Alfavita Newsroom «Ιστορική προσγείωση του πυραύλου Falcon 9». Με αυτόν και άλλους παρόμοιους πανηγυρικούς τίτλους υποδέχτηκαν τα ΜΜΕ την επιτυχή εκτόξευση και κατόπιν προσγείωση του πυραύλου της εταιρείας «SpaceX» του δισεκατομμυριούχου Ελον Μασκ, στις 21 Δεκέμβρη. Λίγο αργότερα το Forbes κατέτασσε τον κ. Μασκ στην 38η θέση των «πιο ισχυρών ανθρώπων του πλανήτη».
Τα πανηγύρια, για τις εν λόγω επιτυχίες, μάλλον σκέπασαν μια δήλωση που έκανε ο ίδιος ο προβεβλημένος μεγαλοκαπιταλιστής εννιά μέρες πριν, στο περιοδικό CQ. Εκεί, ο κ. Μασκ μιλώντας για τα σχέδιά του για αποικισμό του πλανήτη Αρη και για το «επείγον» αυτού του εγχειρήματος, είπε ανάμεσα σε άλλα:
«Υπάρχει ένα παράθυρο το οποίο μπορεί να μείνει ανοιχτό για μεγαλύτερη ή μικρότερη χρονική περίοδο. Σε αυτό το διάστημα έχουμε μια ευκαιρία να ιδρύσουμε μια αυτοσυντηρούμενη βάση στον Αρη πριν συμβεί κάτι που θα πάει το επίπεδο της τεχνολογίας στη Γη, πίσω απ' όπου είναι δυνατό. (...) Εννοώ ότι δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε την πιθανότητα ενός τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου...».
Με τα λόγια ενός μεγαλοκαπιταλιστή, με αφοπλιστική «ειλικρίνεια» θα λεγε κανείς, περιγράφεται μια τεράστια αντίφαση που διαπερνά όλη τη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία: Η ανθρωπότητα την ίδια στιγμή που (όχι ακόμα, αλλά είναι σχετικά κοντά στο να) έχει όλα τα μέσα και τις δυνατότητες ακόμα και να... αποικίσει τον Αρη, πόσο μάλλον να καλύψει όλες τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες, την ίδια ακριβώς στιγμή ετοιμάζεται να κατρακυλήσει στην άβυσσο ενός γενικευμένου ιμπεριαλιστικού μακελειού.
Αλλά γι' αυτό, όσο και για τις ειλικρινείς προθέσεις του κ. Μασκ, κάτι παραπάνω μπορεί να μας πει το ίδιο το «success story» του.
Πάνω στα ναυάγια της καπιταλιστικής κρίσης...
Εξάλλου, ο κ. Μασκ και οι όμοιοί του ξέρουν καλά από επιχειρηματικούς πολέμους που χάνονται και κερδίζονται πάνω στα συντρίμμια που δημιουργούν οι κάθε φορά κύκλοι της καπιταλιστικής ανάπτυξης και κρίσης. Πάνω, δηλαδή, στις αντιφάσεις και στον τρόπο λειτουργίας του καπιταλισμού που οδηγεί στις καπιταλιστικές κρίσεις όπως και στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και συγκεκριμένα: Στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίων που δεν «επενδύονται», γιατί δεν επιστρέφουν το μέγιστο ποσοστό κέρδους. Αντίφαση που στον καπιταλισμό μπορεί να λυθεί, όχι με μια καλύτερη και πιο δίκαιη διαχείριση όπως λένε σοσιαλδημοκράτες και οπορτουνιστές γηροκόμοι του καπιταλισμού, αλλά μόνο με τη μεγάλη και συνήθως βίαιη καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και άνοιγμα - με τη βοήθεια και του καπιταλιστικού κράτους - νέων πεδίων κερδοφορίας.
Και αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση του ίδιου του κ. Μασκ που έγινε ευρύτερα γνωστός με την αυτοκινητοβιομηχανία ηλεκτρικών αυτοκινήτων «Tesla Motors» που αναπτύχθηκε ακριβώς πάνω στα συντρίμμια της κρίσης που χτύπησε με σφοδρότητα το 2009 την αυτοκινητοβιομηχανία των ΗΠΑ.
