13 Αυγούστου-Το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων-Κανείς δεν ξεχνά, τίποτα δεν ξεχνιέται…

 

Οι Γερμανοί φασίστες έκαψαν 940 οικίες, δολοφόνησαν γέρους και ανήμπορους μέσα στο σπίτι τους, κατέστρεψαν, λεηλάτησαν, βεβήλωσαν εκκλησίες και ιερά του τόπου αλλά ουδέποτε έκαμψαν έστω και στο ελάχιστο την δίψα του Ανωγειανού για αντίσταση σε οποιαδήποτε μορφή κατοχής.

Οι Γερμανοί αποχώρησαν από τα Ανώγεια στις 5 Σεπτεμβρίου αφήνοντας όρθιες αλλά βεβηλωμένες μόνο τις τρεις εκκλησίες. Χαλάσματα, πέτρες και μπάζα παντού, όπως και η μυρωδιά του θανάτου, αλλά οι Ανωγειανοί θα ορθοποδήσουν και μαζί με τους υπόλοιπους ελεύθερους πολίτες της Ευρώπης θα συντρίψουν λίγους μήνες αργότερα τον Χίτλερ και θα κερδίσουν την Ελευθερία τους.

 

“…Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ’ αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.”

Χανιά 13-8-44 0 Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης X. ΜΙΛΛΕΡ

Η πλάκα στο Αρμί πάντα θα θυμίζει σε όλους μας την διαταγή ισοπέδωσης του αδίστακτου φρούραρχου Κρήτης Χ.Μίλλερ. Πέντε επειδή, πέντε αιτίες που με αυτές οι Γερμανοί θέλησαν να δικαιολογήσουν άλλη μια εγκληματική πράξη τους, την ισοπέδωση ενός χωριού, την εκτέλεση των κατοίκων, των ξεριζωμό των επιζησάντων. Πέντε επειδή, με ένα όμως, το σπουδαιότερο, να μην καταγράφεται στην διαταγή ισοπέδωσης: Επειδή οι Ανωγειανοί έχουν αδούλωτη και ανυπότακτη ψυχή..

Η εκτέλεση της διαταγής του Μίλλερ ήταν άμεση και στις 13 Αυγούστου 1944 άρχισε το κάψιμο και η ισοπέδωση των Ανωγείων, που κράτησε μέχρι τις 5 του Σετέμπρη.

Σημαντικός όγκος γερμανικού στρατού σενεπικουρούμενος από ένα ικανό αριθμό δοσίλογων-κεσταμπιτών καίνε τα πάντα και στη συνέχεια γκρεμίζουν τους εναπομείναντας τοίχους, αφού πρώτα λεηλατούν και αρπάζουν όσα πολύτιμα αγαθά υπήρχαν στο πλούσιο κεφαλοχώρι και υπήρχαν πολλά, τα οποία μεταφέρουν στα Σείσαρχα και από κει σε διάφορα γερμανικά κέντρα και σπίτια δοσίλογων.

Το μίσος και η βαρβαρότητα κατά τη διάρκεια των 22 ημερών ολοκαυτώματος των Ανωγείων ξεπερνά κάθε όριο λογικής και φαντασίας. Αρκετοί γέροντες και γυναίκες που έμειναν κρυπτόμενοι στο χωριό και άρρωστα παιδιά που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν, καίγονται ή καταπλακώνονται από τα ερείπια και οποιοσδήποτε κινούμενος στόχος τίθεται στο στόχαστρο των Γερμανοκεσταμπιτών.

