Alfavita Newsroom Αιμιλία Σαλβάνου*
❝Ουδείς γνωρίζει τι γίνεται εις την εκπαίδευσιν – Ούτε οι εκπαιδευτικοί, ούτε οι μαθηταί, ούτε το υπουργείον. Τραγέλαφος εις την γλώσσαν❞ («Ημέρα», 18/3/1965).
❝Το μάθημα των θρησκευτικών παραμένει μόνο αυτό ως μάθημα μη βασικόν, ισότιμον της ιχνογραφίας❞ («Ημέρα», 18/3/1965).
❝Είναι πράγματι επανάστασις δρώσα κατά το πρότυπον των νεότερων κομμουνιστικών επαναστάσεων❞ («Καθημερινή», 19/7/1964).
Δεν πρόκειται για τίτλους σημερινών εφημερίδων, αλλά για εφημερίδες του 1964-1965, όταν επιχειρούνταν μια ανάλογου μεγέθους εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η ομοιότητα είναι εξόφθαλμη.
Και υπάρχουν κι άλλες:
✎ συστηματική πολεμική για τη διδασκαλία των αρχαίων κειμένων από μετάφραση,
✎ καταδίκη των αλλαγών ως προσχηματικών,
✎ κατηγορίες ότι το σύστημα που προτείνεται προάγει μια ταξική εκπαίδευση και συνεπώς δεν αφορά το σύνολο της κοινωνίας,
✎ συστηματικές επιθέσεις εναντίον του εμπνευστή της, Ευάγγελου Παπανούτσου.
Βεβαίως, πρόκειται για μια άλλη εποχή, μια διαφορετική ιστορική συγκυρία, ωστόσο η δομική ομοιότητα του αντιπολιτευόμενου λόγου είναι αποκαλυπτική για τις βαθιές αδράνειες αντιδραστικότητας που είναι ριζωμένες στην ελληνική κοινωνία.
Δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς ότι και οι δύο προσπάθειες μεταρρύθμισης εκκινούν μετά από βαθιά τραύματα της ελληνικής κοινωνίας.
Στην πρώτη περίπτωση ήταν ο πόλεμος και η μετεμφυλιακή δεκαετία, στην οποία η ανάγκη καλλιέργειας του «ελληνοχριστιανικού ιδεώδους» μέσω της εκπαίδευσης είχε ρητά διατυπωθεί με νόμο (Αν. Ν. 1823/1951).
Σήμερα πάλι, είναι η εμπειρία της κρίσης, κοινωνικής και πολιτικής.
Και στις δύο περιπτώσεις το αίτημα ήταν η επανεκκίνηση μετά την κρίση, η ανάγκη ενός δημοκρατικού και σύγχρονου σχολείου – σήμερα δε και η συμπερίληψη παιδιών με διαφορετικές κουλτούρες.
Και στις δύο περιπτώσεις διακηρυγμένη η ανάγκη εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης από όλους τους πολιτικούς χώρους.
Αυτό που δεν έχει συμφωνηθεί είναι το ιδεολογικό της πλαίσιο.
Η αντίδραση και η προσπάθεια ακύρωσης της μεταρρύθμισης εκκινούσε ακριβώς από τον φόβο απέναντι στο διαφορετικό ιδεολογικό πλαίσιο.
Ο φόβος δεν ήταν άλλος από την πιθανότητα να «υποδουλωθεί» η Παιδεία «εις τον άθρησκον υλισμόν» και το αίτημα να «δοθή εις τον ελληνικόν λαόν το δικαίωμα ν’ αποφασίσει περί του αν τα παιδιά του θα μορφώνωνται ως Χριστιανοί και Ελληνες ή εάν τα παιδιά του θα μορφώνονται ως γενίτσαροι του Κομμουνισμού» («Ημέρα», 18/3/1965).
Τι ήταν όμως αυτό που τότε φάνηκε τόσο απειλητικό;
Εξάχρονο δημοτικό σχολείο, εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, νέο αναλυτικό πρόγραμμα και νέα βιβλία, αναδιάρθρωση των κύκλων σπουδών στη Μέση Εκπαίδευση, αναδιαμόρφωση και ενίσχυση της Τεχνικής Εκπαίδευσης, καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας ως ισότιμης της καθαρεύουσας, καθιέρωση του Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου, δωρεάν παιδεία για όλες τις βαθμίδες, διδασκαλία της αρχαίας γραμματείας από μετάφραση στο Γυμνάσιο και ίδρυση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.
Αυτός ήταν ο πυρήνας της μεταρρύθμισης των Παπανδρέου-Παπανούτσου.