Οταν λέμε πάνω στα συντρίμμια κυριολεκτούμε. Τόσο που το εργοστάσιο παραγωγής των ηλεκτροκίνητων μοντέλων της εταιρείας στην Καλιφόρνια, δημιουργήθηκε το 2009 μέσα σε ένα από τα μεγαλύτερα εγκαταλειμμένα εργοστάσια της «Toyota» και της «General Motors», παγκοσμίως. Για την κίνηση αυτή, ο Eric Noble, πρόεδρος της «The Car Lab», σε σχετικό ντοκιμαντέρ του «Bloomberg» σχολίαζε χαρακτηριστικά: «Από μια βιομηχανική οπτική η κίνηση αυτή έμοιαζε εξαιρετικά σοφή από τη μεριά της "Toyota" και απίστευτα αφελής από τη μεριά της "Tesla". Αυτά τα εργοστάσια αυτοκινήτων είναι μεγάλα κομμάτια "βυθισμένου" κεφαλαίου. Για να επανεξοπλίσεις ένα τέτοιο εργοστάσιο, χρειάζεται μια τρομακτική επένδυση κεφαλαίου με πολύ μικρή και σε μεγάλο βάθος χρόνου απόδοση». Ισως γι' αυτό, όταν η μετοχή της «Tesla» πρωτομπήκε στο χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης το 2010, η Wall Street σε ποσοστό 72% την ψήφισε σαν τη μετοχή με τις λιγότερες πιθανότητες να επιτύχει...
Ισως, βέβαια, εκείνο το διάστημα οι «επενδυτές» να μην είχαν υπολογίσει με ακρίβεια τα τεράστια περιθώρια κέρδους και έντασης της εκμετάλλευσης που δίνουν οι νέες τεχνολογίες στα μονοπώλια που πρώτα τις εισάγουν. Να πώς το περιγράφει το «Fortune» 5 χρόνια μετά: «Η General Motors (GM) δημιουργεί γύρω στα 1,85 δολάρια εμπορικής αξίας ανά δολάριο υλικών περιουσιακών στοιχείων, ενώ η Tesla περίπου 11 δολάρια. Η GM παράγει 240.000 δολάρια εμπορικής αξίας ανά εργαζόμενο, ενώ η Tesla 2,9 εκατομμύρια».
...με παγοθραυστικό το καπιταλιστικό κράτος...
Για την «τρομακτική αυτή επένδυση κεφαλαίου», αλλά και για να μπορέσουν επενδύσεις τέτοιου μεγέθους να «αποδώσουν» το αναμενόμενο ποσοστό κέρδους (σημειωτέον ότι η «Tesla» στα χρόνια της ύπαρξής της υπήρξε μια μόλις φορά κερδοφόρα), δεν μπορεί παρά να συνοδεύονται από την πολύπλευρη στήριξη και βοήθεια του «συλλογικού καπιταλιστή», του καπιταλιστικού κράτους, που φροντίζει να διασφαλίζει τα κάθε φορά «συλλογικά» και εν μέρει «μελλοντικά» συμφέροντα των καπιταλιστών ως τάξης.
Η «ιστορία επιτυχίας» του κ. Μασκ είναι κι εδώ χαρακτηριστική.
Γιατί, σε αντίθεση με τα αστικά ΜΜΕ που αφιερώνουν σελίδες επί σελίδων για να φιλοτεχνήσουν το προφίλ του «καινοτόμου εφευρέτη» καπιταλιστή που «προοδεύει γιατί τολμά» και της «ελεύθερης αγοράς» που γενικά κι αόριστα «αυτορρυθμίζεται» και δίνει ευκαιρίες, η πραγματικότητα είναι ότι το καπιταλιστικό κράτος των ΗΠΑ - μέσω της λεγόμενης «επεκτατικής πολιτικής» - έχει δυο φορές σώσει τις επιχειρήσεις του από βέβαιη χρεοκοπία, λειτουργώντας σαν «παγοθραυστικό» για την επένδυση των τεράστιων συσσωρευμένων κεφαλαίων στους νέους κλάδους και τεχνολογίες.