-Αεράκης Νικόλαος

-Βρέντζος Εμμανουήλ

-Βουιδάσκης Βασίλειος

-Βλατά Ελένη

-Κοκοσάλη Αμαλία

-Κουβίδης Μιχαήλ

-Καβλέντη Αγάπη

-Καλλέργη Αικατερίνη

-Καραίσκου Ειρήνη

-Ξυλούρης Στέφανος (παιδί 8 ετών)

-Ξυλούρης Κων/νος

-Ξυλούρης Ιωάννης

-Πατραμάνη Ελένη

-Πετροκόπος Κων/νος

-Πασπαράκη Ευαγγελία

-Σκουλάς Εμμανουήλ

-Σκουλά Όλγα

-Σκουλά Ανδρονίκη

-Σαλούστρου Αικατερίνη

-Σαλούστρου Ειρήνη

-Σαλούστρος Εμμανουήλ

– Σπαχή Αφροδίτη

-Χαχλιούτης Κων/νος (παιδί 14 ετών)

-Σπιθούρης Γεώργιος

-Παπαδιός Εμμανουήλ

-Κουτάντος Σωκράτης

-Κουταντος Ιωάννης

Από τα εκτελεστικά αποσπάσματα σώζονται δια της φυγής, τρεις Ανωγειανοί οι : Μιχάλης Ρούλιος, Στέφανος Χαιρέτης και Ιωάννης Σουλτάτος ή Αλισαβογιάννης.

Χαρακτηριστικό της τόλμης και της στωικότητας που οι Ανωγειανοί αντιμετώπιζαν το θάνατο, στις δύσκολες εκείνες ώρες της καταστροφής και του ολέθρου, είναι και το ακόλουθο περιστατικό:

«Ο Αριστείδης Πασπαράκης ή Αλμπάτης, υπερήλικας κατά την περίοδο καταστροφής των Ανωγείων, διέμενε μόνος σε ένα μικρό σπιτάκι που είχε κτίσει σε αγρόκτημα του στο Μέσα Πλατάνι, κάτω από τα Σίσσαρχα. Μια μέρα τον επισκέφθηκε ο περιπλανώμενος, όπως και οι υπόλοιποι Ανωγειανοί, επίσης γέροντας Μιχάλης Παπαδιός η Τζιομιχάλης. Την ώρα που οι δύο γέροντες καθόταν στο σπιτάκι κατέφθασε ένας Γερμανός από τα Σίσαρχα και οργισμένος τους διέταξε να σηκωθούν για να τους εκτελέσει, να τους κάνει «καπούτ» όπως τους είπε. Και ο Αλμπάτης απευθυνόμενος στο Τζιομιχάλη.

Ο Γερμανός τους έβγαλε στον οψιγιά, πάνω από το σπιτάκι κι εκεί έχοντας γυρισμένη την πλάτη προς τον εκτελεστή, περίμεναν τη βολή.

Οι στιγμές περνούσαν βασανιστικές χωρίς ο Γερμανός να πραγματοποιεί την απειλή του.

Κάποια στιγμή ο Αλμπάτης γύρισε και είδε το Γερμανό να έχει κατεβασμένο το όπλο και τον άκουσε να του λέει:

-Νιξ παππού, καπούτ σήμερο. Αύριο καπούτ!

Κι ο Αλμπάτης

-Έπαε θαν είμαι γω και αύριο μονό να ‘ρθέις.

Την επάυριο οι δύο γέροντες πήγαν στις συκιές που ήταν απέναντι στο σπιτάκι να βρούν κανένα σύκο να το φάνε και να ξεπεινάσουν και αφού βοσκήθηκαν ο Αλμπάτης λέει στο Τζιομιχάλη:

-Αιντε, μουρέ, Μιχάλη να πάμε στο σπιτάκι γιατί μπορεί να ρθεί κείοσες, εννοώντας το Γερμανό. Άμεσα όμως πήρε την απάντηση.

Για γροίκα είντα λέει! Εγώ δε πάω!

Αργότερα ο Αλμπάτης διηγούμενος το περιστατικό στους Σαρχιανούς τους είπε ότι γύρισε στο σπιτάκι και :

-Έκεια τονε περίμενα πολλή ώρα, μα δεν εγύρισε ο κερατάς .

