιστο βαθμό, καταρρέω συναισθηματικά. –Δεν κατάλαβα… Ερωτεύτηκες τον αστυνομικό που σου έκοψε κλήση; –Αχ, Βάνα μου, όχι απλώς τον έχω ερωτευτεί, αλλά πέφτω στα πατώματα για χάρη του!
προθάλαμος: προηγούμενο στάδιο. Στον προθάλαμο για να γίνει μητροπολίτης ο πατήρ Θεόληπτος.
σαλόνι: δισέλιδο εντύπου: –Συγχαρητήρια! Τη συνέντευξή σου την έβαλαν στο κεντρικό σαλόνι της εφημερίδας! // έκθεση. Το 4ο Διεθνές Σαλόνι Αυτοκινήτου ξεκινά την επόμενη εβδομάδα στη Θεσσαλονίκη.
ταβάνι: αποκορύφωμα. –Άκου εκεί… Πενήντα ευρώ για δυο ξαπλώστρες, χωρίς τους καφέδες… –Άσ’ τα, Μάκη μου! Χτύπησε ταβάνι η ακρίβεια! // φράση πετάγομαι μέχρι το ταβάνι: νιώθω αφόρητο πόνο. –Δυστυχώς είχα πέσει σε έναν ειδικευόμενο γιατρό που μου έκανε τα ράμματα. Πετάχτηκα μέχρι το ταβάνι!
τζάκι: πλούσια οικογένεια. –Η Αλεξάνδρα φαίνεται ότι είναι από μεγάλο τζάκι. // πολιτικά τζάκια: οικογένειες με μακρά πολιτική παράδοση, οικογενειοκρατία. –Προσωπικά με αφήνει παγερά αδιάφορο η σύγκρουση αυτή, αφού πρόκειται για ξεκαθάρισμα λογαριασμών μεταξύ πολιτικών τζακιών.
Γ. Δομικά υλικά
άμμος: (σε ποικίλες φράσεις) σαν τον άμμο της θάλασσας (για πλήθος). –Τότε που ήμουν φοιτητής, πηγαίναμε εκεί κι απολαμβάναμε το μπάνιο μας σε έναν ήσυχο όρμο. Πήγαμε προχθές και τι να δούμε… Ο κόσμος σαν τον άμμο της θάλασσας! // κινούμενη άμμος: για οτιδήποτε δεν είναι σταθερό. «Σε κινούμενη άμμο κινείται πλέον η πολιτική ζωή στη χώρας μας το τελευταίο διάστημα», τονίζει ο δημοσιογράφος στο άρθρο του. // χτίζω στην άμμο: δεν είμαι ρεαλιστής. –Μα κι αυτός έχτισε στην άμμο! Είναι δυνατόν να ανοίγεις κινέζικο εστιατόριο σε κωμόπολη της Άρτας;
αμμοχάλικο (αργκό): καίει αμμοχάλικο: είναι χαζός. –Η αδερφή μου έμπλεξε μ’ έναν που καίει αμμοχάλικο…
κεραμίδα: αιφνιδιασμός. –Με το που έμαθα ότι ο επιλοχίας που είχαμε στον στρατό άλλαξε φύλο, μου ήρθε κεραμίδα! Σημειώνεται ότι η φράση αυτή έχει ιστορικό υπόβαθρο, καθώς ο Πύρρος, ο βασιλιάς της αρχαίας Ηπείρου, είχε άδοξο και τραγικό τέλος με αυτό τον απρόσμενο τρόπο.
κεραμίδι: σπίτι, κατοικία. –Δουλέψαμε πολύ σκληρά με τη μακαρίτισσα τη γυναίκα μου, για ν’ αποκτήσουμε το δικό μας κεραμίδι.
λίθος : (σε ποικίλες φράσεις) –Πλημμύρισαν τα πάντα στο νησί! Δεν έμεινε λίθος επί λίθον! (για ολοκληρωτική καταστροφή) // ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω (η γνωστή φράση που είπε ο Χριστός σε αυτούς που ετοιμάζονταν να λιθοβολήσουν μια μοιχαλίδα – θέλησε να τονίσει ότι η αμαρτία είναι σύμφυτη με την ανθρώπινη φύση) // λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα: για ατακτοποίητα πράγματα. –Είχαμε αναλάβει την οργάνωση του αρχείου μιας ιστορικής ποτοποιίας. Τι να δεις… Λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα.
μάρμαρο: το κόστος (συνήθως για ζημιά). –Μια χαρά τα λες εσύ, το ζήτημα όμως είναι ποιος πληρώνει το μάρμαρο… // κρύος. –Βρε μωρό μου, γιατί δε φοράς κάλτσες; Τα πόδια σου είναι μάρμαρο! // φράση μένω μάρμαρο: μένω άφωνος, αποσβολώνομαι. –Μου είπε ότι έχει σχέση με την κουνιάδα του κι έμεινα μάρμαρο!
μπάζα/μπάζο: άνευ αξίας, για πέταμα. –Πήγα και στην έκθεση ζωγραφικής του Σάκη. Όλα τα έργα είναι για τα μπάζα! // (μπάζο) αξιοσημείωτος ο ενικός, ενώ κατά κυριολεξία η λέξη χρησιμοποιείται μόνο στον πληθυντικό αριθμό: κακάσχημος. –Είναι να τρελαίνεσαι… Στο πάρτι ήταν μια δίμετρη κουκλάρα και ο σύντροφός της ήταν ένα μπάζο!