Η πρώτη φορά ήταν λίγες μόλις βδομάδες πριν την οριστική χρεοκοπία της «Tesla Motors» το 2009. Οταν η εταιρεία εξάντλησε το αρχικό κεφάλαιο των 145 εκατομμυρίων δολαρίων, η κυβέρνηση Ομπάμα στο πλαίσιο ενός προγράμματος ενίσχυσης συνολικά των αυτοκινητοβιομηχανιών (της τάξης των 25 δισ. δολαρίων και με στόχο να αναπτύξουν πιο αποτελεσματικά συστήματα κατανάλωσης καυσίμων) ενέκρινε ένα δάνειο 465 εκατομμυρίων δολαρίων για τη μαζική παραγωγή του «model S», του πρώτου οικογενειακού μοντέλου της «Tesla».
Και η δεύτερη, λίγους μόλις μήνες μετά, όταν, παρά τις επανειλημμένες μέχρι τότε αποτυχίες της «SpaceX» να απογειώσει και να προσγειώσει τους πυραύλους της, η NASA υπέγραψε μαζί της συμβόλαιο - προίκα 1,6 δισ. (!) δολαρίων... για να συνεχίσει τις προσπάθειες. Εξάλλου, είχε προηγηθεί ήδη από το 2003, μετά τη συντριβή του διαστημικού λεωφορείου «Κολούμπια», η σταδιακή «απόσυρση» της εθνικής διαστημικής υπηρεσίας των ΗΠΑ από την κατασκευή των διαστημικών οχημάτων, ανοίγοντας έτσι πεδίο δόξης λαμπρό για τα μονοπώλια και στη διαστημική βιομηχανία.
Τον περασμένο Μάη, σε ένα χαρακτηριστικό δημοσίευμά τους, με τίτλο «η αυτοκρατορία του Ελον Μασκ τροφοδοτείται από 4,9 δισ. κρατικών επιδοτήσεων», οι «Los Angeles Times» έκαναν μια σούμα όλων των κρατικών δανείων, επιδοτήσεων, φοροαπαλλαγών και άλλων διευκολύνσεων που είχαν πάρει οι εταιρείες του Μασκ, γράφοντας μεταξύ άλλων: «(Οι εταιρείες του Μασκ) εξακολουθούν να αναφέρουν καθαρές απώλειες ύστερα από μια δεκαετία στην αγορά, αλλά οι μετοχές τους συνεχίζουν να πετάνε με τη δυναμική τους. (...) Ο Μασκ και οι μέτοχοι απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα της κρατικής στήριξης, ενώ οι φορολογούμενοι επωμίζονται το κόστος (...) Ο Μασκ και οι επενδυτές του έχουν επίσης τοποθετήσει μεγάλα ποσά ιδιωτικού κεφαλαίου στις εταιρείες. Αλλά οι δημόσιες επιχορηγήσεις για τις εταιρείες του Μασκ, ξεχωρίζουν τόσο για το ποσό, σχετικά με το μέγεθος των εταιρειών, όσο και για την εξάρτηση των εταιρειών από αυτές».
Είναι «λογικό» μπορεί να πει κανείς, όταν μιλάμε για την «προίκα» νέων καπιταλιστών σε κλάδους όπως της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπου το αρχικό κεφάλαιο για να ξεκινήσει ένα μονοπώλιο υπολογίζεται περίπου στο... 1 δισ. δολάρια. Με τη σειρά του όμως γεννάει νέα θέματα και προβληματισμούς, όπως αυτόν του αρθρογράφου: «Το διαφαινόμενο ερώτημα είναι κατά πόσον οι εταιρείες αυτές κινούνται προς την αυτάρκεια και κατά πόσο μπορούν να μειώσουν το κόστος ανάπτυξής τους πριν λήξει η δημόσια γενναιοδωρία».
