'Οχι και τόσο μεταφορικά μιλώντας το να μπορείς να βρεθείς στην επιφάνεια του Άρη και να δεις πως πραγματικά είναι ο πλανήτης, να κολυμπήσεις με δελφίνια στο φυσικό τους περιβάλλον και να βιώσεις την κοινωνία τους, να είσαι μέσα στην καρδιά και να βλέπεις να συσπάται και να περνάει το αίμα μέσα από τις βαλβίδες, να δημιουργείς ηχοτοπία σε τρισδιάστατους χώρους συνδυάζοντας σχήματα, χρώματα και μουσική, να ταξιδεύεις μέσα σε fractals ανείπωτης ομορφιάς, να περιηγείσαι οπουδήποτε στην γήινη σφαίρα και να ίπτασαι στους δρόμους και στις τοποθεσίες πόλεων, να είσαι μέσα σε βιβλιοθήκη με χιλιάδες βιβλία και να έχεις πρόσβαση σε αυτά, να πηγαίνεις από πλανήτη σε πλανήτη και από δορυφόρο σε δορυφόρο στο ηλιακό σύστημα, να έχεις εμπειρία από μη ευκλείδιους χώρους, και αυτά καθώς και άλλα πολλά να συμβαίνουν με ευχάριστο , σχεδόν σαν παιχνίδι τρόπο είναι μία συγκλονιστική εμπειρία.
Υπό το κράτος του ενθουσιασμού θα έλεγε κάποιος ότι αυτό είναι το μέλλον της εκπαίδευσης. Μέσα στον ενθουσιασμό του, θα μπορούσε να ονομάσει τον ψηφιακό , εικονικό κόσμο και ως Μετασύμπαν και εκστασιασμένος θα αγωνιούσε για την επόμενη εξέλιξη , το επόμενο μικρό ή μεγάλο βήμα που θα τον έφερνε πιο κοντά στο να εγκατασταθεί εκεί και να ζει μεγάλο μέρος της ζωής του.
Και αυτό ακριβώς είναι το ζήτημα που τίθεται.
Πριν το εξετάσουμε , ας πούμε μερικά λόγια για τους όρους και τους ορισμούς. Έτσι θα αντιληφθούμε και θα ξεδιαλύνουμε μερικές παρανοήσεις που ενδεχομένως διαλανθάνουν της προσοχής μας. Και αμέσως μετά θα γίνει νύξη στην ευρύτερη διάσταση του πράγματος.
Εικονική πραγματικότητα (Virtual Reality) είναι η εμβύθιση και η αλληλεπίδραση του χρήστη με εικονικά περιβάλλοντα, όπου δεν υπάρχουν στοιχεία του φυσικού κόσμου.
Επαυξημένη πραγματικότητα (Augmended Reality) είναι η εισαγωγή ψηφιακών αντικειμένων στην φυσική πραγματικότητα με ελάχιστη όμως δυνατότητα αλληλεπίδρασης με αυτά. Συνήθως χρησιμοποιείται για την ευχερέστερη παροχή και εικονοποίηση πληροφοριών.
Μεικτή πραγματικότητα (Mixed Reality) είναι ο συνδυασμός φυσικής πραγματικότητας με ψηφιακά αντικείμενα και περιβάλλοντα όπου υπάρχει αυξημένη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με αυτά.
Όλες οι παραπάνω πραγματικότητες συναποτελούν αυτό που ονομάζουμε Εκτεταμένη ή Διευρυμένη πραγματικότητα (Extended Reality). Οι ορισμοί μεν δίνουν μία αρκετά καλή εικόνα των τεχνολογιών αυτών, όμως μένει ένας όρος που είναι ο πιο κρίσιμος από όλους, δηλαδή τι είναι πραγματικότητα.
Είναι βάσιμο να εξετάσουμε την πραγματικότητα ως μία κατασκευή που λαμβάνει χώρα μέσα στον εγκέφαλο μας , αντλώντας πληροφορίες από τα αισθητήρια όργανα και σχετίζεται, διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από την ψυχική και νοητική μας κατάσταση, τις αντιλήψεις μας , την στάση μας απέναντι στον κόσμο και από παράγοντες που πιθανόν δεν έχουν προσδιοριστεί ακόμη.
Ας δούμε ένα απλό παράδειγμα. Είναι δύο άνθρωποι που κοιτούν τον ήλιο.