μπετατζής (αργκό νέων): παχύσαρκος, μεγαλόσωμος. –Γνώρισα και την κοπελιά του Παύλου σήμερα. Μπετατζής! Χωρίς πλάκα, πάνω από 120 κιλά!
μπετά: φράση γελάνε και τα μπετά: για γελοιωδέστατη κατάσταση. –Θα γελάνε και τα μπετά με τη συνέντευξη του φίλου σου!
μπετόβλακας (αργκό νέων): αυτός που έχει πολύ χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, πανηλίθιος. –Είναι τελείως μπετόβλακας αυτός! Δυο ώρες τού έδειχνα πώς να επισυνάπτει ένα αρχείο στο email και δεν μπόρεσε να το μάθει!
πλακάκια: συμφωνία. Φράση τα κάνω πλακάκια: συμφωνώ (συνήθως εν κρυπτώ). –Μα αυτοί τσακώνονται κάθε μέρα… –Εμένα μου είπε ένας συνάδελφος ότι τα έκαναν πλακάκια, ώστε να μη δίνουν στόχο.
τούβλο: (μεταφορικά) ο ανεπίδεκτος μαθήσεως, ο ηλίθιος (η λέξη αυτή, δυστυχώς, χρησιμοποιούνταν παλαιότερα από κατ’ όνομα εκπαιδευτικούς ως μειωτικός χαρακτηρισμός μαθητών/τριών που δεν έπαιρναν τα γράμματα): –Δεν ήμουν καλός μαθητής στο δημοτικό. Θυμάμαι είχαμε μια δασκάλα που μ’ έλεγε… τούβλο! Τώρα όμως που πήρα το πτυχίο Χημείας, θα πάω να της το τρίψω στα μούτρα! // (αργκό) δεσμίδα χαρτονομισμάτων. –Του είπα ότι, αν μέχρι αύριο δεν φέρει τα δύο τούβλα που του δάνεισα πριν από ένα μήνα, καλό είναι να ψάξει για γραφείο τελετών!
τσιμέντο: πολύ σκληρός. –Γιατρέ, τι βλέπετε; –Τσιμέντο οι λεμφαδένες σου! Κατεπειγόντως πρέπει να κάνεις μαγνητική!
Όπως και σε κάθε πεδίο μεταφορικής χρήσης λέξεων, υπάρχουν πολλά σχετικά επώνυμα (Θέμελης, Μάστορας, Καλύβας, Κεραμεύς, Κεραμίδας, Κτιστάκης, Μαρμαρίδης, Ματρακάς, Σανιδόπουλος, Σοφατζής, Σφυρής, Χαλικόπουλος κ.ά.), όπως και τοπωνύμια (Αμμουλιανή Χαλκιδικής, Ανώγειο/Ανώι Πρέβεζας, Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας, Αυλή Ηρακλείου, Καλύβια Θορικού Αττικής, Κεραμίδι Μαγνησίας, Κτίσματα και Κτιστάδες Ιωαννίνων, Μάνδρα Αττικής, Μαστοροχώρια Κόνιτσας, Μαυρολιθάρι Φωκίδας, Πορταριά Πηλίου, Πύλη Τρικάλων κ.λπ.).
**
Τη θαλπωρή του σπιτιού αποζητούμε όλοι, έπειτα από ένα ταξίδι ή στο τέλος μιας εξαντλητικής μέρας. Ισόγειο, υπόγειο ή ρετιρέ, ιδιόκτητο ή νοικιασμένο, με λίγα ή πολλά δωμάτια, σε πόλη ή σε χωριό, φτωχικό ή… έξυπνο, σαν να βγήκε από ταινία επιστημονικής φαντασίας, το σπίτι είναι ο πιο σημαντικός χώρος για τη ζωή κάθε ανθρώπου.
Η κατοικία, αυτή που έγινε ένας ιδιότυπος χώρος ακούσιου εγκλεισμού στα χρόνια της πανδημίας του κορωνοϊού, δυστυχώς γίνεται και σήμερα χώρος φυλακής και καταπίεσης για πολλούς συνανθρώπους μας, κάθε ηλικίας και φύλου. Αυτό συμβαίνει όταν το σπίτι δεν είναι τόπος ανταμώματος και σχέσεων. Γιατί το σπίτι, αν το «γυμνώσεις από τους ανθρώπους του», χάνει το νόημά του, γίνεται ένας τόπος κενός. «Πεισματώνει», όπως εκφραστικότατα λέει ο ποιητής:
Δεν ξέρω πολλά πράγματα από σπίτια,
θυμάμαι τη χαρά τους και τη λύπη τους
καμιά φορά, σα σταματήσω· ακόμη
καμιά φορά, κοντά στη θάλασσα, σε κάμαρες γυμνές
μ’ ένα κρεβάτι σιδερένιο χωρίς τίποτε δικό μου
κοιτάζοντας τη βραδινήν αράχνη συλλογιέμαι
πως κάποιος ετοιμάζεται να ’ρθει, πως τον στολίζουν
μ’ άσπρα και μαύρα ρούχα με πολύχρωμα κοσμήματα
και γύρω του μιλούν σιγά σεβάσμιες δέσποινες
γκρίζα μαλλιά και σκοτεινές δαντέλες,
πως ετοιμάζεται να ‘ρθει να μ’ αποχαιρετήσει·
[…]
Ξέρεις τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις.
(Γ. Σεφέρης)
__________________________________________
*Ο Βασίλης Μαλισιόβας είναι φιλόλογος – επιμελητής εκδόσεων και συγγραφέας.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 31/01
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
