Η ανωτέρα γυναικεία σχολή (1921-1923)

Η ΑΝΩΤΕΡΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΣΧΟΛΗ (1921-1923)

ΕΝΑ ΠΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ

ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΤΩΝ

                                                                                           ΜΠΕΛΛΑ ΜΑΡΙΑΝΘΗ

                                                                                           Εκπαιδευτικός Δ.Ε.

Εισαγωγή

Η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή (εφεξής Α.Γ.Σ.) είναι μια πτυχή της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης που δεν είχε μελετηθεί σχεδόν καθόλου. Υπήρχαν αναφορές για την Α.Γ.Σ. σε διάφορες μελέτες, δεν είχε γίνει όμως μια συστηματική διερεύνηση της λειτουργίας της σε βάθος. Από την άποψη αυτή, η Α.Γ.Σ. παρουσιάζει ένα διπλό ενδιαφέρον τόσο ως τμήμα της ιστορίας της εκπαίδευσης των γυναικών στη χώρα μας, όσο και ως μια πλευρά των προσπαθειών των πρωτεργατών του δημοτικισμού για εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις.

Το εμπειρικό μέρος της παρούσας μελέτης βασίζεται στο Αρχείο Δημήτρη Γληνού του Ιδρύματος Γληνού. Σκοπός της έρευνάς μας είναι η εξέταση της δομής και της λειτουργίας της βραχύβιας Α.Γ.Σ. (λειτούργησε μόνο δύο χρόνια: 1921-1923), του περιεχομένου του προγράμματος σπουδών της, του διδακτικού προσωπικού και των μαθητριών που φοίτησαν σε αυτή, της θέσης της εκτός του επίσημου εκπαιδευτικού συστήματος, του πρωτοποριακού και καινοτόμου χαρακτήρα της. Εμπνευστής της ίδρυσής της, καθηγητής και διευθυντής της ήταν ο Δημήτρης Γληνός και η μελέτη αυτή έρχεται να φωτίσει κάποιες ακόμη πλευρές της παιδαγωγικής και πολιτικής δράσης του.

Η έρευνά μας είναι μια μελέτη περίπτωσης της Ιστορίας της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης στην οποία το πρωτογενές υλικό διασταυρώθηκε και εμπλουτίσθηκε με τη δημοσιευμένη αλληλογραφία του Δ. Γληνού και της Π.Σ. Δέλτα, τον ημερήσιο και περιοδικό  τύπο της εποχής.

Το ιστορικό πλαίσιο

Κατά την περίοδο 1910-1920, οι κυβερνήσεις του Ελ. Βενιζέλου επεδίωξαν τον αστικό εκσυγχρονισμό της χώρας με μια σειρά μεταρρυθμίσεων στους κρατικούς θεσμούς και την κοινωνική οργάνωση. Μια από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις ήταν η εκπαιδευτική, η οποία είχε σκοπό την προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος στις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες της χώρας. Καθιέρωσε την υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδη εκπαίδευση, τη δημιουργία δεύτερου σχολικού δικτύου (δηλ. της τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης) με την ίδρυση τριετών Αστικών σχολείων (1914), την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στις τέσσερις πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου, την παράλληλη διδασκαλία της με την καθαρεύουσα στις δύο τελευταίες και τη συγγραφή νέων και πρωτοποριακών διδακτικών βιβλίων στη δημοτική (1917) (Φραγκουδάκη, 1986⁴: 38-43). Επίσης, πήρε μέτρα για τη βελτίωση της εκπαίδευσης των γυναικών με την ίδρυση Αστικών σχολείων και Διδασκαλείων θηλέων (1914), Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων θηλέων (1917) και τη νομοθετική κατοχύρωση Πρακτικών Σχολών θηλέων (1918) (Ζιώγου-Καραστεργίου, 2006: 158). Στη μεταρρυθμιστική προσπάθεια της περιόδου 1917-1920 συμμετείχαν ενεργά τα τρία στελέχη του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» (εφεξής Ε.Ο.): ο Δημήτρης Γληνός ως Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Παιδείας, ο Αλέξανδρος Δελμούζος και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης ως Ανώτεροι Επόπτες της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως.

Μετά τη συντριπτική ήττα των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου 1920, τα φιλομοναρχικά κόμματα ανήλθαν στην εξουσία και αποκατέστησαν στο θρόνο του τον εξόριστο βασιλιά Κωνσταντίνο. Η κυβερνητική μεταβολή δεν μπορούσε να μην έχει αντίκτυπο στην εκπαιδευτική πολιτική. Αμέσως μετά τις εκλογές, τα στελέχη της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της περιόδου 1917-1920 (Γληνός, Δελμούζος, Τριανταφυλλίδης) παραιτήθηκαν από τις ανώτερες θέσεις που κατείχαν στο υπουργείο Παιδείας. Παράλληλα, άρχισε η αλλαγή πορείας στα εκπαιδευτικά πράγματα με την άμεση ανακοπή των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών και την απομάκρυνση των δημοτικιστών από τη δημόσια εκπαίδευση. Η εξαμελής «Επιτροπεία», η οποία διορίστηκε από τον υπουργό Παιδείας Θ. Ζαΐμη για να εξετάσει τη γλωσσική διδασκαλία στα δημοτικά σχολεία, πρότεινε να ακυρωθούν ως αντισυνταγματικοί οι νόμοι της μεταρρύθμισης, να καταστραφούν τα βιβλία της δημοτικής γλώσσας «ως έργα ψευδούς και κακοβούλου προθέσεως» και να διωχτούν ποινικά οι υπεύθυνοι «των προς διαφθοράν της ελληνικής γλώσσης και παιδείας τελεσθέντων πραξικοπημάτων» (Δημαράς, 2003³: 130-131). Ο Δελμούζος και ο Τριανταφυλλίδης έφυγαν απογοητευμένοι στη Γερμανία για να συνεχίσουν τις σπουδές τους, ενώ ο Γληνός παρέμεινε στην Ελλάδα και προσπάθησε να δραστηριοποιήσει τον Ε.Ο., να συσπειρώσει και να ενθαρρύνει τους δημοτικιστές και να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των αντιπάλων της μεταρρύθμισης (Γάτος, 2003: 66).