Αυτό που ενόχλησε ήταν το φιλελεύθερο πνεύμα που διέπνεε τις προτάσεις: το ότι η εκπαίδευση από υποχρέωση έγινε δικαίωμα και το ότι οι μεταβολές θα δημιουργούσαν στην εκπαίδευση αμετάκλητες αλλαγές, όπως πράγματι δημιούργησαν.
Πρόκειται δηλαδή για την ολομέτωπη σύγκρουση δύο διαμετρικά αντίθετων προγραμμάτων εκπαίδευσης.
Το ένα αντιμετώπιζε την εκπαίδευση ως δικλίδα αναπαραγωγής του συστήματος και της κυρίαρχης ιδεολογίας που τη συνόδευε:
«Την επαύριον αυτού του κινδύνου και αυτού του αγώνος, [δηλ. το τέλος του Εμφυλίου και την αποσόβηση του κομμουνιστικού κινδύνου] […] η Ελληνική παιδεία είχεν ανάγκην, -επικεφαλής,- ενός ανθρώπου ΠΙΣΤΟΥ, […] ΜΗ ΣΥΖΗΤΟΥΜΕΝΟΥ ως προς τας πεποιθήσεις του και την δράσιν του, ικανού να μεταδώση εις την εκπαιδευτικήν λειτουργίαν ειλικρινή εθνικήν έξαρσιν. Διότι αυτός είναι ο βασικός προορισμός της παιδείας κάθε τόπου: να κρατή την νεολαίαν αφωσιωμένη εις την πατρίδα της, εις την παράδοσίν της, εις την ιστορικήν της προσωπικότητα και να την οπλίζη, να την διαφυλάττη άτρωτον έναντι των εγχειριδίων του Λίμπερ και των πειρασμών του ερυθρού Σατανά» («Εμπρός», 17/6/1950).
Το άλλο αφορούσε τη διάπλαση ενός «νέου Ανθρώπου, δημοκρατικού, υπερήφανου, αυτοδύναμου, κι ισότιμου με τους άλλους Ευρωπαϊκούς λαούς» (Παπανούτσος, «Τα Νέα», 2/3/1965).
Η κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυμνάσιο έγινε αιχμή του δόρατος για τους συντηρητικούς διανοούμενους, οι οποίοι θεώρησαν ότι η υποβάθμιση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών αποτελούσε το πρώτο πλήγμα εναντίον της καλλιέργειας της εθνικοφροσύνης στους μαθητές.
Στο ίδιο πλαίσιο εντασσόταν και η καθιέρωση δύο κύκλων στο εξατάξιο Γυμνάσιο:
«Το νέο νομοσχέδιο «υποβιβάζει την στάθμην της ανθρωπιστικής και γλωσσικής μορφώσεως των μαθητών του τριταξίου γυμνασίου και το κυριώτερον της αφαιρεί το εθνικόν υπόβαθρον […] Παραλείπει […] να καθορίση ότι ο σκοπός της αγωγής του «Λυκείου» είναι εθνικός» («Καθημερινή», 14/7/1964), ή αλλού «η «εχθρότητα» λοιπόν για το μάθημα των αρχαίων ελληνικών συνδέεται με την προσπάθεια κομμουνιστικών ιδεών στην Ελλάδα: οι κλασσικές σπουδές είναι «ένα σοβαρό εμπόδιο στα διεθνιστικά σχέδια των ανθρώπων αυτών. Οταν, π.χ. τα παιδιά διδάσκωνται το "πας μη Ελλην βάρβαρος", αυτό δεν τους αφήνει να τους ξεριζώσουν από την ψυχή με ευκολία τον πατριωτισμό. Για να επιτευχθούν τα πολιτικά και κοινωνικά σχέδια των ανθρώπων αυτών, πρέπει να απομακρυνθούμε από την παράδοσι. Ως κύριο φορέα της παραδόσεως βλέπουν την "κλασσική παιδεία"» («Καθημερινή», 21/7/1964).
Αν όμως αυτό ήταν το βαθύ κείμενο της σύγκρουσης, ελάχιστα εκφράστηκε στον Τύπο με αυτούς τους όρους.
Αντίθετα, αυτό που παρατηρεί κανείς είναι μια συστηματική προσπάθεια υπονόμευσης των πρωταγωνιστών της μεταρρύθμισης, κυρίως του Ευάγγ. Παπανούτσου, από τις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες, με αιχμή την υποτιθέμενη έλλειψη εθνικοφροσύνης (από την οποία υποτίθεται ότι κινδύνευαν να μολυνθούν οι μαθητές) και την πολιτική του ασυνέπεια.