Ο ένας αναφωνεί «O ήλιος λάμπει!» , κι ο άλλος λέει «Λάμπει ο ήλιος.». Παρότι και οι δύο μιλάν για το ίδιο πράγμα , η πραγματικότητα του ενός διαφέρει ελαφρά από του άλλου. Ο πρώτος αντιδρά με ενθουσιασμό και ο δεύτερος μάλλον αδιάφορα. Το ότι λάμπει ο ήλιος είναι η με λέξεις απόδοση ενός γεγονότος ή μιας ενέργειας και όχι το ίδιο το γεγονός ή η ενέργεια. Άλλωστε ποιο είναι το νόημα να μιλάμε για πραγματικότητα δίχως αυτόν που την παρατηρεί και την αποτυπώνει. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με σχετική σιγουριά, είναι ότι στο συγκεκριμένο παράδειγμα η πραγματικότητα ορίζεται ως η σχέση των αισθητήριων οργάνων, μηχανισμών και του εγκεφάλου των παρατηρητών με την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία του ήλιου, έχοντας υπόψη ότι με αυτό τον τρόπο απλώς «χαρτογραφούμε» την πραγματικότητα. Και όπως γνωρίζουμε άλλο πράγμα είναι ο χάρτης και άλλο το έδαφος καθ’ αυτό. Προσπαθώντας να αποφευχθεί ο κίνδυνος της απεραντολογίας, κρατάμε τρία πράγματα.
Η πραγματικότητα είναι πρώτα από όλα σχέση και διαρκής αλληλεπίδραση.
Το να μιλήσει κάποιος για πραγματικότητα δίχως αυτόν που την παρατηρεί και την ζει δεν έχει κανένα απολύτως νόημα υπό την έννοια ότι η πρόσληψη της πραγματικότητας είναι μία κατασκευή που μάλιστα διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Η περιγραφή της πραγματικότητας δεν είναι η πραγματικότητα καθ’αυτή.
Θα αντιτείνει κάποιος ότι ο ήλιος υπάρχει , είτε παρατηρείται είτε όχι. Αυτό φυσικά ισχύει , αλλά αν δεν υπάρχει κάποιος να τον παρατηρήσει , να τον «ζήσει» δεν υπάρχει λόγος να μιλάμε για πραγματικότητα γιατί θα λείπει το ένα μέρος από τα δύο που την συνδιαμορφώνουν. Γυρνώντας στους αρχικούς ορισμούς θα λέγαμε ότι ο πιο ουσιαστικός είναι ο τελευταίος που περιλαμβάνει τους υπόλοιπους, δηλαδή αυτός της Εκτεταμένης Πραγματικότητας (Extended Reality), εφεξής και XR. Με άλλα λόγια , αυτές οι τεχνολογίες διευρύνουν , επεκτείνουν την αντίληψή μας για την πραγματικότητα , και δεδομένου ότι ζούμε σε τρισδιάστατο κόσμο , ή τουλάχιστον τον αντιλαμβανόμαστε έτσι, είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και «πειστικές» σε σχέση με οθόνες που απεικονίζουν δύο διαστάσεις.
Άλλωστε, πολλές φορές οι εφαρμογές XR ονομάζονται «εμπειρίες». Μία μικρή σημείωση εδώ, υπάρχουν ουκ ολίγες εφαρμογές XR που λειτουργούν σε οθόνες δισδιάστατης απεικόνισης –για παράδειγμα κινητών τηλεφώνων- αλλά η συνολική εμπειρία υστερεί κατά πολύ σε σχέση με την τρισδιάστατη εκδοχή τους. Πώς λοιπόν μπορεί να αρνηθεί κάποιος την χρησιμότητα των εφαρμογών XR όταν προσφέρουν εμπειρίες που με άλλο τρόπο δεν θα μπορούσε να ζήσει; Όταν για παράδειγμα, «βιώνεις» την έλλειψη βαρύτητας εξερευνώντας τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) και εκτελείς λίγο αργότερα την πρώτη σου αποστολή στο εξωτερικό του ISS, επιδιορθώνοντας μία συσκευή με τον γαλάζιο πλανήτη μας να απλώνεται στο οπτικό σου πεδίο και να περιστρέφεσαι γύρω από αυτόν.