Ίδρυση και διοικητική λειτουργία

Ο Γληνός και ο Δελμούζος, σε μια ύστατη προσπάθεια να κρατήσουν ζωντανό το πνεύμα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και της μεταρρύθμισης, ζήτησαν από τον Eλ. Βενιζέλο - με υπόμνημα που του έστειλε ο Δελμούζος από το Μόναχο στις 13 Μαρτίου 1921 - να υποστηρίξει την ίδρυση ενός Ελεύθερου Νεοελληνικού Πανεπιστημίου, το οποίο θα είχε σκοπό «να μορφώνει τη νέα κυβερνώσα τάξη και να φωτίζει απ’ ευθείας το λαό» (Γάτος, 2003: 215-226). Το αίτημα αυτό έμεινε αναπάντητο, ενδεχομένως γιατί η ικανοποίησή του δεν αποτελούσε προτεραιότητα της πολιτικής του Βενιζέλου εκείνη την εποχή.

Μετά την αποτυχία ίδρυσης Ελεύθερου Πανεπιστημίου, ο Δ. Γληνός, σε συνεργασία με τα στελέχη του Ε.Ο. Κ. Σωτηρίου, Μυρ. Κλεάνθους και Χαρ. Θεοδωρίδη, ίδρυσε μια ανώτερη ιδιωτική σχολή, η οποία αρχικά ονομάστηκε «Φροντιστήριο Ανωτέρων Σπουδών», με σκοπό:

• την ελάχιστη υλοποίηση της ιδέας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου, με παρόμοιους στόχους και πρόγραμμα σπουδών.
• την εφαρμογή των ιδεών του εκπαιδευτικού δημοτικισμού στον τομέα της ανώτερης παιδείας.
• την ανώτερη φιλοσοφική, ιστορική, κοινωνιολογική και καλλιτεχνική μόρφωση νέων, ανδρών και γυναικών, «για να κατανοούν τη σύγχρονη ζωή και να εργαστούν για την πρόοδο του λαού και για τη δημιουργία ενός νεοελληνικού πολιτισμού» (ΑΔΓ[1], ΜΖ/293αi: 1).
• την οικονομική επιβίωση διανοουμένων του δημοτικισμού οι οποίοι, μετά την κυβερνητική αλλαγή του 1920, απομακρύνθηκαν από τις θέσεις που κατείχαν στον κρατικό μηχανισμό, το Πανεπιστήμιο και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Δ. Γληνός, Κ. Σωτηρίου, Σωκ. Κουγέας, Κ. Τριανταφυλλόπουλος, Κυρ. Βαρβαρέσος, Αλ. Σβώλος).

Επομένως, μπορεί να υποστηριχτεί ότι το εγχείρημα του Φροντιστηρίου είναι πολύ πιθανό να μην είχε πραγματοποιηθεί, αν το κόμμα των Φιλελευθέρων δεν έχανε τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920.

Το Φροντιστήριο δεν είχε άδεια λειτουργίας, ήταν ελεύθερο και ανεξάρτητο από κάθε κρατική επίδραση και επιχορήγηση. Το συμβούλιό του (Γληνός, Σωτηρίου, Κλεάνθους, Θεοδωρίδης) ενδεχομένως να απέφυγε οποιαδήποτε αίτηση αδειοδότησης από το κράτος, προκειμένου να μην εισπράξει μια έγγραφη αρνητική απάντηση, η οποία θα δημιουργούσε αξεπέραστα προβλήματα. Ίσως να επέλεξε την ονομασία «φροντιστήριο» γιατί, εκείνη την εποχή, για τη λειτουργία των φροντιστηρίων δεν υπήρχε νομικό πλαίσιο αδειοδότησης και ελέγχου από το κράτος (Τσίλογλου, 2005: 20-22, 36). Λίγο αργότερα, έδωσε προτεραιότητα στη λειτουργία του γυναικείου μόνο τμήματος του Φροντιστηρίου, το οποίο ονόμασε «Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή», με σκοπό να δώσει στην Ελληνίδα ανώτερη μόρφωση ώστε «να νοιώθη τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της μέσα στη σημερινή κοινωνία και να μπορή να είναι μέλος της συνειδητό και άξιο» (ΑΔΓ, ΜΖ/293αii).  

Το εγχείρημα της Α.Γ.Σ. μπορεί να εγγραφεί  στην διεθνή κίνηση των νεωτεριστών επιστημόνων να ιδρύουν Ελεύθερα Πανεπιστήμια αποδεσμευμένα από τον έλεγχο του κράτους. Οι ιδρυτές της, επιδιώκοντας να συνδέσουν τη λειτουργία της με την προσπάθεια να κρατηθεί ζωντανό το πνεύμα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και με το ανερχόμενο τότε φεμινιστικό κίνημα, ανέθεσαν την επίβλεψη και προστασία της στον Ε.Ο. που είχε σκοπό την αναμόρφωση της εκπαίδευσης με βάση τη δημοτική γλώσσα και τον «Σύνδεσμο Ελληνίδων υπέρ των Δικαιωμάτων της Γυναικός» (εφεξής Σ.Ε.Δ.Γ) που διεκδικούσε κοινωνικά, αστικά και πολιτικά δικαιώματα. Την εφορευτική επιτροπή της Α.Γ.Σ, η οποία φρόντιζε για όλα τα ζητήματα που σχετίζονταν με την οργάνωση και τη λειτουργία της (πρόγραμμα σπουδών, επιλογή διδασκόντων, φοίτηση, δίδακτρα, εξετάσεις), συγκροτούσαν τα τέσσερα ιδρυτικά μέλη της και τρία μέλη από το Δ.Σ. του καθενός από τα παραπάνω σωματεία. Τον πρώτο χρόνο συμμετείχαν από τον Ε.Ο. η Β. Λέκα, ο Γ. Χαριτάκης, ο Αλ. Βαμβέτσος και από τον Σ.Ε.Δ.Γ. η πρόεδρός του Μ. Νεγροπόντη, η αντιπρόεδρος Αύ. Θεοδωροπούλου και η Α. Παπαδημητρίου (ΜΖ/293αii). Διευθυντής της Σχολής ήταν ο Δ. Γληνός, ο οποίος την εμπνεύστηκε, πρωτοστάτησε στην ίδρυση της και εργάστηκε συστηματικά για την οργάνωση και τη λειτουργία της. Ήταν επίσης μέλος του Δ.Σ. και της εφορευτικής επιτροπής, ταμίας και καθηγητής της (δίδαξε το μάθημα της Φιλοσοφίας).