Προνομιακό πεδίο του αντιπολιτευόμενου Τύπου, οι προσωπικές επιθέσεις και ο διασυρμός.
Πρόκειται για εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας, όπως οι «Καθημερινή», «Εστία», «Ακρόπολη», «Βραδυνή», «Ημέρα».
Διαβάζουμε χαρακτηριστικά: «Ο κ. Παπανούτσος, […], δεν πιστεύει σε τίποτα. Αμφιβάλλει για όλα. Κηρύττει ακόμη και την σεξουαλικήν αποχαλίνωσιν… διά να κατανικήση την ύλην!... Η ΕΔΑ και η αριστερή ιντελιγκένζια εις την Ελλάδα έθεσεν υπό την προστασίαν της τον κ. Παπανούτσον, ακριβώς διά τον φιλοσοφικόν του μηδενισμόν. Διότι είναι ένας Ρασκόλνικωφ της Ελληνικής Παιδείας. Διότι είναι δυναμιτιστής της πατριωτικής ιδεολογίας και δεδηλωμένος αρνητής της δυτικής ενότητος» («Ημέρα», 28/11/1964).
«[με τον νέο εκπαιδευτικό νόμο] προσθέτως εις την εκθεμελίωσιν του εθνισμού των παιδιών της Ελλάδος επετεύχθη ο μεγαλύτερος εις βάθος και εις έκτασιν διωγμός κατά των εθνικοφρόνων ηγετών της Παιδείας […] υπό την ηγεσίαν του κομπλεξικού κ. Ευ. Παπανούτσου» («Ημέρα», 18/3/1965).
Την ίδια εποχή, μερικές από τις εφημερίδες που ήταν φιλικά διακείμενες στην κυβέρνηση τηρούσαν μάλλον χλιαρή στάση, υπερασπιζόμενες σε γενικές γραμμές το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση αλλά στοχοποιώντας τον εμπνευστή τους:
«Διώξτε γρήγορα τον Ε. Παπανούτσο», έγραφαν, «πριν χαντακώση οριστικά την παράταξή μας με τον φαύλο σατραπισμό του και με την ανεκδιήγητη δολιοφθορά που κάνει στην εκπαιδευτική μας Μεταρρύθμιση» («Ελεύθερος», 9/6/1965).
Οταν άρχιζε ο Εθνικός και Κοινωνικός Διάλογος για την Παιδεία, ο Κωστής Παπαϊωάννου είχε γράψει στην «Εφ.Συν.» για το μιντιακό λιντσάρισμα όσων οι συντηρητικές δυνάμεις θεωρούν ότι παρεκκλίνουν από τη νέα εθνικοφροσύνη, σε μια προσπάθεια επίδειξης δύναμης και επιβολής πειθαρχίας (Κ. Παπαϊωάννου, «Η νέα μισαλλόδοξη εθνικοφροσύνη», «Εφ.Συν.», 9/12/2015).
Οσα ακολούθησαν, ιδιαίτερα μετά τη δημοσίευση του πορίσματος, δεν εκπλήσσουν. Πράγματι, οι αλλαγές στην εκπαίδευση ξεσηκώνουν εμπάθειες.
«Σε ό,τι αφορά το βαθύτερο, το ιδεολογικό περιεχόμενο των σπουδών, […] «απολιτική εκπαιδευτική πολιτική» δεν υπάρχει! Κάθε πολιτική παράταξη πιστεύει στον τύπο ανθρώπου που οραματίζεται να διαπλάση», έγραφε ο Παπανούτσος, αναφερόμενος στη δυνατότητα συναίνεσης στο νομοσχέδιο που είχε ετοιμάσει, τότε που το αίτημα για συναίνεση απειλούσε να γίνει τροχοπέδη σε οποιαδήποτε αλλαγή («Η εκπαιδευτική μεταρρύθμισις», «Αλφα», τ. 27, 1965, σ. 26).
Συναινέσεις μπορούσαν να υπάρχουν, συνέχιζε, αλλά στα επιμέρους, όπως οι οικονομικές παροχές ή το πόσα χρόνια ενδεχομένως θα είναι η υποχρεωτική εκπαίδευση.
Αλλά ο πυρήνας της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι πολιτικός και αυτός είναι ενδεχομένως ο λόγος της τόσο σθεναρά προβαλλόμενης αντιπολίτευσης.
*Ιστορικός
ΠΗΓΗ: efsyn.gr
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 15/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
