Alfavita Newsroom Σπύρος Μανουσέλης - Εφημερίδα των Συντακτών
Η εμφάνιση των «αποσυνάγωγων κυττάρων» του καρκίνου και η ανάπτυξη νεοπλασιών σε διάφορους ανθρώπινους ιστούς φαίνεται να είναι εντελώς άναρχη και χαοτική.
Στην πραγματικότητα όμως η σύγχρονη ογκολογία διαπιστώνει καθημερινά ότι υπάρχουν κάποια εγγενή βιολογικά όρια και συγκεκριμένες αναπαραγωγικές δυναμικές που προκαθορίζουν τη φαινομενικά άναρχη αναπαραγωγή των καρκινικών κυττάρων.
Μια ιδιοτελής δυναμική επιβίωσης των μεταλλαγμένων κυττάρων που, μολονότι είναι καταστροφική για τον οργανισμό, ακολουθεί κάποια προδιαγεγραμμένα και άρα δυνητικά προβλέψιμα εξελικτικά πρότυπα.
Υπο μια αυστηρά βιολογική-εξελικτική αλλά και αμιγώς ιατρική έννοια ο καρκίνος είναι όχι μόνο η απορρύθμιση της ζωής ενός οργανισμού, αλλά και η συνέπεια της βιολογικής του εξέλιξης.
Αυτή τη συγκλονιστική ιδέα αλλά και τις νέες θεραπευτικές δυνατότητες που αυτή ανοίγει παρουσίασαν με τις εισηγήσεις τους οι πολυάριθμοι ξένοι και Ελληνες ειδικοί, οι οποίοι συμμετέχουν στο διεθνές συνέδριο που ξεκίνησε πριν από δύο ημέρες στη Θεσσαλονίκη.
Για όλα αυτά θα μιλήσουμε σήμερα με τον Ιωάννη Μπουκοβίνα, πρόεδρο της Εταιρείας Ογκολόγων-Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ) και της οργανωτικής επιτροπής αυτού του πρωτοποριακού συνεδρίου.
Ιωάννης Μπουκοβίνας, πρόεδρος της Εταιρείας Ογκολόγων-Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ)
Συνήθως στα ιατρικά συνέδρια και ειδικότερα σε αυτά της ογκολογίας περιμένει κανείς να ακούσει -σε μια γλώσσα ακατάληπτη για τον μη ειδικό ακροατή- για τις τελευταίες διαγνωστικές και θεραπευτικές εξελίξεις στην αντιμετώπιση του καρκίνου.
Στο συνέδριο, που ολοκληρώνεται σήμερα στη Θεσσαλονίκη, δεν συνέβη αυτό!
Οι περισσότερες εισηγήσεις στόχευαν στην ανίχνευση ενός νέου και, εν πολλοίς, αχαρτογράφητου γνωστικού πεδίου, το οποίο αναζητά τα αίτια της ανάδυσης θανατηφόρων παθήσεων στους βιολογικούς μηχανισμούς που επινοήθηκαν από την εξέλιξη για να συντηρούν τη ζωή.
Ετσι εξηγείται το γιατί η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου, που αποτελείται από τέσσερις διακεκριμένους Ελληνες ιατρούς, τον Π. Κοσμίδη, τον Ι. Μπουκοβίνα, τον Γ. Σαμώνη και τον O. Ζώρα, φρόντισε να προσκαλέσει όχι μόνο καταξιωμένους ιατρούς αλλά ειδικούς από διάφορα γνωστικά πεδία.
Ομως για το σκεπτικό και τους στόχους αυτού του φιλόδοξου συνεδρίου θα ήταν καλύτερα να μας μιλήσει ένας από τους εμπνευστές του, ο Ιωάννης Μπουκοβίνας.