Το πρόγραμμα σπουδών 

Το πρόγραμμα σπουδών της Α.Γ.Σ. υιοθετούσε πολλά στοιχεία από το πρόγραμμα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου, το οποίο είχαν εισηγηθεί στον Βενιζέλο ο Γληνός και ο Δελμούζος, και εμπνεόταν από το ιδανικό του «Γυναικείου Ανθρωπισμού», το οποίο ανέπτυξε ο Γληνός στο εναρκτήριο μάθημα της Σχολής στην κατάμεστη από γυναικείο ακροατήριο αίθουσα του «Παρνασσού» (11 Οκτωβρίου 1921).

Στο μάθημα αυτό, έδωσε μια εικόνα του σύγχρονου κόσμου και μέσα στον γενικό αγώνα της ανθρωπότητας να «εξυψωθεί» ξεχώρισε τον αγώνα της γυναίκας και ανέπτυξε την ιστορική εξέλιξη του γυναικείου ζητήματος και της γυναικείας εκπαίδευσης. Ακολούθως, πρόβαλε την ανάγκη για την ανώτερη μόρφωση της γυναίκας, η οποία θα την εισήγαγε στη μελέτη των επιστημών, την καλλιέργεια των τεχνών, τη δημιουργική έρευνα και τις πιο σημαντικές «κοινωνικές και πολιτειακές λειτουργίες». Έθεσε τον βασικό σκοπό της Α.Γ.Σ. που ήταν όχι μόνο να δώσει στις γυναίκες ανώτερη μόρφωση, αλλά κυρίως να συμβάλλει στη βελτίωση της θέσης τους στην κοινωνία: «να πάρη η γυναίκα τη θέση της, την αντίστοιχη με την αξία της θέση, στις ανώτερες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής». Επισήμανε ότι η Α.Γ.Σ. εμπνεόταν από «από μια γόνιμη παιδαγωγούσα ψυχοπλαστική αρχή» και από «ένα ιδανικό παιδείας για τη γυναίκα, βγαλμένο από ένα νέο ιδανικό ζωής», το ιδανικό του «Γυναικείου ανθρωπισμού». Δεν επρόκειτο για «εξανδρισμό μα για εξανθρωπισμό της γυναίκας», για σταδιακή μεταμόρφωσή της από ένα παρασιτικό και εξαρτημένο πλάσμα σε ένα πνευματικό ον με πολύπτυχη και αρμονική προσωπικότητα. Η γυναίκα θα κατακτούσε το νέο ιδανικό αφενός με τη συμμετοχή της στην παραγωγική εργασία που θα της εξασφάλιζε οικονομική ανεξαρτησία και ηθική αυτοτέλεια και αφετέρου με τη «βαθιά και ουσιαστική μόρφωση» που θα αποτελούσε εγγύηση για τη συνειδητή συμμετοχή της στην κοινωνική ζωή του τόπου. Το ιδανικό αυτό θα είχε θετική επίδραση τόσο στην ίδια τη γυναίκα, η οποία «απολυτρωμένη, εξανθρωπισμένη και σαν μητέρα και σαν πολίτης και σαν κοινωνικός παράγοντας» θα γινόταν καλύτερη από πριν, όσο και στην κοινωνία, η οποία θα διπλασίαζε τις δημιουργικές δυνάμεις της. Η Α.Γ.Σ. δεν επεδίωκε «να ενισχύση κανενός είδους ερασιτεχνισμό, ούτε να προσθέση μερικά πετράδια στο διακοσμητικό μωσαϊκό της ελαφράς γυναικείας ανατροφής», αλλά έθετε ως σκοπό της «να διαφωτίση τις ψυχές με την αληθινή επιστήμη, με την επίγνωση των δυνάμεων και ροπών, που ρυθμίζουν την πρόοδο των λαών, με τη γνώση των ανώτερων δημιουργημάτων της ανθρώπινης ψυχής … να μορφώση άρτιες, γερές ισορροπημένες ψυχές, που να κινούνται στη ζωή μ’ ελατήριο την αγάπη του κοινού αγαθού, με τέρμα την εξύψωση της κοινωνίας…». Η Σχολή θα επιχειρούσε «να ξυπνήση την αυτενέργεια και την ευθύνη της προσωπικής εργασίας» των μαθητριών της, «ν’ ανάψη την αγάπη και τον ενθουσιασμό για το ιδανικό του Γυναικείου ανθρωπισμού» και να μορφώσει τον πρώτο πυρήνα εκλεκτών γυναικών που θα συντελούσαν στην «εξυγίανση και αναμόρφωση» της ελληνικής κοινωνίας και «θα εμψύχωναν, θα οδηγούσαν και θ’ ανέπλαθαν τις όμοιές τους» (Γληνός, 1921: 20-26).

Λίγο αργότερα, κυκλοφόρησε σε 5.000 αντίτυπα το φυλλάδιο Γυναικείος ανθρωπισμός, που περιείχε το κείμενο της διάλεξης του Γληνού στον «Παρνασσό» και παράρτημα με την αναγγελία της Σχολής (σκοπός, κανονισμός, πρόγραμμα σπουδών). Ο Γληνός αφιέρωσε το φυλλάδιο αυτό στη συγγραφέα και θερμή δημοτικίστρια Πηνελόπη Δέλτα, η οποία  χρηματοδότησε την έκδοσή του (Γάτος, 2003: 131).