Οι Γερμανοί ανερχόμενοι από διάφορα σημεία για να πραγματοποιήσουν το ολοκαύτωμα των Ανωγείων συνέλαβαν 31 άντρες από διάφορα χωριά το Μαλεβυζίου και Μυλοποτάμου και Ανωγειανούς, τους μετέφεραν στα Σείσαρχα κι από κεί καθημερινά τους χρησιμοπιούσαν ως αγωγιάτες για να μεταφέρουν τα πάσης φύσεως υλικά αγαθά, που άρπαξαν από το χωριό πριν γκρεμίσουν και κάψουν τα σπίτια του.

Στις 22 Αυγούστου θεωρώντας ότι δε χρειαζόνταν άλλο τους αγωγιάτες, πήραν την απόφαση να τους εκτελέσουν. Από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευή Σεισάρχων όπου οι αγωγιάτες διέμεναν, υπό φρούρηση, παρελαμβαναν ένα-ένα και οδηγώντας τον στο ρυάκι, 150 περίπου μέτρα νοτιοανατολικά των Σεισάρχων, τους έστηναν στην άκρη μικρού γκρεμού και τους εκτελούσαν. Ευνόητο ότι, ο 31^ος πρέπει να θεωρηθεί ότι εκτελέστηκε 31 φορές.

Τα ονόματα των εκτελεσθέντων είναι χαραγμένα σε απλό και ωραίο μνημείο στην πλατεία των Σεισάρχων , στην κορυφή του οποίου είναι γραμμένη η μαντινάδα του Βασίλη Καλομοίρη, γιού εκτελεσθέντα, η οποία μας λέει:

«Στη θύελλα του φασισμού

Που τη φωθιά σκορπίζει,

Μόνο με αίμα το δεντρό

Της λεφτεριάς ανθίζει!»

Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες και 7 Ανωγειανοί οι ακόλουθοι:1)Πατραμάνης Εμμανουήλ,  2)Καλομοίρης Γεώργιος, 3)Καλομοίρης Κων/νος, 4) Μανουράς Ευγένιος, 5) Κοκοσάλης Νικόλαος, 6)Καραμπίνης Χαράλαμπος και 7) Σκουλάς Κων/νος.

Μια μέρα πριν την εκτέλεση των πατριωτών στα Σείσαρχα στις 21-8-1944, οι Γερμανοί πραγματοποιούν κλοιό στο Καμαράκι Μαλεβυζίου και συλλαμβάνουν μέσα σ’ αυτό και στην ευρύτερη περιοχή του 24 άνδρες, τους οποίους οδηγούν στον ανατολικό πόρο του φαραγγιού των Γωνιών όπου τους εκτελούν πλην του Ιωάννη Σουλτάτου, ο οποίος κατάφερε να διαφύγει και να σωθεί κατά την ώρα της εκτέλεσης. Μέσα στους 23 εκτελεσθέντες συμπεριλαμβάνονται και τρεις Ανωγειανοί οι :1) Μαυρόκωστας Βασίλειος 2) Παπαδιός Ιωάννης και 3)Σουλτάτος Μιχαήλ.

Την ίδια περίοδο, άλλο γερμανικό απόσπασμα ερευνώντας το Ζωνιανό αόρι συλλαμβάνει 4 Ζωνιανούς τους : 1) Κων/νο Παρασύρη ή Κάτσουνα 2) Κάββαλο Γεώργιο 3) Κλίνη Μιχαήλ 4) Κλίνη Ιωάννη τους οποίους οδηγεί στη θέση Ρουσαλίμνη και από κει στην πορεία τους προς τ΄ Ανώγεια, σταματά λίγο πιο πάνω από αυτά και τους εκτελεί στη θέση «Πετριάς» και ακόμη 3 Παπαδιούδες Ανωγειανοι: Παπαδιός Στυλιανός, Παπαδιός Εμμανουήλ και Παπαδιός Νικόλαος ευρισκόμενοι στο Στρούμπουλα και μη αντέχοντας τη πείνα, κατεβαίνουν στην Τύλισσο για να βρούν κάτι να φάνε, συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς στη θέση «Αλώνια» και εκτελούνται επί τόπου.