Έχω την αίσθηση ότι το να είναι κάποιος τεχνολάτρης ή τεχνοφοβικός είναι ακριβώς οι όψεις του ιδίου νομίσματος. Το να μιλάμε για τεχνολογία που θα καταστήσει εμάς και κυρίως τα παιδιά μας , δέσμιους εικονικών κόσμων που δεν έχουν καμμία σχέση με την πραγματικότητα και μας αλλοτριώνουν είναι μάλλον υπερβολική αντίδραση. Και η εξήγηση είναι απλή. Ήδη ζούμε σε έναν τεχνητό κόσμο που αυθαίρετα τον ονομάζουμε φυσικό. Από την στιγμή που ο άνθρωπος επινόησε τις λέξεις και τους αριθμούς ως σύμβολα εννοιών και άρχισε να δημιουργεί πολιτισμό και τεχνολογία, αποκόπηκε από αυτό που λέμε φυσικό κόσμο. Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε , είναι εν πολλοίς τεχνητό περιβάλλον, κατασκευασμένο περιβάλλον και σχηματισμένο από λέξεις και αριθμούς. Για να φτιαχτεί μία βελόνα ή ένας ουρανοξύστης , κάποιοι άνθρωποι συνεννοούνται με λέξεις και σχέσεις μεταξύ λέξεων και με αριθμούς και σχέσεις μεταξύ αριθμών. Το σημαντικότερο εργαλείο μεταποίησης της φύσης ή της φυσικής πραγματικότητας, είναι οι λέξεις και οι αριθμοί, δηλαδή η ανθρώπινη νόηση που χρησιμοποιεί ως κύρια εργαλεία της τις λέξεις και τους αριθμούς.
Αν υφίσταται , που και αυτό είναι υπό συζήτηση, κάποιος διαχωρισμός, είναι μεταξύ αναλογικού και ψηφιακού κόσμου. Ο αναλογικός όμως κόσμος μας , δεν παύει να είναι τεχνητός σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, με την εξαίρεση ίσως κάποιων τελευταίων φυλών που ζουν με φυσικό τρόπο, ή ορισμένων αναχωρητών.
Επίσης υπερβολή είναι να θεοποιούμε την τεχνολογία , να λατρεύουμε τα τεχνολογικά επιτεύγματα και να νομίζουμε ότι από μόνα τους θα λύσουν τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Μεταβιβάζοντας δηλαδή την ευθύνη που βαραίνει και αφορά εμάς, στην τεχνολογική πρόοδο και με σχεδόν θρησκόληπτο φανατισμό απορρίπτουμε κάθε ένσταση , κάθε σκεπτικισμό και κάθε αντίλογο. Μα ήδη εδώ και πολλά χρόνια έχουμε στην διάθεσή μας μέσα και τεχνολογίες που θα μπορούσαν να εξαλείψουν την φτώχεια και την πείνα και θα επέτρεπαν να υπάρχει αξιοπρεπής και ειρηνική διαβίωση για όλους τους ανθρώπους. Οπότε είναι αυταπάτη η πεποίθηση ότι η τεχνολογική πρόοδος με περίπου αυτόματο τρόπο θα μας οδηγήσει σε έναν καλύτερο κόσμο. Χρειάζονται και άλλα , πιο ουσιαστικά βήματα ηθικής και κοινωνικής τάξεως να κάνουμε.
Αν δεχτούμε λοιπόν ότι η πραγματικότητα που ζούμε είναι τεχνητή τότε οι τεχνολογίες XR απομυθοποιούνται και λαμβάνουν τις πραγματικές τους διαστάσεις. Μία ακόμη ανθρώπινη επινόηση που διευρύνει τα όρια και τις δυνατότητες της ήδη τεχνητής μας πραγματικότητας. Κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα είναι το πόσο επιδραστικές είναι αυτές οι τεχνολογίες , ειδικά όταν συνεργάζονται με την Τεχνητή Νοημοσύνη. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο σημείωμα (https://tinyurl.com/bp76k8n ) μπορούν να αλλάξουν την ίδια την ανθρώπινη φύση. Αλλά αυτό είναι μία απόφαση που φαίνεται να την έχουμε πάρει προ πολλού, ίσως πριν από την εποχή του Χαλκού και πριν ακόμη τους πρώτους παραλίμνιους οικισμούς. Ίσως όταν πάψαμε να είμαστε τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί και καλλιεργήσαμε την γη που λίγο αργότερα έγινε ιδιοκτησία.