● Απ’ όσο γνωρίζουμε ο καρκίνος είναι μια ακραία παθολογική κατάσταση του οργανισμού, γνωστή στην Ιατρική από την αρχαιότητα. Στο πέρασμα των αιώνων έχει αυξηθεί σημαντικά η ιατρική κατανόηση τόσο των παθογόνων αιτιών όσο και της δυναμικής αυτής της θανατηφόρου νόσου. Γιατί λοιπόν τόσο συχνά αυτή η βαθύτερη επιστημονική κατανόηση δεν μεταφράζεται σε αποτελεσματικές θεραπείες;
Οι τελευταίες στατιστικές μελέτες δείχνουν πόσο μακριά είμαστε από μια νίκη εναντίον του καρκίνου.
Στις ΗΠΑ ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου στη διάρκεια της ζωής ενός άντρα είναι 42% και μίας γυναίκας 38%, σύμφωνα με την American Cancer Society.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με το Cancer Research UK, εκτιμάτε ότι το 54% των αντρών και το 48% των γυναικών θα νοσήσουν από καρκίνο σε κάποια στιγμή της ζωής τους.
Και οι περιπτώσεις αυξάνονται κατά 3% κάθε χρόνο. Μπορεί βέβαια όλοι οι καταληκτικοί στόχοι μέτρησης της αποτελεσματικότητας μιας θεραπείας όσον αφορά την επιβίωση ασθενών με καρκίνο να έχουν αυξηθεί θεαματικά στις ΗΠΑ και η θνησιμότητα να έχει μειωθεί κατά 25% τις τελευταίες δύο δεκαετίες, εν τούτοις η εκατόμβη των θυμάτων από καρκίνο παραμένει πολύ υψηλή, ανάλογα πάντα με τον τύπο του καρκίνου.
Η εισαγωγή της ανοσοθεραπείας και των στοχευουσών θεραπειών τετραπλασίασε την επιβίωση στον καρκίνο του πνεύμονα, στο μελάνωμα βλέπουμε το 20% των ασθενών να ζουν πέντε και πλέον χρόνια, κάτι που μέχρι πρόσφατα αποτελούσε όνειρο θερινής νυχτός, διάφορες μορφές λευχαιμίας θεραπεύονται οριστικά, ασθενείς με στρωματικούς όγκους του γαστρεντερικού ζουν δέκα και πλέον έτη.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν όγκοι, όπως το μικροκυτταρικό καρκίνωμα πνεύμονα, το γλοιοβλάστωμα εγκεφάλου, διάφορα σαρκώματα, διάφοροι άλλοι σπάνιοι όγκοι στους οποίους δεν έχει γίνει σημαντική πρόοδος.
Υπάρχουν διάφορα εγγενώς βιολογικά εμπόδια στη βελτίωση των θεραπειών, που επιβαρύνονται από τις χρόνιες αδυναμίες του θεραπευτικού μας συστήματος, όπως η έλλειψη προγραμμάτων πρόληψης και παρεμβάσεων στον τρόπο που ζούμε (κάπνισμα, παχυσαρκία), στον ιδιοτελή τρόπο λειτουργίας ομάδας ιατρών και βασικών επιστημόνων, στην αδυναμία ευρύτερης εφαρμογής των νέων τεχνολογιών (λόγω υψηλού κόστους και έλλειψης υποδομών), στον περιορισμό των οικονομικών πόρων για τη βασική έρευνα και στην ιδιοτέλεια ορισμένων ερευνητών που παρεμποδίζουν τη διάχυση της πληροφορίας κ.λπ.
Ετσι, η μονοδιάστατη αντιμετώπιση του καρκινικού κυττάρου, το οποίο θεωρείται απομονωμένο από το υπόλοιπο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον, βαφτίζοντάς το ανάλογα με το γονίδιο που εμπλέκεται (π.χ. BRCA θετικό, EGFR μεταλλαγμένο, BRAF μεταλλαγμένο) και αντιμετωπίζοντάς το ως έχει, καταφέρνει μεν να βελτιώσει το προσδόκιμο ή την ποιότητα ζωής του οργανισμού, δεν οδηγεί όμως στην πλήρη εξάλειψη του καρκίνου.