...και μέσα σε θύελλα ανταγωνισμών
Οπως αποκαλύπτουν τα παραπάνω άρθρα και σε αντίθεση με εκείνους που αποθεώνουν τη λεγόμενη «επεκτατική» πολιτική διαχείρισης του καπιταλισμού, που τάχα «ρυθμίζει» τον καπιταλισμό, η αλήθεια είναι ότι ούτε τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδά του μπορεί να αποτρέψει, ούτε πολύ περισσότερο τις τεράστιες, σφοδρές συγκρούσεις των μονοπωλίων που, αντίθετα, τις οξύνει.
Γιατί, ακριβώς για να «αποδώσουν» το μέγιστο ποσοστό κέρδους οι επενδύσεις αυτές, οι «νέες καταβολάδες του κεφαλαίου» - απαιτούν αντίστοιχες τεράστιες αλλαγές σε όλη την κλίμακα της παραγωγής, και άρα πέρα από την ένταση της εκμετάλλευσης, που έτσι κι αλλιώς θεωρείται δεδομένη για όλα τα στρατόπεδα, απαιτεί και από άλλα μονοπώλια και καπιταλιστικά κράτη αναδιαρθρώσεις, επενδύσεις, προσαρμογές και βέβαια κομμάτι από την πίτα των κερδών. «Παραχωρήσεις» που, φυσικά, δεν είναι διατεθειμένοι να κάνουν οι υπόλοιποι επιχειρηματικοί όμιλοι, τουλάχιστον όσοι έχουν ανταγωνιστικά συμφέροντα στον ίδιο ή σε διαφορετικούς κλάδους που τους «αγγίζει» η τεράστια αλληλεξάρτηση των μονοπωλίων.
Το δείχνει και η ίδια η μανιασμένη αντίδραση των ανταγωνιστών του Μασκ που, στην περίπτωσή του, διεξάγεται με επίκεντρο τις ενισχύσεις του από το καπιταλιστικό κράτος. Τότε που τα μεγάλα μαχαίρια πρωτόβγαιναν, στις 28/11/2008, οι «ΝΥ Times», έγραφαν σε ένα επιθετικό άρθρο τους:
«Αν αρκετοί δισεκατομμυριούχοι προσφερθούν να κάνουν μια ένεση επιπλέον κεφαλαίου, ώστε να κρατήσουν τις πόρτες του κατασκευαστή του, της Tesla Motors, ανοιχτές, χαιρόμαστε για όλες τις πλευρές. Αν, ωστόσο, οι επενδυτές προσπεράσουν την ευκαιρία, γιατί θα πρέπει οι φορολογούμενοι να "ξηλωθούν" για τις ανάγκες της Tesla; (...) Μπορείτε να φανταστείτε κάποιον τρόπο που τα ομοσπονδιακά δολάρια θα τίθονταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο - και σημειωτέον χωρίς επιτόκιο - για να ωφεληθούν λιγότεροι άνθρωποι;».
Οι «NY Times» φυσικά δεν ενοχλήθηκαν ξαφνικά για το ότι ο ιδρώτας του κοσμάκη πάει σε μια χούφτα παράσιτα. Απλά εξέφραζαν σε εκείνη τη στιγμή τα συμφέροντα ενός άλλου τμήματος του κεφαλαίου, που γνωρίζει καλά ότι η ενσωμάτωση των νέων παραγωγικών δυνάμεων και των νέων τεχνολογιών στην καπιταλιστική παραγωγή δεν γίνεται ούτε με ίδιους ρυθμούς, ούτε με όρους που να συμφέρουν όλους τους καπιταλιστές, δημιουργώντας έτσι τεράστιες ανισομετρίες και ανακατατάξεις, «νικητές» που μετά την καπιταλιστική κρίση βρίσκονται με προβάδισμα και «χαμένους» που παλεύουν να το κρατήσουν, στο ανελέητο κυνήγι του καπιταλιστικού κέρδους. Αυτή είναι μια ακόμη μόνιμη πηγή συγκρούσεων στον καπιταλισμό.