Πάράλληλα με το ολοκαύτωμα των Ανωγείων πραγματοποιείται και το ολοκαύτωμα της Δαμάστας.Τριάντα νέοι Δαμαστιανοί εκτελούνται στη θέση «Κερατίδι» και τρεις ακόμη 2 γυναίκες και 1 άντρας χάνουν της ζωή τους κατά την περίοδο του σαμποτάζ και της καταστροφής της Δαμάστας.

H λεηλασία των Aνωγείων κράτησε από τις 13 Aυγούστου μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου του ’44 Tον Ιούλιο του 1945, ένα σχεδόν χρόνο μετά την καταστροφή των Ανωγείων από τους Γερμανούς Ναζιστές, ο Νίκος Καζαντζάκης θα επισκεφθεί τα Ανώγεια ως υπεύθυνος της Κεντρικής Επιτροπής για τη διαπίστωση των Γερμανικών ωμοτήτων κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Κρήτη. Mετά από εντολή της κυβέρνησης και με τη βοήθεια των Ι. Κακριδή, Ι. Καλιτσουνάκη και Κ. Κουτουλάκη κατέγραψε το χρονικό της καταστροφής.

 

«Το μεγαλύτερον χωρίον της Κρήτης, τα ΑΝΩΓΕΙΑ, εις τα σύνορα των νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνης, με 940 οικίας και 4.000 κατοίκους έρχεται χρονολογικώς πρώτον των κατά την περίοδον ταύτην καταστραφέντων σοινικισμών της νήσου. Οι Γερμανοί δεν είχον εγκαταστήσει εδώ μόνιμον φυλάκιον, μόνον μπλόκα έκαμνον από καιρού εις καιρόν. Το πρώτον έγινεν εις τας 16/2/42, οπότε, καταζητούντες 8 άτομα, συνέλαβον τα 5 εξ αυτών και άλλους 4, τους οποίους εφυλάκισαν επί δύο μήνας. Η εις το χωρίον επιβληθείσα εξ αρχής αγγαρεία ήτο να προσέρχονταιι καθ’ εκάστην 500 άνδρες και να εργάζωνται διά λογαριασμόν των Γερμανών. Οι Ανωγειανοί όμως, δεν προσήρχοντο, διότι ως λαός, ποιμενικός κυρίως, δεν ηδύνατο να εγκαταλείψουν τα ποίμνιά των. Ο αριθμός ούτος ηλαττώθη κατόπιν εις το ήμισυ, και πάλιν όμως οι κάτοικοι ουδεμίαν προθυμίαν έδειχναν να συμμορφωθούν προς την διαταγήν. Φυλακίσεις γερόντων και γυναικών του χωρίου εν Ρεθύμην προς εκβιασμόν, ουδέν αποτέλεσμα έσχον. Δι αυτό εξεδόθη απόφασις κατά τας αρχάς του 1943, να κατεδαφιστούν 16 οικίαι των Ανωγείων προς σωφρονισμόν και προειδοποίησιν.