Το πρόγραμμα σπουδών του πρώτου χρόνου (1921-22) περιλάμβανε τακτικά μαθήματα, διαλέξεις και φροντιστήρια. Τα τακτικά μαθήματα διδάσκονταν σε δύο τμήματα: Ημερήσιο (3-5 μ.μ.) που λειτουργούσε στην αίθουσα του «Συλλόγου προς διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων» και βραδινό (6.30-8 μ.μ.). που λειτουργούσε στα γραφεία του Ε.Ο. Στο τελευταίο φοιτούσαν εργαζόμενες γυναίκες αλλά και άνδρες, φοιτητές και δάσκαλοι, μέλη του Ε.Ο., οι οποίοι είχαν εκδηλώσει την επιθυμία να παρακολουθούν τα μαθήματα της Σχολής. Οι διαλέξεις ήταν δημόσιες και πραγματοποιούνταν δύο φορές την εβδομάδα  (7-8 μ.μ.) σε αίθουσα του Ελληνικού Ωδείου. Ο κύκλος σπουδών ήταν διετής (ΑΔΓ, ΜΖ/293αii, ΟΗ/477β).

Α΄ ΤΑΚΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

• Εισαγωγή στην Φιλοσοφία (2 ώρες) με καθηγητή τον Δ. Γληνό, εκπαιδευτικό και παιδαγωγό, τ. Γ.Γ. του υπουργείου Παιδείας.
• Ψυχολογία και ιδιαίτερα Ψυχολογία του παιδιού με εφαρμογές στην Αγωγή (2 ώρες) με καθηγητή τον Κ. Σωτηρίου, φιλόλογο και παιδαγωγό.
• Ιστορία του Πολιτισμού (2 ώρες) με καθηγητή τον Σ. Κουγέα, τ. καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου.
• Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία (2 ώρες) με καθηγήτρια τη Μ.      Κλεάνθους, φιλόλογο και διευθύντρια του ανώτερου τμήματος του Διδασκαλείου Νηπιαγωγών Καλλιθέας.
• Ιστορία της Τέχνης και Αισθητική (1 ώρα) με καθηγητή τον Ζαχ.                 Παπαντωνίου, δημοσιογράφο, αισθητικό και τεχνοκρίτη (ΑΔΓ, GynAnthrop: 30-31).

Β΄ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ σε τρεις σειρές: α) Φυσιογνωστική, β) Πολιτικοοικονομική, γ) Λογοτεχνική.

Σειρά Α΄: Φυσιογνωστική

• Οι σύγχρονες κοσμολογικές θεωρίες (5 διαλέξεις) με εισηγητή τον Δ. Χόνδρο, καθηγητή Φυσικής του Πανεπιστημίου.
• Οι σύγχρονες βιολογικές θεωρίες (5 διαλέξεις) με εισηγητή τον Σπ. Δοντά, καθηγητή Γενικής Φυσιολογίας του Πανεπιστημίου.
• Ατομική και κοινωνική υγιεινή του παιδιού (5 διαλέξεις) με εισηγητή τον Απ. Δοξιάδη, παιδίατρο.

Σειρά Β΄: Πολιτικοοικονομική

• Η γυναίκα στο σύγχρονο Αστικό Δίκαιο (4 διαλέξεις) με εισηγητή τον Κ. Τριανταφυλλόπουλο, τ. καθηγητή του Αστικού Δικαίου του Πανεπιστημίου.
• Στοιχεία Πολιτικής Οικονομίας (8 διαλέξεις) με εισηγητή τον Κ. Βαρβαρέσο, τ. καθηγητή της Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου.
• Πολιτειακή Αγωγή (8 διαλέξεις) με εισηγητή τον Αλ. Σβώλο,                     συνταγματολόγο, υφηγητή Πολιτειολογίας του Πανεπιστημίου.

Σειρά Γ΄: Λογοτεχνική

• Χαρακτηριστικές μορφές της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Α΄ Σολωμός – Β΄ Παλαμάς) (5 διαλέξεις) με εισηγητή τον Ιω. Γρυπάρη, εκπαιδευτικό και ποιητή (ΑΔΓ, ΜΖ/296γ).

Παράλληλα λειτουργούσαν φροντιστήρια (φιλοσοφικό, ψυχολογικό, ιστορικό, λογοτεχνικό, τέχνης) με σκοπό την πρακτική άσκηση των μαθητριών και την καλλιέργεια της τάσης για έρευνα (ΑΔΓ, ΟΗ/477β). Η φοιτήτρια η οποία θα εκπονούσε την καλύτερη φροντιστηριακή εργασία σε δημοτική γλώσσα θα λάβαινε ένα «πεντακοσιόδραχμο βραβείο», προσφορά του προέδρου του Ε.Ο. Ιω. Θεοδωρίδη (ΑΔΓ, ΜΖ/293αii).

Σύμφωνα με τον απολογισμό που έκανε ο ίδιος ο Γληνός στο συμβούλιο και την εφορευτική επιτροπή της Α.Γ.Σ., μετά το τέλος των μαθημάτων του πρώτου χρόνου, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν «το διδακτικό έργο πέτυχε» καθώς πραγματοποιήθηκαν όλα τα τακτικά μαθήματα και οι περισσότερες από τις προγραμματισμένες διαλέξεις. Ο αριθμός των μαθητριών που φοίτησαν ήταν μεγάλος (170 φοιτήτριες και ακροάτριες) και κρατήθηκε ως το τέλος το ενδιαφέρον των περισσότερων από αυτές.