Στα παραπάνω θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και την ετερογένεια του όγκου: όλα τα κύτταρά του δεν είναι γενετικά ίδια μεταξύ τους.
Οταν κάποια από αυτά πιεστούν -από τα φάρμακα ή από τους ανοσολογικούς μηχανισμούς μας- η εξέλιξη της νόσου ευνοεί την ανάπτυξη πιο επιθετικών καρκινικών κυττάρων.
Οι όγκοι δεν αναπτύσσονται γραμμικά αλλά μέσω εξελικτικών μηχανισμών κλαδοποίησης ( branched), οι οποίοι δημιουργούν την αρμοστικότητα (fitness) των καρκινικών κυττάρων που επιβιώνουν στη θεραπευτική αγωγή και τελικά υπερισχύσουν του κλινικού γιατρού.
Φανταστείτε τον καρκίνο σαν ένα ζωντανό δέντρο με πολλά ανόμοια μεταξύ τους κλωνάρια και το γεγονός ότι οι όγκοι αλλάζουν τόσο συχνά το «γενετικό τους makeup» είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους ο καρκίνος είναι τόσο σκληρός αντίπαλος.
Επίσης, όπως επιβεβαιώνεται από τη μοριακή ανάλυση, ο καρκίνος μπορεί να αναπτύσσει μηχανισμούς απόκρυψης, για να ξεφεύγει από την επιτήρηση του ανοσολογικού μας συστήματος.
Και όταν δεν αναγνωρίζεις τον εχθρό σου, δεν μπορείς να τον αντιμετωπίσεις! Για να συνδέσω την ποιητική τέχνη του Οδυσσέα Ελύτη με την επιστήμη μας: «ήλθαν ντυμένοι "φίλοι" αμέτρητες φορές οι εχθροί μου το παμπάλαιο χώμα πατώντας» (Τα πάθη , ανάγνωσμα δεύτερο Οι ημιονηγοί - ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ).
Μπορεί να αρχίσαμε να τον ξεμασκαρεύουμε με τη νέα αντίληψη περί ανοσοθεραπείας, όμως ακόμη δεν έχουμε ταυτοποιήσει κλινικά ή εργαστηριακά τις υπο-ομάδες ασθενών που θα ωφεληθούν τα μέγιστα από αυτές τις θεραπείες.
Και αυτό οδηγεί δυστυχώς σε σπατάλη πόρων και ζωών.
● Απ' ό,τι φαίνεται, οι κυτταρικοί παράγοντες που ευθύνονται για τις πολύμορφες εκδηλώσεις και τη μεγάλη επιθετικότητα της νόσου είναι «ζωντανοί» και εξελίσσονται διαρκώς, για να παρακάμψουν τις ιατρικές θεραπείες που επινοούμε για να τους εξαλείψουμε. Επομένως πόσο αποτελεσματικές ή κατάλληλες μπορούν να θεωρηθούν οι σύγχρονες υπερτεχνολογικές θεραπευτικές πρακτικές;
Χάρις στα επιτεύγματα της τεχνολογίας («sequencing») και της τεράστιας συλλογής πληροφοριών από δείγματα ιστού και κλινικά δεδομένα (Big Data) οι επιστήμονες συναρμολογούν σιγά σιγά τα κομμάτια του παζλ της εξέλιξης του καρκίνου, αποκαλύπτουν τις βιολογικές ρίζες της αντίστασης και σε κάποιες περιπτώσεις μαθαίνουν πώς να τις υπερπηδούν.
Ομως, παρά το διαρκώς αυξανόμενο οπλοστάσιο θεραπειών, οι σύγχρονοι ογκολόγοι συνειδητοποιούν ότι όπως ακριβώς ο καρκίνος εξελίσσεται διαρκώς, το ίδιο οφείλουμε να κάνουμε και εμείς. Είμαστε «κολλημένοι» στο «όσο μικρότερος ο όγκος τόσο καλύτερα».
