Alfavita Newsroom Περίπου έξι χρόνια από τη ζωή μας τα περνάμε… ονειρευόμενοι. Και σε αυτό το μυστηριώδες βασίλειο του ύπνου, συχνά βρισκόμαστε να πέφτουμε στο κενό, να κυκλοφορούμε γυμνοί στο πλήθος, να πετάμε ή να μην μπορούμε να κινηθούμε, να χάνουμε πρόσωπα – και δόντια.
Τα όνειρα μάς συνοδεύουν από την αυγή της ανθρωπότητας. Πολύ πριν καταγραφούν σε σφηνοειδή γραφή, γύρω στο 2500 π.Χ., ο άνθρωπος τα αντιμετώπιζε ως θεϊκά σημάδια, μυστικές αποκαλύψεις ή εσωτερικές φωνές. Η επιστήμη, η φιλοσοφία και η πίστη έχουν προσπαθήσει -και συνεχίζουν να προσπαθούν- να τα ερμηνεύσουν. Αλλά γιατί, τελικά, βλέπουμε όνειρα;
Τι συμβαίνει όταν ο εγκέφαλος… σκηνοθετεί
Κατά τη διάρκεια ενός φυσιολογικού ύπνου, το μυαλό μας «παίζει» 4 έως 6 μικρές “ταινίες” – σύντομα ονειρικά σενάρια που διαρκούν από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι και μισή ώρα. Τα πιο ζωντανά όνειρα εμφανίζονται στη φάση REM (Rapid Eye Movement), εκεί όπου η εγκεφαλική δραστηριότητα πλησιάζει αυτή της εγρήγορσης.
Εκείνα τα όνειρα είναι και τα πιο πιθανό να θυμόμαστε – με ποσοστά ανάκλησης που φτάνουν το 80%. Αντίθετα, τα όνειρα των φάσεων NREM σβήνουν γρήγορα, με πιθανότητα ανάμνησης κάτω του 10%.
Από επιστημονικής σκοπιάς, έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες. Η θεωρία της ενεργοποίησης-σύνθεσης βλέπει τα όνειρα ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του εγκεφάλου να δώσει νόημα σε τυχαία νευρικά ερεθίσματα. Η θεωρία της αυτοοργάνωσης υποστηρίζει ότι τα όνειρα βοηθούν το μυαλό να φιλτράρει εμπειρίες, να σταθεροποιήσει μνήμες και να διαγράψει περιττές πληροφορίες.
Άλλες θεωρίες τους προσδίδουν εξελικτική χρησιμότητα: είτε ως προσομοιώσεις απειλής, όπου το μυαλό «προπονείται» για κινδύνους, είτε ως εκρήξεις δημιουργικότητας, με τη φαντασία να γεννά ιδέες που στην εγρήγορση δεν θα τολμούσε.
Από τα Ασκληπιεία στην ψυχανάλυση: Η ερμηνεία των ονείρων μέσα στους αιώνες
Στους αρχαίους πολιτισμούς, τα όνειρα θεωρούνταν μηνύματα θεών. Στα Ασκληπιεία της Ελλάδας, η εγκοίμηση – ο ύπνος σε ιερό χώρο – γινόταν τελετουργική ελπίδα θεραπείας. Ανάλογες παραδόσεις βρίσκουμε στην Αίγυπτο, όπου θεότητες όπως ο Μπες βοηθούσαν μέσω οραμάτων. Στη Μεσοποταμία, τα όνειρα καταγράφονταν σε πλίνθινους ονειροκρίτες, και είχαν σημασία μέχρι και σε βασιλικές αποφάσεις.
Στο πέρασμα των αιώνων, η παράδοση της ονειρομαντείας διασώθηκε και ενισχύθηκε, φτάνοντας στον Μεσαίωνα. Εκεί, τα όνειρα αντιμετωπίζονταν ως θεϊκές αποκαλύψεις – κυρίως από τους κληρικούς, που διεκδικούσαν το μονοπώλιο της ερμηνείας. Τα οράματα των λαϊκών γίνονταν αποδεκτά μόνο όταν ενίσχυαν την εκκλησιαστική πίστη ή αποκάλυπταν θαυματουργικά λείψανα. Ακόμα και οι εγκυμονούσες γυναίκες θεωρούνταν εν δυνάμει προφήτισσες, με τα ονειρικά τους οράματα να προκαλούν προβληματισμό και έλεγχο από την Εκκλησία.