Σχετικά με τα νικηφόρα και τα χαμένα μονοπώλια, μια αποκαλυπτική συζήτηση είχε γίνει και στο τελευταίο ντιμπέιτ των υποψηφίων για την προεδρία των ΗΠΑ, οπότε και ο τότε υποψήφιος των ρεπουμπλικάνων Ράμσεϊ είχε επιτεθεί στον Ομπάμα για τη στήριξή του σε επιχειρήσεις όπως του Μασκ: «Τοποθετήσατε 90 δισ. δολάρια στον ήλιο και τον άνεμο. Στη Cylindra, στη Fisker, στην Tesla... Εχω ένα φίλο που λέει, δε διαλέγετε τους νικητές και τους χαμένους... διαλέγετε τους χαμένους».
Ο ίδιος ο κ. Μασκ περιγράφει έμμεσα στη συνέντευξή του στο CQ τη σύγκρουση αυτή, και μάλιστα ως ενδεχόμενη πηγή του γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Να τι είπε σε μια αποστροφή του: «Εννοώ ότι θα μπορούσε να υπάρξει ένα πολύ ισχυρό αντι-τεχνολογικό κοινωνικό κίνημα. Υπάρχει επίσης η ανάπτυξη του θρησκευτικού εξτρεμισμού. Για παράδειγμα, το ISIS δε μεγαλώνει;».
Η αναφορά αυτή στο ισχυρό αντι-τεχνολογικό «κίνημα» και ακόμα πιο συγκεκριμένα στον ISIS, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Ειδικά, αν λάβει κανείς υπόψη την πολύπλευρη σχέση που έχει αποκαλυφθεί ανάμεσα στα μονοπώλια του πετρελαίου και στους εγκληματίες του ISIS. Αλλά και ένα ακόμα γεγονός: Οτι ο ίδιος ο κ. Μασκ είναι ο βασικός μέτοχος της «SolarCity» του μεγαλύτερου μονοπωλίου φωτοβολταϊκών συστημάτων στις ΗΠΑ. Μονοπώλιο με γιγάντιες επενδύσεις σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, εγκαταστάτης π.χ. όλων των φωτοβολταϊκών του εμπορικού κολοσσού «WalMart» ισχύος 105 μεγαβάτ και σχέδια για κατασκευή στη Νεβάδα του «γιγα-εργοστασίου», του μεγαλύτερου εργοστάσιου κατασκευής μπαταριών λιθίου, με προϋπολογισμό 5 δισ. δολαρίων. Ικανό όπως λένε οι ίδιοι να παράγει το 2020 μόνο του μπαταρίες τόσο ισχυρές, όσο όλες οι μπαταρίες που παρήχθησαν σε όλο τον πλανήτη το 2013.
Μονοπώλιο που, όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς, έχει συμφέροντα αντίθετα με τα άλλα μονοπώλια της Ενέργειας, πετρελαϊκούς ομίλους κ.τ.λ. Ενδεικτικό γι' αυτό είναι και το εξής: Η «SolarCity» πουλάει κάθε χρόνο ως «υποπροϊόν», «περιβαλλοντικές μονάδες» - αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων - στις βιομηχανίες που μολύνουν. Και έτσι ο κ. Μασκ έχει αναθεωρήσει τώρα προηγούμενες απόψεις του, και από τη θέση πλέον του μονοπωλίου λέει ότι αποδοτικό δεν είναι να δίνουν επιδοτήσεις σε εταιρείες που δε μολύνουν, αλλά να τιμωρούν όσους μολύνουν...
Το πολεμοχαρές πνεύμα...
Τα παραπάνω παραδείγματα - που δεν είναι βέβαια τα μόνα - είναι αρκετά, για να καταλάβει κανείς από πού προκύπτουν οι τεράστιοι ανταγωνισμοί των μονοπωλίων και των καπιταλιστικών κρατών, που μετατρέπουν τις «διαστημικές» παραγωγικές δυνατότητες σε «όπλο» που οδηγεί έως και στην άβυσσο του γενικευμένου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Κι όσο κι αν ο κ. Μασκ και οι όμοιοί του περιγράφουν το γενικευμένο ιμπεριαλιστικό πόλεμο σαν μια «εξωτερική» καταστροφική δύναμη που χτυπάει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, δεν μπορεί να κρυφτεί ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι η συνέχιση αυτών των λυσσαλέων ανταγωνισμών με άλλη μορφή, με τα όπλα. Πρόκειται για εκείνο που πολύ γλαφυρά περιέγραφε ο Μπρεχτ, την παραμονή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου: «Το ζήτημα δε είναι μόνο αν κατασκευάζονται κανόνια ή άροτρα - άλλωστε στους πολέμους για την τιμή του ψωμιού τα κανόνια είναι τα άροτρα. (...) το "πολεμοχαρές πνεύμα", που απελευθερώνουν οι πόλεμοι, (...) είναι το πνεύμα των επιχειρήσεων».
Τα ζιγκ-ζαγκ της Ιστορίας
Στην ίδια συνέντευξη, ο Μασκ, λέει:
«Οι περισσότεροι από εμάς αυθόρμητα θεωρούμε ότι η τεχνολογία προελαύνει αδιάκοπα μπροστά, αλλά υπήρξαν στιγμές στην ανθρώπινη ιστορία - αφότου οι Αιγύπτιοι έχτισαν τις πυραμίδες, για παράδειγμα, ή ύστερα από τις πολλαπλές προόδους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας - όταν οι πολιτισμοί που ακολούθησαν δεν μπορούσαν πλέον να κάνουν ό,τι έκαναν προηγούμενα και μάλλον υπάρχει εφησυχασμός και αλαζονεία όταν υποθέτουν ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί (...) Ξέρετε, το 1912 αρκετοί ευαγγελίζονταν μια νέα εποχή ειρήνης και ευημερίας, λέγοντας ότι ξεκινάει μια νέα χρυσή εποχή και ότι ο πόλεμος έχει τελειώσει. Και μετά ήρθε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, που τον ακολούθησε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, που τον ακολούθησε ο Ψυχρός Πόλεμος. Ετσι, πιστεύω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι σίγουρα υπάρχει η πιθανότητα ενός Γ' Παγκοσμίου Πολέμου και ότι εάν αυτός συμβεί θα μπορούσε να είναι χειρότερος απ' οτιδήποτε έχει συμβεί προηγουμένως».
Οι καπιταλιστές ξέρουν: Η Ιστορία - όχι μόνο της τεχνολογίας αλλά γενικά - όντως δεν προχωράει ευθύγραμμα, αλλά μέσα από αδιάκοπα ζιγκ-ζαγκ, άλματα μπροστά και πισωγυρίσματα. Τα άλματα γίνονται κάθε φορά που οι σχέσεις παραγωγής και οι υπόλοιπες κοινωνικές σχέσεις αντιστοιχούν στις παραγωγικές δυνάμεις και δυνατότητες που συνεχώς αναπτύσσονται. Τα πισωγυρίσματα, σαν κι αυτά που περιγράφει ο Μασκ, όταν η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων «ασφυκτιά» μέσα σε σχέσεις παραγωγής ξεπερασμένες και σάπιες, όπως είναι σήμερα οι καπιταλιστικές. Το νέο στις κοινωνικές σχέσεις όντως δεν κυριαρχεί διά μιας, όπως και οι παλιές, ξεπερασμένες κοινωνικές σχέσεις και τάξεις δεν εγκαταλείπουν το προσκήνιο της Ιστορίας εθελοντικά. Φορτώνουν πάντα τους λαούς με αφάνταστα δεινά και βάσανα, πολέμους και αίμα, πριν να τους παρασύρει στο διάβα της και με την επαναστατική της πάλη η ανερχόμενη κοινωνική τάξη. Δίδαγμα, βέβαια, που κατά τα άλλα ξεχνάνε οι καπιταλιστές και οι άνθρωποί τους όταν μιλάνε για το σύστημά τους σαν το «ανώτερο και αξεπέραστο» τάχα στάδιο της Ιστορίας και για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό ως ένα κοινωνικό σύστημα που τάχα «ανήκει στο παρελθόν», αφού «δοκιμάστηκε κι απέτυχε».
Πηγή: Ριζοσπάστης
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