Αυτό που δεν σκεφτόμαστε όμως είναι τι αφήνουμε πίσω και συχνά αφήνουμε ανθεκτικούς κλώνους, τους οποίους είναι δύσκολο να τους αντιμετωπίσεις κατόπιν.
Στοχεύοντας ωστόσο πολλαπλές μεταλλάξεις ταυτόχρονα με συνδυασμούς μοντέρνων θεραπειών, υπάρχει η πιθανότητα να εξολοθρεύσεις τον καρκίνο.
Οι ευκαιρίες για ένα καρκινικό κύτταρο να αποφύγει δύο ή τρεις συντονισμένες επιθέσεις είναι πολύ λίγες.
Αυτό εφαρμόστηκε στο μελάνωμα με συνδυασμούς είτε στοχευουσών θεραπειών σε διαφορετικούς σταθμούς της καρκινογένεσης είτε με συνδυασμούς ανοσοθεραπείας και τα αποτελέσματα ήταν σαφώς καλύτερα (Βλ. Bozic, I.et al.eLife2,e00747, 2013).
Σε μια άλλη έρευνα χρειάστηκε και πάλι να συλλεχθούν γενετικά και κλινικά δεδομένα από το Cancer Genome Atlas για πολλούς ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα και έτσι διαπίστωσαν ότι όσο περισσότερα αντιγόνα καρκίνου έχουμε στον κορμό του καρκίνου σε σχέση με τα αντιγόνα των κλαδιών του, τόσο καλύτερα ανταποκρίνονται στην ανοσοθεραπεία (Βλ. McGranahan,N.et al. Science 351,1463–1469, 2016)).
Οι νέες δυνατότητες τεχνολογικής διείσδυσης στο εσωτερικό των καρκινικών κυττάρων μάς φέρνουν όλο και πιο κοντά στην επινόηση αποτελεσματικότερων στρατηγικών για την εξάλειψή τους.
Το απογοητευτικό θα ήταν να εξακολουθήσουμε να παραβλέπουμε ή να αγνοούμε τι πραγματικά συμβαίνει.
● Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες η κατανόηση και η θεραπεία του καρκίνου είχε αφεθεί αποκλειστικά στους γιατρούς. Τα τελευταία χρόνια όμως η εγγενής πολυπλοκότητα αυτής της νόσου επέβαλε την εμπλοκή πολλών άλλων επιστημονικών κλάδων: από τη μοριακή βιολογία και τη γενετική μέχρι την υπολογιστική βιοϊατρική, τη θεραπευτική ψυχολογία και τη βιοηθική. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα άμεσα θεραπευτικά οφέλη και ποιες οι δυσχέρειες ή τα προβλήματα από αυτή τη πολυ-επιστημονική και διεπιστημονική προσέγγιση;
Τα οφέλη είναι τόσο μεγάλα που θέλω να πιστεύω ότι τα εμπόδια και τα προβλήματα θα ξεπεραστούν τελικά από τη συντονισμένη δράση όλων των εμπλεκομένων.
Αν μάλιστα, στην πολυ-επιστημονική προσέγγιση προστεθεί και ο «εποικισμός» των θετικών επιστημών από τις ανθρωπιστικές σπουδές, τότε, στην εποχή της παγκόσμιας επικοινωνίας, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια ενδιαφέρουσα, παραγωγικότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του καρκίνου.
Για τις επόμενες δεκαετίες οι μείζονες τεχνολογικές εξελίξεις θα προέλθουν πιθανότατα από αυτό που συνήθως περιγράφεται ως «BNR»: Βιοτεχνολογία (B), Νανοτεχνολογία (N) και Ρομποτική (R).
