45 Φιλόλογοι κατά των Αρχαίων Ελληνικών στο Γυμνάσιο

(κείμενο 45 φιλολόγων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση)

Στην Ελλάδα, εδώ και χρόνια, η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών γίνεται το επίκεντρο μιας συζήτησης που αποκτά συγκρουσιακό χαρακτήρα και αφορά σε πρώτη ανάγνωση αυτή καθαυτή τη διδακτική πράξη. Ωστόσο το περιεχόμενο και οι μέθοδοι με τις οποίες προτείνεται να διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά αφορούν ουσιαστικά το σχολείο που θέλουμε.

Οι υπέρμαχοι της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο εμφανίζονται ευχαριστημένοι. Άλλοι επειδή ικανοποιούν ξεπερασμένες ιδεολογικές εμμονές, άλλοι επειδή προωθούν ίσως ποικίλα εξωεκπαιδευτικά συμφέροντα, άλλοι γιατί έτσι αυξάνονται οι ώρες διδασκαλίας των φιλολογικών αντικειμένων.

Παρουσιάζονται σίγουροι για την ανάγκη να διδάσκεται η αρχαία γλώσσα, υπερασπιζόμενοι (με αφηρημένο και αντανακλαστικό τρόπο) τις ανθρωπιστικές σπουδές και ταυτοχρόνως αρνούμενοι ή αδιαφορώντας για το αποτέλεσμα της διδασκαλίας μέσα στην τάξη. Σπανίως θέτουν ζητήματα διδακτικής μεθόδου, κι αυτό κυρίως όταν προκύπτει το αίτημα της κατάργησης της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο.

Είναι τουλάχιστον αποκαρδιωτικό ότι δεν νοιάστηκαν τόσα χρόνια για την εξωφρενική στρέβλωση της αρχαιότητας, τόσο του κόσμου όσο και της γλώσσας, δεν απαίτησαν να γίνει συζήτηση για το περιεχόμενο, τις μεθόδους, δεν τοποθετήθηκαν δημοσίως για το αν πρέπει να διδάσκεται η καθαρεύουσα (γιατί περί αυτής πρόκειται, αν δει κανείς τα δύο πακέτα βιβλίων που χρησιμοποιήθηκαν από το 1992 και εξής, τα οποία εστιάζουν στη γραμματική και στο συντακτικό αποκομμένα, ουσιαστικά, από το γλωσσικό πλαίσιο), δεν αποτόλμησαν να προχωρήσουν στην αποτίμηση του αποτελέσματος.

Πολλοί από εμάς που παλεύουμε με τη διδασκαλία της αρχαίας γλώσσας και γραμματείας βρισκόμαστε καθημερινά απέναντι στη ματαίωση (αν κάποιοι διαφωνούν με αυτό, ας δείξουν τι γίνεται μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας). Στο μάθημα της αρχαιογλωσσίας συμπυκνώνονται αρκετές από τις κακοδαιμονίες της εκπαίδευσης: η παθητικότητα των μαθητών, η απαξίωση της έκφρασής τους, η έλλειψη αναζήτησης του νέου, η καταστολή της κριτικής προσέγγισης, η προσκυνηματική σχέση με ό,τι παρουσιάζεται ως αυθεντία, και σε τελική ανάλυση, η απομάκρυνση και η αποστροφή των μαθητών από τη γνώση συνολικά της αρχαιότητας και όχι μόνο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Υπάρχει κατά τη γνώμη μας η λανθασμένη αντίληψη ότι οι αξίες της ελληνικής αρχαιότητας μεταδίδονται μέσω της γνώσης της αρχαιοελληνικής γλώσσας. Κατά πόσο όμως αυτό μπορεί να επιτευχθεί τη στιγμή που οι μαθητές δεν την κατανοούν; Η άποψή μας είναι ότι η αρχαιότητα δεν ταυτίζεται με τη γλώσσα. Οι αξίες της είναι πανανθρώπινες. Αφορούν όλους τους λαούς και όχι μόνο τους «επίσημους κληρονόμους» της αρχαίας γλώσσας. Κατακτιούνται μέσα από τη γνώση του ιστορικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος που τις γέννησε. Και αυτό μπορεί να γίνει μέσα από δόκιμες μεταφράσεις.

Ξαναπιάνουμε, λοιπόν, το νήμα της εκπαιδευτικής ιστορίας από το σημείο που το άφησαν επιστήμονες και δάσκαλοι που γνώρισαν και δίδαξαν την αρχαιότητα. Η ιστορία της εκπαίδευσης μάς έδειξε ότι κατά το διάστημα που οι μαθητές συζητούσαν για τον αρχαίο κόσμο και εφοδιάζονταν με πολύπλευρη γνώση για την αρχαία γραμματεία ήμασταν στη σωστή κατεύθυνση. Δεν είμαστε μιμητές, αλλά δεν μηδενίζουμε τα διδάγματα του παρελθόντος.

Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι στην εκπαίδευση των δυτικών χωρών η θέση και η διδασκαλία των κλασικών γραμμάτων περνάει κρίση. Η δύση διέσωσε και μάς πρόσφερε την αρχαιοελληνική γραμματεία μέσα από έγκυρες εκδόσεις. Εμείς λίγα πράγματα έχουμε προσφέρει για την πρόσληψή της από τον σύγχρονο άνθρωπο. Είναι επιβεβλημένο πια να ξεφύγουμε από τον «άγονο ιστορισμό», από τη στείρα περηφάνια των παθητικών κληρονόμων και να δούμε δημιουργικά τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Ξέρουμε ότι, σε κάποιο βαθμό, και ο υπόλοιπος κόσμος περιμένει από εμάς, εδώ στην Ελλάδα, να δείξουμε ένα μοντέλο ουσιαστικής προσέγγισης και διδασκαλίας της γλώσσας μας. Η κρίση των κλασικών σπουδών είναι και θέμα δικών μας λανθασμένων εκπαιδευτικών επιλογών. Έχουμε ευθύνη να στηρίξουμε τις αξίες της αρχαιότητας και να προβάλλουμε μία ουσιαστική πρόταση για την προσέγγισή τους πέρα από ιδεολογικά στερεότυπα.

Έχουμε συνείδηση ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι κεφαλαιώδους σημασίας τμήμα της ελληνικής εκπαίδευσης για πολλούς λόγους, πρωτίστως ιδεολογικούς, ότι μέσω και αυτών καλλιεργείται η ταυτότητά μας. Γι’ αυτό και θέλουμε να είναι η σχέση με τα κλασικά κείμενα δημιουργική, στέρεη, έντιμη, βασισμένη στη γνώση. Αυτό, άλλωστε, δείχνει και η στάση μας απέναντι στην εκπαίδευση συνολικά.

Αλλά να που η περιπλάνηση τώρα τελείωσε. Δεν μπορούμε να έχουμε ένα διαφορετικό σχολείο χωρίς να έχουμε αλλάξει τη στάση μας απέναντι στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαίος ένας καινούριος τρόπος θέασης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, μακριά από φορμαλιστικές και αγκυλωμένες στους τύπους προσεγγίσεις του, με κύριο αυτόν της αντικατάστασης των αρχαίων κειμένων από δόκιμες νεοελληνικές μεταφράσεις, που θα αποτυπώνουν το αρχαίο πνεύμα στην διαχρονικότητά του και στην αλληλεπίδρασή του με το σήμερα. Βασική προϋπόθεση είναι να καταργηθεί η διδασκαλία της αρχαίας γλώσσας στο γυμνάσιο και να διατεθούν οι ώρες για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας και της αρχαίας γραμματείας μέσα από μεταφρασμένα κείμενα.

Άννα Αγοραστίδου, Θεσσαλονίκη

Αθανασία Αθανασοπούλου, Θεσσαλονίκη

Διονυσία Ασπρογέρακα, Πάτρα

Μυρτώ Αυγέρου, Αθήνα

Γεωργία Βιτσιλάκη, Θεσσαλονίκη

Θεοδώρα Βοϊβόντα, Φθιώτιδα

Γιώργος Βουλγαρίδης, Λαύριο

Ελένη Γεωργακά, Κως

Σωτήρης Γκαρμπούνης, Δράμα

Ιωάννα Δεκατρή, Αθήνα

Νίκος Κακλαμάνος, Αργυρούπολη Αττικής

Δημήτρης Καμόπουλος, Θεσσαλονίκη

Κατερίνα Καραβαγγέλη, Θεσσαλονίκη

Κατερίνα Καρρά, Αθήνα

Γιώτα Κεφαλά, Κως

Ελένη Κιοσσέ, Δράμα

Ιωάννης Κοντός, Θεσσαλονικη

Καλλιόπη Κυριαζή, Φθιώτιδα

Γεωργία Λυμπεροπούλου, Θεσσαλονίκη

Τάσος Μάτος, Λάρισα

Χριστίνα Μελαχροινού, Αργυρούπολη Αττικής

Μαρία Μιχάλη, Αργυρούπολη Αττικής

Βανεσσα Μελά, Γλυφάδα Αττικής

Πολυξένη Μοίρα, Αθήνα

Αρετή Μποβολή, Θεσσαλονίκη

Ευτέρπη Στέλλα Ναμπάντη, Καβάλα

Ελένη Πανέλλη, Ξάνθη

Γεωργία Παντίδου, Λαμία

Χριστίνα Παντούση, Κολωνία

Αγγελική Παπαζάνη, Αττική

Ελευθερία Παπαμανώλη, Λαύριο Αττικής

Κατερίνα Παρασκευοπούλου, Αττική

Αντωνία Πασχαλίδου, Δράμα

Ελένη Πατσιατζή, Πειραιάς

Ελένη Πετρίδου, Δράμα

Βίκυ Πολίτου, Θεσσαλονίκη

Ελένη Πούλου, Αττική

Κατερίνα Προκοπίου, Θεσσαλονίκη

Ελένη Σακαλή, Καβάλα

Βασίλης Συμεωνίδης, Δράμα

Λία Σωτηρίου, Αθήνα

Αλεξάνδρα Τουτουντζή, Αθήνα

Άννα Φλώρου, Σερρες

Ιωάννα Χαλισιάνη, Θεσσαλονίκη

Παναγιώτης Χαλούλος, Πάτρα