Οπότε η εκτεταμένη πραγματικότητα (XR) και οι δυνατότητές της δεν είναι τίποτα άλλο παρά μέρος της , ούτως ή άλλως, τεχνητής, επινοημένης πραγματικότητας που ζούμε. Όπως ακριβώς θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε και για το σύνολο του λεγόμενου ψηφιακού κόσμου. Ίσως πρέπει να σταματήσουμε να διαχωρίζουμε τον κόσμο σε ψηφιακό και αναλογικό γιατί κάτι τέτοιο επιφέρει περισσότερη σύγχυση παρά διαύγεια σκέψης. Κατακερματίζει περισσότερο τον κόσμο και δεν συμβάλλει σε μία συνεκτική θεώρησή του. Η πραγματικότητα σχηματίζεται μέσα στο κεφάλι μας και σε μεγάλο βαθμό είναι προϊόν επιλογών μας. Αυτό που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι να φτιάξουμε ένα "καλοφτιαγμένο κεφάλι". Και αυτή είναι η δουλειά του σχολείου, της εκπαίδευσης και μπορεί να γίνει μόνο από ανθρώπους , με ανθρώπους και για τους ανθρώπους. Με τον άνθρωπο όχι ως μία εγωκεντρική , κατακτητική , αυτοαναφορική ύπαρξη. Αλλά ως ένα ον που μπορεί να σκέφτεται το όλον , τον κόσμο και να τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στον κόσμο. Έτσι, καταλήγουμε και πάλι στις λέξεις και στους αριθμούς , στον ανθρώπινο λόγο , γιατί αυτή είναι η σκευή μας για την κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου. Όροι όπως Μετασύμπαν (Metaverse) ακούγονται εντυπωσιακοί και έχουν σχετική τεκμηρίωση, ωστόσο δεν είναι τίποτα άλλο από μία ακόμη έκφανση της επινοημένης, κατασκευασμένης πραγματικότητας, δεν είναι τίποτα άλλο από μία πτυχή, μία επιλογή.
Υπό αυτό το πρίσμα οι εφαρμογές και τα περιβάλλοντα XR μπορούν να συνεισφέρουν στην εκπαίδευση έχοντας τα εξής πλεονεκτήματα:
Εκτυλίσσονται σε τρισδιάστατα περιβάλλοντα όπως ακριβώς και εμείς ζούμε σε τέτοια περιβάλλοντα και προσφέρουν πολύ υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης. Ο χρήστης τα προσλαμβάνει με μία αίσθηση φυσικότητας , ελαφρώς παράδοξης αρχικά, αλλά φυσικότητας.
Κινητοποιούν σε υψηλό βαθμό τις αισθήσεις και την αντίληψη και η διαδικασία διάδρασης , μάθησης γίνεται κιναισθητική.
Στο βαθμό που οι περισσότερες εφαρμογές XR είναι προσομοιώσεις , δύναται να αξιοποιηθούν σε κάθε σημείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προσδίδουν ζωντάνια και ωθούν σε ενεργητική συμμετοχή. Εμπλέκουν τον μαθητή/τρια με βιωματικό τρόπο.
Δίνουν την δυνατότητα να ζήσουν οι μαθητές/τριες μαθησιακές εμπειρίες που κανένα άλλο μέσο δεν μπορεί στο ελάχιστο να προσφέρει.
Το σημαντικότερο από όλα , γονιμοποιούν την φαντασία και είναι ένα εξαιρετικό μέσο ανάδειξης και καλλιέργειας ταλέντων και κλίσεων που πιθανά θα έμεναν σε λανθάνουσα κατάσταση.
Κλείνοντας παραθέτω μία δημιουργία νέων ανθρώπων και των δασκάλων τους για την ζωή και το έργο του Γιαννούλη Χαλεπά. Νομίζω η εικόνα, ο λόγος και η μουσική υπερβαίνουν όρους , ορισμούς και κυρίως διαχωρισμούς. Μία από τις διαστάσεις της πραγματικότητας είναι η ποιητική.
Ίσως η πολυτιμότερη.
Anything for love (VR)
https://www.youtube.com/watch?embeds_referring_euri=https%3A%2F%2Fsim-- max.blogspot.com%2F&source_ve_path=MTY0NTA2LDE2NDUwMw&v=o_-EFA- nAKM&feature=youtu.be
Μαξιμιάδης Σίμος
https://sim--max.blogspot.com/
Φωτογραφία: Tο «Παλίμψηστο» του Αρχιμήδη https://tinyurl.com/2d9kj65p
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 7/02
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