Το φθινόπωρο του 1922 σημαδεύτηκε από τη Μικρασιατική Καταστροφή που ήταν μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές του Ελληνισμού. Παρά τις δύσκολες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και τις ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις, η Α.Γ.Σ. συνέχισε τη λειτουργία της για δεύτερο συνεχόμενο χρόνο (1922-23). Στο εναρκτήριο μάθημα, που έγινε στις 31 Οκτωβρίου 1922 στην αίθουσα του «Συλλόγου προς διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», μίλησε ο Δ. Γληνός με θέμα «Μόρφωση και ζωή» (ΑΔΓ, MZ/289). Από το σχεδίασμα του μαθήματος, φαίνεται ότι ο Γληνός ακολουθεί τις βασικές παιδαγωγικές του παραδοχές για τη διδασκαλία και το περιεχόμενό της. Δεν σχεδιάζει μια θεωρητική διδασκαλία, αποκομμένη από τη ζωή και την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, αλλά μια διδασκαλία που συνδυάζει τους θεωρητικούς της σκοπούς με την κατάσταση που επικρατεί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, την οποία χαρακτηρίζει «συμφορά» με δραματικές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή και την ψυχολογία των γυναικών που παρακολουθούν τα μαθήματα της Σχολής. Ο Γληνός, πιστός στην πεποίθηση ότι τα κοινωνικά ζητήματα δεν έχουν ατομικές λύσεις, αλλά βρίσκουν θετικές διεξόδους μέσα από μαζικές κοινωνικές διεργασίες, επισημαίνει την αντίθεση ατομικής και εθνικής ζωής, ατομικών και υπερατομικών ιδανικών και αναλύει με ποιο τρόπο μπορεί να υπερνικηθεί το ατομικό εγώ και να καλλιεργηθεί το ανθρωπιστικό ιδανικό. Θεωρεί ότι αυτό συνιστά προϋπόθεση της οικοδόμησης αλληλεγγύης ανάμεσα στους ανθρώπους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις αντιξοότητες που έχει προκαλέσει η Μικρασιατική Καταστροφή. Παράλληλα, συνδέει το ανθρωπιστικό ιδανικό με τη γυναίκα και τη μόρφωσή της και αναφέρεται στο σκοπό και το έργο της Σχολής. Σύμφωνα με τον Γληνό, το οποιοδήποτε ιδανικό δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από τη μόρφωση του ατόμου, την ικανότητά του να συλλαμβάνει τις πραγματικές διαστάσεις των προβλημάτων και να κινητοποιείται για την επίλυσή τους (ΑΔΓ, ΜΖ/289).

Τον δεύτερο χρόνο στην εφορευτική επιτροπή της Α.Γ.Σ. συμμετείχαν η Β. Λέκα, ο Γ. Χαριτάκης και ο Αλ. Βαμβέτσος από τον Ε.Ο. και η Αύ. Θεοδωροπούλου, η Α. Παπαδημητρίου και η Κ. Κατσογιάννη από τον Σ.Ε.Δ.Γ.

Λειτούργησαν δύο έτη σπουδών (Α΄ και Β΄ έτος). Το πρόγραμμα περιλάμβανε:

Α΄ ΤΑΚΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

• Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (2 ώρες) με καθηγητή τον Δ. Γληνό.
• Ψυχολογία και ιδιαίτερα Ψυχολογία του παιδιού με εφαρμογές στην αγωγή (2 ώρες) με καθηγητή τον Κ. Σωτηρίου.
• Ιστορία του Πολιτισμού (2 ώρες) με καθηγητή τον Σωκ. Κουγέα.
• Τέχνη και Αισθητική (2 ώρες) που περιλάμβανε δύο ενότητες:

α) Μαθήματα Αισθητικής με καθηγητή τον Ζαχ. Παπαντωνίου και

β) Ιστορία της ελληνικής τέχνης με καθηγητή τον Χρ. Τσούντα, αρχαιολόγο και καθηγητή της Ιστορίας της ελληνικής τέχνης στο Πανεπιστήμιο (ΑΔΓ, AGSprog: 4-8).

Β΄ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ

• Κοινωνικές μεταβολές και κοινωνικές θεωρίες (6 διαλέξεις) με  εισηγητή τον Γ. Χαριτάκη, νομικό και οικονομολόγο, Γ.Γ. του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας.
• Νεοελληνική λογοτεχνία (14 διαλέξεις) με εισηγητή τον Ιω. Μηλιάδη, φιλόλογο και αρχαιολόγο.
• Διαλέξεις του Απ. Δοξιάδη, υπουργού Περιθάλψεως Προσφύγων (ΑΔΓ, AGSprog: 8-9).

Το πρόγραμμα ήταν πρωτοπόρο, αν ληφθεί υπόψη ότι ορισμένα από τα μαθήματα δεν είχαν ακόμα διδαχτεί ούτε στη μέση ούτε στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Η Ψυχολογία διδάχτηκε για πρώτη φορά στο Πανεπιστήμιο το 1926 (Χουσιάδας, 1990: 2495), η Κοινωνιολογία το 1926 (Γκιζελή, 1988: 269), η Αγωγή του πολίτη το 1933 (Καρακατσάνη, 2004: 115). Η Πολιτική Οικονομία, την εποχή της λειτουργίας της Σχολής, διδασκόταν στη Νομική Σχολή και στα Διδασκαλεία αρρένων ενώ στα Διδασκαλεία θηλέων διδασκόταν η Οικιακή Οικονομία (Σ. Μπουζάκης, & Χ. Τζήκας: 2002²: 440).

Τηρουμένων των αναλογιών θα μπορούσε το πρόγραμμα της Α.Γ.Σ. να συγκριθεί με ένα σύγχρονο κύκλο κοινωνικών και πολιτισμικών σπουδών. Οι μαθήτριες μυήθηκαν στα νέα ρεύματα κοινωνικής και οικονομικής σκέψης, τη σύγχρονη φιλοσοφία, την ψυχανάλυση, τη θεωρία της σχετικότητας, τη θεωρία της  εξέλιξης, τη Νεοελληνική λογοτεχνία και εκπόνησαν φροντιστηριακές εργασίες σε δημοτική γλώσσα[2]. Η Α.Γ.Σ. δεν επιδίωξε τον εγκυκλοπαιδισμό αλλά την κατανόηση και τη βαθιά επεξεργασία των γνώσεων, την ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητριών να σκέπτονται και της επιδεξιότητας να χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή τις γνώσεις που αποκτούσαν. Δεν υπήρχαν απουσίες, βαθμολογία, προαγωγικές εξετάσεις, δηλαδή αξιολογικές διαδικασίες του παραδοσιακού σχολείου. Μόνο στο τέλος του διετούς κύκλου σπουδών, όσες από τις μαθήτριες επιθυμούσαν, μπορούσαν να δώσουν εξετάσεις για να λάβουν δίπλωμα «Ανωτέρας Γυναικείας Μορφώσεως» (ΑΔΓ, AGSprog: 3).