Επειδή την διαταγήν αυτή ο Φρούραρχος Ρεθύμνης, απόγονος του κατά την μάχην του Πέτα τραυματισθέντος φιλέλληνος στρατηγού Νόρμαν, δεν έσπευσε να την εκτελέση, αλλ’ ελθών εις τα Ανώγεια, εζήτησε φιλικώς να πείσει τους κατοίκους να υπακούσουν εις την διαταγήν της αγγαρείας, μετετέθη αμέσως εκ της θέσεως του. Τον Μάϊον του 1943, εις νέαν εξόρμησιν των Γερμανών, εφονεύθησαν 3 βοσκοί, μεταξύ των οποίων και ο 13ετής Βασ. Κ. Ξυλούρης, απήχθησαν δε και 2.000 αιγοπρόβατα εις τας 19/8/1943 συνελήφθησαν 9 άνδρες (4 εκ της οικογενείας Κουνάλη, 4 εκ της οικογ. Σμπώκου και εις Σταυράκης ονόματι), εξ ων 2 εδραπέτευσαν οι λοιποί ενεκλείθησαν εις τας φυλακάς Αγίας, αποστελλόμενοι δε ύστερον εις την Γερμανίαν, επνίγησαν καθ’ οδόν. Εις τας 3/9/43, έγινε νέα εξόρμησις καθ ήν οι Γερμανοί απήγαγον όσα αιγοπρόβατα συνήντησαν (4-5000), τον δε ποιμένα Μιχ. Βρέντζον, αφού τον εχρησιμοποίησαν ως οδηγόν, διέταξαν να φύγη έπειτα, πυροβολήσαντες δε εκ των όπισθεν εφόνευσαν. Εις τας 13/2/44 εκύκλωσαν πάλιν το χωρίον και συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους εις το σχολείον συμπαρέλαβον 11 άνδρας με την δικαιολογίαν ότι εδοκίμασαν να φύγουν. Τι απέγιναν οι άνδρες ούτοι, δεν εγνώσθη. Λέγεται ότι ετυφεκίσθησαν εις θέσιν Καρτερός.

Εις τας 7/8/44 ήλθεν ο διαβόητος δια την ωμότητά του γερμανός επιλοχίας «Σήφης», φρούραρχος του Γενή-Κααβέ με απόσπασμα τεσσάρων γερμανών και τεσσάρων ιταλών, συνέλαβον όσας γυναίκας και παιδίαα εύρον, και αγρίως ξυλοκοπούντες αυτά τα ωδήγησαν προς το Γενή-Κααβέ με την κατηγορίαν ότι οι άνδρες δεν εδέχοντο να πηγαίνουν εις την αγγαρείαν.

Ολίγον όμως έξω του χωρίου τους προσέλαβο οι αντάρται, εφόνευσαν τους άνδρας του αποσπάσματος και απηλευθέρωσαν τα γυναικόπαιδα. Την επομένην έγινεν το σαμποτάζ της Δαμάστας υπό Ανωγειανών, καθ’ ό εκάησαν 3 γερμανικά αυτοκίνητα και εφονεύθησαν περί τους 15 Ιταλούς, αιχμαλωτισθέντων και 7. Την επομένην, 9/8 ήλθον, περί τους 60 Γερμανούς εις τα Ανώγεια οι άνδρες έλειπον, αλλ’ αι γυναίκες τους περιεποιήθησαν’ οι Γερμανοί εφέρθησαν μετά μεγάλης προσηνείας, εις ουδεμίαν διαρπαγήν προέβησαν, εζήτουν μόνον από τας γυναίκας πληροφορίας περί της κατά του αποσπάσματος του «Σήφη»’ επιθέσεως των ανταρτών.

Εις τας 12/8 το εσπέρας οι άνδρες του χωρίου ειδοποιηθέντες ότι έρχονται πολλοί Γερμανοί, έφυγον, και ούτω προελήφθησαν πολλαί εκτελέσεις. Την 13ην οι Γερμανοί συμπληρώσαντες την κύκλωσιν, εισήλθον εις τα Ανώγεια και διέταξαν τους υπολειφθέντας κατοίκους (θα ήσαν περί τα 1500 γυναικόπαιδα) να αναχωρήσουν εντός ημισείας ώρας προς την κατεύθυνσιν του Γενή-Κααβέ, όποθεν να διασκορπισθούν εις τα διάφορα χωρία της Ρεθύμνης. Μετά ταύτα προέβησαν εις γενικής λεηλασίαν του χωρίου-πλουσιωτάτου εις κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα. Μετά την δήλωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπιτα ανετινάσσετο διά δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. Το μέγεθος της λεηλασίας θα κατανοήση κανείς, όταν λάβη υπ’ όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 Αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου.

Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν’ αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και Ι. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν. Δύο αδελφαί, η χήρα Εμμ. Καλλέργη και η χήρα Εμμ. Καβλέντη, η χωλή Ειρήνη Καραϊσκου και η Ευαγγ. Ιω. Πασπαράκη, αρνηθείσαι ν’ αποχωρήσουν και προτιμήσασαι τον θάνατον απέθανον καείσαι και καταχωθείσαι έπειτα υπό τα ερείπια των ανατιναχθεισών οικιών των. Επίσης οι Γερμανοί εφόνευσαν τον εκ τραύματος της κεφαλής παράφρονα Εμμ. Ι. Σαλούστρον.

Πολλοί άλλοι εφονεύθησαν εις τα πέριξ. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν και τα 4 τυροκομεία της περιοχής και απήγαγον τα ποίμνια των κατοίκων όσα δεν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβουν, τα εφόνευσαν. Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι 3 εκκλησίαι, τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις σταύλους, έχουν επίσης υποστή ζημίας εκ ωτν πέριξ ανατινάξεων. Η επίσημος κατάστασις της Νομαρχίας Ρεθύμνης αναφέρει 117 Ανωγειανούς εκτελεσθέντας κατά την περίοδον της κατοχής»…

Δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο πότε ακριβώς τέθηκαν τα θεμέλια του οικισμού των Ανωγείων. Πολλοί υποστήριξαν ότι οι πρώτοι οικιστές των Ανωγείων ήταν κάτοικοι της γειτονικής αρχαίας πόλης Αξού και ότι στ’ Ανώγεια μετανάστευσαν οι πιο πολλοί κάτοικοι της πόλης αυτής μετά την καταστροφή της από του Ενετούς. Άλλοι πάλι έχουν την άποψη ότι οι Ανωγειανοί είναι κατευθείαν απόγονοι των αρχαίων Κουρητών και ιδαίων Δακτύλων. Το θέμα αυτό, της ίδρυσης των Ανωγείων, αποτέλεσε και αποτελεί αντικείμενο όχι μόνο της ιστορικής, αλλά και της αρχαιολογικής έρευνας.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπάρχει πλούσιο ιστορικό υλικό που καταδεικνύει τη συμμετοχή των κατοίκων στον αγώνα για τη λευτεριά, διαθέτοντας μια πλειάδα εκλεκτών καπετάνιων αρματολών με σημαντική δράση σε όλη την περιοχή του Μυλοποτάμου. Τα Ανώγεια υπήρξαν επαναστατικό κέντρο την περίοδο αυτή και το 1822 για πρώτη φορά στην ιστορία τους πυρπολήθηκαν από το Σερίφ Πασά. Το 1866 ο Ρεσίτ Πασάς απέτυχε να καταλάβει τα Ανώγεια αφού αποκρούστηκε από τους κατοίκους του. Όμως το Μάϊο του 1867 τα Ανώγεια πυρπολήθηκαν για δεύτερη φορά. Ο πόλεμος των Ανωγειανών κατά των Τούρκων υπήρξε συνεχής και αδιάλειπτος.

Με την είσοδο του 20ου αιώνα και την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα οι Ανωγειανοί δίνουν το παρόν το κάλεσμα της πατρίδας. 78 νεκροί των πολέμων 1900-1940.

Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος βρίσκει του Ανωγειανούς στις επάλξεις. Συγκροτούν δυο ένοπλες αντάρτικες ομάδες την ΕΑΟ “Ο Ψηλορείτης” και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ προσφέροντας αξιοθαύμαστες υπηρεσίες.

Τόσο τολμηρή υπήρξε η προσφορά των Ανωγείων στον αγώνα κατά των κατακτητών που τ’ Ανώγεια για τρίτη φορά στην ιστορία τους, 13 Αυγούστου 1944, πυρπολούνται από τους Γερμανούς. Νεκροί αλβανικού πολέμου:19. Νεκροί κατοχής: 122.