Ηδη σήμερα χρησιμοποιούνται ορισμένες από αυτές τις τεχνολογίες στην αντιμετώπιση του καρκίνου, π.χ. στη σύνθεση νέων φαρμάκων, στη χειρουργική, στην αποκρυπτογράφηση του γονιδιώματος του καρκίνου.
Οσο για την πολυπόθητη σύγκλιση των φυσικών επιστημών με τις ανθρωπιστικές σπουδές, αυτή θα συμβάλει αναμφίβολα στην κατανόηση του έπους του έμβιου όντος καθώς και στην ικανότητα της Ιατρικής να αντιμετωπίζει εξατομικευμένα τις παθολογίες που εκμεταλλεύονται τους μηχανισμούς προσαρμογής και εξέλιξης του σώματός μας.
● Αρχίζουμε να κατανοούμε τους λόγους που αποφασίσατε φέτος να οργανώσετε ένα διεθνές συνέδριο με τίτλο: «Εξέλιξη & Καρκίνος: καρκίνος και ζωή μια αέναος σχέση». Πώς όμως η εξελικτική σκέψη και ειδικότερα η εξελικτική επιστήμη μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση ή και στη θεραπεία του καρκίνου;
Το ερώτημά σας είναι καίριο. Ο τίτλος και οι θεματικές ενότητες του συνεδρίου υποδηλώνουν σαφώς και διαφωτίζουν το γεγονός ότι η ζωή και ο καρκίνος συνυπάρχουν από καταβολής του ανθρώπου.
Τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής του 2ου Συνεδρίου αποφασίσαμε να διερευνήσουμε φέτος αυτή τη θεμελιώδη παραδοχή: τόσο η ζωή όσο και ο καρκίνος ανταγωνίζονται για την κατάκτηση της «αθανασίας» δημιουργώντας τους αντίστοιχους μηχανισμούς είτε εξέλιξης, είτε ανάπτυξης, είτε δημιουργίας.
Ομως σε αυτή την ανταγωνιστική διαδικασία δεν είναι μόνοι τους, αλλά αποτελούν μέρος της κοινωνίας και του σύμπαντος.
Αλλάζει η κοινωνία, εξελίσσεται ο τρόπος που βλέπει μια νέα κατάσταση -ανάπτυξη ψυχοογκολογίας, παρηγορητικής αγωγής, θέσπιση νέων νόμων, συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.
Εξελίσσεται η βιολογική κατανόηση του ανθρώπινου και του καρκινικού γονιδιώματος, αναπτύσσονται νέα φάρμακα, νέες στρατηγικές, νέα τεχνολογία.
Και όπως οι πιο πολύπλοκες μορφές κοινωνικής οργάνωσης δημιουργούνται από υψηλά επίπεδα συνεργασίας, το ίδιο συμβαίνει και στη δυαδική σχέση ανθρώπου και καρκίνου.
Ο στόχος είναι να κατανοήσουμε ποια χαρακτηριστικά της νόσου καθορίζονται ή εξαρτώνται από τα γονίδια.
Αρα οι πνευματικές μας αδυναμίες μπορούν να επαναπροσδιοριστούν μέσα από επιστημονικές εξηγήσεις, π.χ. η αντιμετώπιση του αδενοκαρκινώματος του πνεύμονα σε γυναίκες μη καπνίστριες με την ανακάλυψη του μονοπατιού του EGFR, η διαχείριση των ασθενών με BRCA θετικό καρκίνο.
Για να δοθούν ωστόσο πληρέστερες απαντήσεις πρέπει να διερευνηθούν με ενιαίο τρόπο τόσο η βιολογική όσο και η πολιτισμική εξέλιξη. Γι’ αυτό και στο συνέδριό μας, που τελεί υπό την ευλογία του Πατριάρχη, συμμετέχουν ομιλητές από τον χώρο της Ιατρικής, της Βιολογίας, της τέχνης, της Θεολογίας, της Νομικής, της Βιοηθικής, των ασθενών.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