Όπως ανέφερε ο Σ.Ε.Δ.Γ. σε ανακοίνωσή του στο φεμινιστικό περιοδικό Ελληνίς: «Το γεγονός [η λειτουργία της Α.Γ.Σ.] είναι εξαιρετικής σημασίας δια τον τόπον μας. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται η ευκαιρία εις την Ελληνίδα να λάβη γενικήν μόρφωσιν αρτίαν, σοβαράν, σύμφωνον με τον προορισμόν της ως κοινωνικού παράγοντος, αλλά προ πάντων και ως μητρός και γυναικός (Ελληνίς, 1921: 227). Πρόκειται λοιπόν για ένα προδρομικό παιδαγωγικό και πολιτικό εγχείρημα. Παιδαγωγικό διότι το πρόγραμμα σπουδών του προσιδιάζει σε ένα σύγχρονο πρόγραμμα Πολιτικής Εκπαίδευσης και Πολιτισμικών Σπουδών. Πολιτικό διότι η Σχολή λειτουργεί σε μια εποχή που οι γυναίκες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα. 

Εκπαιδευτικό προσωπικό και μαθήτριες

Οι διδάσκοντες και οι διδάσκουσες της Α.Γ.Σ. ήταν μεγάλα ονόματα της ελληνικής διανόησης και επιστήμης. Οι περισσότεροι/ες είχαν γαλουχηθεί με τα δυτικοευρωπαϊκά ρεύματα της εποχής, λόγω των σπουδών τους σε ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, ήταν ιδεολογικά φιλελεύθεροι/ες και ορισμένοι από αυτούς σοσιαλιστές/τριες, υπέρμαχοι/ες του αστικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας και στρατευμένοι/ες στην υπόθεση του εκπαιδευτικού δημοτικισμού που αποτελούσε την ελληνική εκδοχή του κινήματος της Νέας Αγωγής (Δ. Γληνός, Κ. Σωτηρίου, Μ. Κλεάνθους, Σωκ. Κουγέας, Κ. Τριανταφυλλόπουλος, Κυρ. Βαρβαρέσος, Αλ. Σβώλος, Γ. Χαριτάκης, Απ. Δοξιάδης, Χρ. Τσούντας, Ιω. Μηλιάδης, Ζαχ. Παπαντωνίου, Δ. Χόνδρος, Σπ. Δοντάς).

Ο αριθμός των μαθητριών που φοίτησε  στη Σχολή ήταν μεγάλος για την εποχή (τον πρώτο χρόνο φοίτησαν 170 μαθήτριες και τον δεύτερο 146, μεταξύ των οποίων και 15 άνδρες), αν ληφθεί υπόψη ότι το 1920 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών φοιτούσαν 77 φοιτήτριες (Ζιώγου-Καραστεργίου, 1999: 365). Οι μαθήτριες διακρίνονταν σε δύο κατηγορίες:

α) φοιτήτριες που παρακολουθούσαν υποχρεωτικά όλα τα μαθήματα και τις διαλέξεις του προγράμματος, αλλά η συμμετοχή τους στα φροντιστήρια και τις εξετάσεις ήταν προαιρετική

β) ακροάτριες που παρακολουθούσαν μαθήματα της επιλογής τους, αλλά δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής στα φροντιστήρια ούτε στις εξετάσεις.

Ήταν αστικής κυρίως προέλευσης και υψηλής μόρφωσης, καθώς απαραίτητη προϋπόθεση για την εγγραφή τους ήταν η κατοχή διπλώματος Αρσακείου ή απολυτηρίου Γυμνασίου. Αρκετές από αυτές εμφορούνταν από τις αξίες και τα ιδανικά του αστικού φιλελευθερισμού, συμμετείχαν στο δημοτικιστικό κίνημα (το 23,5% των μαθητριών του πρώτου χρόνου και το 24,6% του δεύτερου ήταν μέλη του Ε.Ο.) και το φεμινιστικό κίνημα της εποχής (ήταν μέλη του «Εθνικού Συμβουλίου των Ελληνίδων Γυναικών» και του Σ.Ε.Δ.Γ.) και είχαν αναπτύξει σημαντική πνευματική, κοινωνική και συνδικαλιστική δραστηριότητα. Μεταξύ αυτών ξεχωρίσαμε τις συγγραφείς Π.Σ. Δέλτα, Α. Δέλτα (Παπαδοπούλου), Ι. Δραγούμη, Ελ. Κορύλλου (Άλκης Θρύλος), Σ. Μαυροειδή (Παπαδάκη), Ιω. Σεφεριάδου (Τσάτσου), τη ζωγράφο Σ. Λασκαρίδου, τις συνδικαλίστριες δασκάλες Ζαχ. Ναυπλιώτου και Ελ. Στεργιοπούλου, τα στελέχη του φεμινιστικού κινήματος Ρ. Γεωργαντά, Σμ. Δημαρά, Μ. Δεσύπρη (Σβώλου), Ρ. Ιμβριώτη, Κ. Κατσογιάννη, Ε. Κουντούρη, Ελμ. Παντελάκη, Α. Παπαδημητρίου, Αικ. Πασπάτη, Ελ. Πολιτάκη, Αμ. Ψάλτη. Από τους άνδρες που παρακολούθησαν τα μαθήματα ξεχωρίσαμε το Νίκο Τζούφη, συνδικαλιστή δάσκαλο από τα Γιάννενα και μέλος του Ε.Ο. (ΑΔΓ, ΜΖ/287).   