Από την ψυχή στο υποσυνείδητο
Ο 19ος αιώνας έφερε την επανάσταση: τα όνειρα έπαψαν να θεωρούνται θεόσταλτα και ερμηνεύτηκαν ψυχολογικά. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, με την Ερμηνεία των Ονείρων (1899), υποστήριξε ότι είναι καλυμμένες επιθυμίες του ασυνειδήτου. Για εκείνον, κάθε όνειρο είχε συμβολική δομή και συναισθηματικό φορτίο, ακόμα κι αν φαινόταν παράλογο ή ασύνδετο.
Ο μαθητής του, Καρλ Γιουνγκ, προχώρησε παραπέρα: τα όνειρα δεν αποκαλύπτουν μόνο προσωπικές επιθυμίες, αλλά και πανανθρώπινα αρχέτυπα που προέρχονται από το συλλογικό ασυνείδητο. Μέσα από αυτά, η ψυχή προσπαθεί να ισορροπήσει, να βρει νόημα, να ανακαλύψει την αλήθεια της.
Ονειρικές ενδείξεις για τη σωματική και ψυχική μας υγεία
Σήμερα, οι νευροεπιστήμες παρακολουθούν με αυξανόμενο ενδιαφέρον τον κόσμο των ονείρων. Ορισμένοι ερευνητές κατάφεραν ακόμα και να επικοινωνήσουν με άτομα την ώρα που ονειρεύονται, λαμβάνοντας απαντήσεις σε πραγματικό χρόνο, ένα επίτευγμα με σημαντικές προεκτάσεις για τη μελέτη της συνείδησης.
Τα όνειρα, όμως, δεν είναι μόνο ψυχικές αποκαλύψεις. Μπορούν να λειτουργήσουν και ως πρώιμοι δείκτες παθολογιών. Για παράδειγμα:
Συχνά όνειρα πνιγμού ή ασφυξίας συνδέονται με αδιάγνωστη υπνική άπνοια.
Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες ή βίαιες κινήσεις στον ύπνο μπορεί να αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια Πάρκινσον ή άνοιας.
Σε περιπτώσεις νόσου Αλτσχάιμερ, η συρρίκνωση της φάσης REM συνοδεύεται από ελάττωση ή απώλεια ονειρικής δραστηριότητας.
Τα όνειρα στη διάρκεια της ζωής
Η φύση των ονείρων αλλάζει καθώς μεγαλώνουμε. Στην παιδική ηλικία κυριαρχούν τέρατα και ζώα, φοβίες εγκατάλειψης και εικόνες φαντασίας. Στην εφηβεία, εισέρχονται θέματα σεξουαλικότητας, ταυτότητας και αγωνίας. Οι ενήλικες βλέπουν όνειρα πιο σύνθετα και ρεαλιστικά, ενώ όσο προχωρά η ηλικία, τα όνειρα γίνονται πιο ήρεμα – συχνά γεμάτα νοσταλγία.
Ακόμα και όταν επανέρχεται ο θάνατος ως θεματική, δεν προκαλεί φόβο, αλλά παρηγοριά – σαν μια μυστική συνομιλία με αγαπημένους που έφυγαν. Ο ύπνος γίνεται ένα είδος χρονομηχανής, όπου ο νους επιστρέφει στο παρελθόν, ίσως για να συμφιλιωθεί μαζί του.
Το όνειρο ως εργαλείο κατανόησης
Μπορεί να μην έχουμε ακόμα ξεκάθαρη απάντηση για το τι είναι τα όνειρα. Είναι, όμως, βέβαιο πως μας αφορούν. Είτε τα βλέπουμε ως καθρέφτες της ψυχής, είτε ως προειδοποιήσεις του σώματος, είτε ως μηνύματα ενός βαθύτερου εαυτού, παραμένουν ένα μοναδικό, πολυδιάστατο φαινόμενο.
Και όσο ο άνθρωπος θα κοιμάται, θα συνεχίσει να ονειρεύεται – και να προσπαθεί να καταλάβει γιατί.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος γραπτός διαγωνισμός: Βγήκε η προκήρυξη - Αιτήσεις από 29/4 έως 14/5
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 19/04
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