Η συγγραφέας Π.Σ. Δέλτα, χαιρέτησε με ενθουσιασμό την ίδρυση της Α.Γ.Σ., παραβρέθηκε στα εγκαίνιά της στην αίθουσα του Παρνασσού, χρηματοδότησε τη δημοσίευση του φυλλαδίου Γυναικείος ανθρωπισμός του Δ. Γληνού και παρακολούθησε τα μαθήματα της Φιλοσοφίας και Ψυχολογίας. Θεωρούσε ότι η Α.Γ.Σ. ήταν «η πρώτη και μοναδική πνευματική κίνηση στα τελευταία χρόνια της ιστορίας», «το μόνο φως που έλαμπε στο απέραντο ελληνικό σκοτάδι», το οποίο επικρατούσε μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου και την επιστροφή των βασιλοφρόνων στην εξουσία και «ένα μεγάλο βήμα προς το ελεύθερο πανεπιστήμιο» που αποτελούσε το ανεκπλήρωτο όνειρο των δημοτικιστών (Δέλτα, 1997²: 267, 276).

Η χρηματοδότηση της Α.Γ.Σ.

Οι δαπάνες λειτουργίας της Α.Γ.Σ. καλύπτονταν από τις χορηγίες εύπορων φίλων της (Π.Σ. Δέλτα, Μ. Νεγροπόντη, Σ. Χαριτάκη) και τα δίδακτρα των μαθητριών, τα οποία ήταν αρκετά υψηλά για την εποχή[3]. Η οικονομική της κατάσταση ήταν αρκετά καλή και οι ιδρυτές και οι συνεργάτες της έλαβαν πολύ καλές για την εποχή αμοιβές (ΑΔΓ, ΜΗ/299).

Παρά τον ιδιωτικό της χαρακτήρα, η Α.Γ.Σ. δεν συνιστούσε επιχειρηματική δραστηριότητα με αποκλειστικό σκοπό την απόκτηση κέρδους, αλλά επεδίωκε την εφαρμογή νέων παιδαγωγικών απόψεων και μεταρρυθμιστικών προτάσεων στον τομέα της γυναικείας εκπαίδευσης. Λειτούργησε δύο χρόνια (1921-1923) με επιτυχία, η οποία μπορεί να αποδοθεί στην πρωτοτυπία των διδακτικών αντικειμένων, τη συνεργασία διαπρεπών επιστημόνων και δημοτικιστών διανοούμενων, το υψηλό επίπεδο διδασκαλίας και την καλή οργάνωσή της.

Η διακοπή λειτουργίας

Ο δεύτερος χρόνος λειτουργίας της Α.Γ.Σ. (1922-23) ήταν και ο τελευταίος. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν, ο Γληνός  και οι συνεργάτες του επέστρεψαν στις κρατικές θέσεις που κατείχαν πριν από τις εκλογές του 1920. Το ενδιαφέρον τους επικεντρώθηκε στην αποκατάσταση και συνέχιση του έργου της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, τον «φωτισμό» και τη μύηση των δασκάλων στις αρχές του εκπαιδευτικού δημοτικισμού για να υποστηρίξουν τη μεταρρύθμιση στα σχολεία. Ο Γληνός ανέλαβε τη θέση του εκπαιδευτικού Συμβούλου στο υπουργείο Παιδείας (1922) και τη διεύθυνση της  Παιδαγωγικής Ακαδημίας (1924) που είχε σκοπό τη μετεκπαίδευση πτυχιούχων του Πανεπιστημίου για να υπηρετήσουν ως καθηγητές στα αναμορφωνόμενα διδασκαλεία του κράτους. Παράλληλα λειτούργησε, από το 1923, το Μαράσλειο Διδασκαλείο, με διευθυντή τον Αλέξανδρο Δελμούζο, ως πρότυπο διδασκαλείο για την άσκηση των σπουδαστών της Παιδαγωγικής Ακαδημίας.   

Συμπέρασμα

Η Α.Γ.Σ. συνιστά όψη πρακτικής εφαρμογής του ιδανικού του «Γυναικείου Ανθρωπισμού», καθώς παρέχει ένα πρότυπο γυναικείας παιδείας που συμπυκνώνει τους όρους της ουσιαστικής συμμετοχής της γυναίκας στην κοινωνία και την πολιτική. Η επιτυχία της δεν μπορεί να αποτιμηθεί με κριτήρια το βαθμό διάχυσης του προγράμματος σπουδών της στα πανεπιστημιακά ιδρύματα ούτε την ποιότητα της πολιτικοποίησης των γυναικών που παρακολούθησαν τα μαθήματά της. Αυτές οι διαδικασίες αποτελούν γενικότερα πολιτικά και κοινωνικά διακυβεύματα που δεν μπορούν ούτε να εξαρτηθούν, αλλά ούτε και να αποδοθούν στη λειτουργία κάποιας σχολής.   

Ο καινοτόμος χαρακτήρας της αποτιμάται μόνο αν αναλογιστούμε ότι λειτούργησε σε μια εποχή που το 70% των γυναικών στην Ελλάδα ήταν αναλφάβητο και που οι γυναίκες δεν είχαν αποκτήσει δικαίωμα ψήφου. Αποτιμάται, επίσης, από το περιεχόμενο των μαθημάτων της που ήταν πολύ μπροστά από τα προγράμματα των δευτεροβάθμιων σχολείων και των Πανεπιστημίων της εποχής.

ΠΗΓΕΣ

ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΛΗΝΟΥ - ΙΔΡΥΜΑ ΓΛΗΝΟΥ, ΑΘΗΝΑ.

AGSprog, GynAnthrop, Η/42, ΜΖ/287, ΜΖ/288α-δ, ΜΖ/289, ΜΖ/290α-γ, ΜΖ/291α-δ, ΜΖ/293α, ΜΖ293β, ΜΖ293γ, MZ/294, ΜΖ/295, ΜΖ/296α-στ, ΜΗ/299, ΜΗ/300α-β, ΟΗ/477β, ΠΑ/499, ΠΒ/509.

ΤΥΠΟΣ

- Εφημερίδες των ετών 1921-1922

Έθνος

Ελεύθερος τύπος

Εστία

Πρωτεύουσα

Καθημερινή

Πατρίς

Πολιτεία

- Περιοδικά

Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, τομ. 9^ος, (1921), αρ. 1-4, Αθήνα 1921.

Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, τομ. 11^ος, (1923-24), αρ. 1-4, Αθήνα 1924.

Ελληνίς, τομ. 1^ος, έτος Α΄, αρ. 1-9, Αθήνα 1921.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γάτος, Γ. (2003). Το μέγα πάθος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. 41 γράμματα του Γληνού στο Δελμούζο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Γκιζελή, Β. (1988). Λ. Κοινωνιολογία. Στο Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάννικα, τομ. 34^ος, (σσ. 262-269). Αθήνα: Πάπυρος.

Γληνός, Δ.Α. (1921). Γυναικείος Ανθρωπισμός. Αθήνα: Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή.

Γληνός, Δ. (1971²), Εκλεκτές σελίδες, τομ. Α΄- Β΄- Γ΄, Αθήνα: Στοχαστής.

Δέλτα, Π.Σ. (1997²). Αλληλογραφία, Λευκοπαρίδης Ξ. (Επιμ.). Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Δημαράς, Α. (1994). Εκπαιδευτικός όμιλος. Κατάλογος μελών 1910-1927. Σύνθεση-Περιγραφή-Εκτιμήσεις. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας. Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη.

Δημαράς, Α. (2003³). Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε (Τεκμήρια ιστορίας), τομ. Β΄. Αθήνα: Εστία.

Δημαράς, Α. (2003). Η εκπαίδευση 1909-1922. Μεγάλα εκσυγχρονιστικά σχέδια και αντιδράσεις. Στο: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ. 6^ος, (σσ. 163-178). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζιώγου-Καραστεργίου, Σ. (1999). Προ των προπυλαίων: Η εξέλιξη της ανώτατης εκπαίδευσης των γυναικών στην Ελλάδα. Στο: Δεληγιάννη Β., & Ζιώγου Σ., Εκπαίδευση και φύλο (σσ. 333-408). Θεσσαλονίκη: Βάνιας.

Ζιώγου-Καραστεργίου, Σ. (2006). Η διάσταση του φύλου στην παιδαγωγική θεωρία και εκπαιδευτική πράξη από το 1900 έως το 1930: Λόγος-αντίλογος στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στο Τζήκας, Χ. (Επιμ.), Ζητήματα ιστορίας και ιστοριογραφίας της εκπαίδευσης, Πρακτικά επιστημονικής διημερίδας (σσ. 143-183). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Καρακατσάνη, Δ. (2004). Εκπαίδευση και πολιτική διαπαιδαγώγηση. Αθήνα: Μεταίχμιο. 

Μπουζάκης, Σ., & Τζήκας, Χ. (2002²). Η κατάρτιση των Δασκάλων-Διδασκαλισσών και των Νηπιαγωγών στην Ελλάδα, τομ. Α΄. Αθήνα: Gutenberg.

Μπουζάκης, Σ. (2002³). Εκπαιδευτικές Μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα. Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Γενική και Τεχνικοεπαγγελματική Εκπαίδευση, τομ. Α΄, Αθήνα: Gutenberg.

Νούτσος, Χ. (1990). Ιστορία της εκπαίδευσης και ιδεολογία. Όψεις του Μεσοπολέμου. Αθήνα: Ο πολίτης.

Πιζάνιας, Π. (1985). Μισθοί και εισοδήματα στην Ελλάδα (1842-1923). Το παράδειγμα των υπαλλήλων της Εθνικής Τράπεζας. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

Τσίλογλου, Λ. (2005). Τα φροντιστήρια στην Ελλάδα. Η Ιστορία και οι άνθρωποι. Αθήνα: Κέδρος.

Φραγκουδάκη, Α. (1986⁴). Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και φιλελεύθεροι διανοούμενοι. Άγονοι αγώνες και ιδεολογικά αδιέξοδα στο μεσοπόλεμο. Αθήνα: Κέδρος.

Χουσιάδας, Λ. (1990). Λ. Ιστορία της Ψυχολογίας. Στο Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, τομ. 5^ος, (σσ. 2481-2496). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ψαρρά, Α. (1992²). Φεμινίστριες, σοσιαλίστριες, κομμουνίστριες: Γυναίκες και πολιτική στο Μεσοπόλεμο. Στο Γ.Θ. Μαυρογορδάτος, & Χ.Χ. Χατζηιωσήφ (Επιμ.), Βενιζελισμός και Αστικός εκσυγχρονισμός, (σσ. 67-82). Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.  

ABSTRACT

L’École Supérieure Féminine a été fondée à Athènes, en mai 1921, par les cadres du «Groupe pour l’Enseignement» D. Glinos, M. Kleanthous, Ch. Theodoridis et K. Sotiriou. Son objectif principal était de donner aux femmes grecques une culture historique, sociologique, philosophique et artistique, en langue démotique, pour qu’elles puissent comprendre la vie sociale, économique et politique et y participer activement. Deux organisations progressives ont entrepris la protection et la supervision de l’École: l’«Association pour l’Enseignement » qui luttait pour l’introduction de l’enseignement de la langue démotique à l’école et l’«Association des femmes grecques pour les Droits de la Femme » qui revendiquait  le droit de vote. Le programme d’études de l’École était novateur et comprenait: I) des cours de Philosophie, Psychologie, Histoire de la civilisation, Histoire de l’art et Littérature grecque II) des conférences sur l’éducation civique, les droits civils de la femme, l’économie politique, la Sociologie, les nouvelles théories cosmologiques et biologiques, l’hygiène de l’enfant et III) des travaux pratiques pour la production et l’expression des savoirs. L’École a fonctionné pendant deux ans - de 1921 à 1923 - avec succès car elle a réussi à attirer un grand nombre d’étudiantes (170 la première année et 146 la deuxième) et à avoir la collaboration des enseignants, des pédagogues  et des intellectuels distingués (Glinos, Sotiriou, Kleanthous, Papantoniou, Tsountas, Kouguéas, Doxiadis, Ηondros, Dontas, Miliadis, Haritakis, Varvaressos).

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 7/8

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber