Με τη λήξη της σχολικής χρονιάς, το Υπουργείο Παιδείας και το ΙΕΠ με ανακοίνωσή τους αναφέρονται στα αποτελέσματα του διεθνούς διαγωνισμού PISA του 2022 στον πρόσθετο τομέα στον οποίο εξετάστηκαν οι μαθητές και οι μαθήτριες υπό τον γενικό τίτλο «Δημιουργική Σκέψη». Η ανακοίνωση αυτή έγινε με αφορμή την παρουσίαση της έκθεσης του ΟΟΣΑ «Creative Minds, Creative Schools» («Δημιουργικά Μυαλά, Δημιουργικά Σχολεία»), όπου παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από τα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA στον συγκεκριμένο τομέα (σε κάθε διαγωνισμό υπάρχει και ένας ξεχωριστός τομέας, διαφορετικός κάθε φορά, εκτός από τους σταθερούς που είναι η Κατανόηση Κειμένου, τα Μαθηματικά και οι Φυσικές Επιστήμες).
Τον Δεκέμβριο του 2023 ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα για τους τρεις προαναφερθέντες τομείς. Η δημοσίευση των αποτελεσμάτων τότε αλλά και τώρα έδωσε την αφορμή για μια ακόμα φορά για να διαπιστωθεί «η χαμηλή θέση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στην κατάταξη των χωρών του ΟΟΣΑ», ότι είναι «απογοητευτικές οι επιδόσεις των μαθητών της χώρας μας» και η ανάγκη «βελτιωτικών μέτρων». Διαπιστώσεις καρμπόν χρόνια τώρα, απλά αλλάζει η ημερομηνία. Έχει όμως ενδιαφέρον η συνολική διαπίστωση που έγινε τότε: ότι η αξιολόγηση με βάση τον διαγωνισμό PISA έδειξε ότι υπάρχει μεγάλη πτώση σε όλους τους δείκτες σε σχέση με το 2018, αφού έπεσε κατά 10 βαθμούς στην κατανόηση κειμένου και 15 στα μαθηματικά κατά μέσο όρο. Σύμφωνα με την εκτίμηση του ΟΟΣΑ, η πτώση στην επίδοση στα μαθηματικά είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από οποιαδήποτε άλλη διαδοχική αλλαγή. Η πτώση αυτή αποδίδεται στην πανδημία της Covid-19 και το μαζικό κλείσιμο των σχολείων παγκόσμια, ωστόσο δεν είναι παρά η συνέχεια μιας τάσης που υπήρξε και στον διαγωνισμό του 2018 – σύμφωνα με τον ίδιο τον ΟΟΣΑ. Και φυσικά το ερώτημα που προκύπτει βγαίνει αβίαστα: γιατί δεν «πετυχαίνουν» οι νεοσυντηρητικές «θεραπείες» που προτείνονται κάθε φορά με βάση και τα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA; Ρητορικό το ερώτημα.
Ο ΟΟΣΑ αποφάσισε να ασχοληθεί ξεχωριστά με τον τομέα Δημιουργική Σκέψη και με μεγάλες τυμπανοκρουσίες ανακοίνωσε στις 18 Ιούνη την δημοσίευση της έκδοσης που αναφέρεται στα αποτελέσματα στον συγκεκριμένο τομέα. Το Υπουργείο Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής άδραξαν την ευκαιρία, με αφορμή την ανακοίνωση αυτών των αποτελεσμάτων, για να ανακοινώσουν ταυτόχρονα και «μέτρα βελτίωσης της κατάστασης».
«Μπορεί να μετρηθεί η δημιουργική σκέψη;»
Η απάντηση του ΟΟΣΑ σε αυτό το ερώτημα – το οποίο διατυπώνεται από τον ίδιο τον οργανισμό – είναι προφανώς θετική. Έτσι κι αλλιώς, η ποσοτικοποίηση, η μέτρηση και η δεδομενοποίηση όλων των παραμέτρων της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι βασική κατεύθυνση πια στις εκπαιδευτικές πολιτικές. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπερεθνικού οργανισμού, σκοπός της εξέτασης σε αυτό τον τομέα ήταν να διαπιστωθεί το «κατά πόσο τα εκπαιδευτικά συστήματα προετοιμάζουν τους μαθητές/τις μαθήτριες να σκέφτονται “outside the box” σε διάφορα πλαίσια». Τα χαρακτηριστικά που εξετάστηκαν περιλαμβάνουν «την περιέργεια, την επιμονή, τη στοχοπροσήλωση, την ικανότητα υιοθέτησης εναλλακτικών οπτικών, την αυτοπεποίθηση να εκτίθενται σε νέες εμπειρίες, τη συνεργατικότητα, την αντοχή στο άγχος και τον έλεγχο συναισθημάτων». Αξίζει η προσοχή ειδικά στα δύο τελευταία στοιχεία, που δείχνουν ότι η νεολαία πρέπει να στραφεί όχι στην αλλαγή των συνθηκών που προκαλούν άγχος και έντονα συναισθήματα, αλλά στην προσπάθεια ανάπτυξης τεχνικών που θα βοηθούν να προσαρμόζεται σε αυτές τις συνθήκες.
Ας δούμε όπως πόσο «δημιουργικά» ζητήθηκε από τους 15χρονους μαθητές να σκεφτούν.
Στο πλαίσιο της αξιολόγησης, ζητήθηκε από τους διαγωνιζόμενους να αναπτύξουν τη σκέψη τους σε τέσσερα πεδία:
Έκφραση μέσω γραπτής γλώσσας (π.χ. παραγωγή μιας ιδέας για μια ιστορία με ερέθισμα έναν τίτλο/θέμα). Έκφραση μέσω οπτικής γλώσσας με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού (π.χ. δημιουργία ενός λογότυπου για έναν οργανισμό). Επίλυση προβλημάτων κοινωνικού χαρακτήρα (π.χ. επινόηση ιδεών για την επίλυση προβλημάτων, όπως η μείωση της κίνησης στους δρόμους μεγαλουπόλεων ή η βελτίωση της πρόσβασης ΑμεΑ σε έναν δημόσιο χώρο). Επίλυση ανοικτού τύπου επιστημονικών προβλημάτων (π.χ. παροχή πιθανών ερμηνειών για ένα φαινόμενο και αξιολόγηση πειραματικών σχεδιασμών).
Τα ίδια τα θέματα και τα «προβλήματα» που κλήθηκαν να «λύσουν» οι εξεταζόμενοι «δημιουργικά» δείχνουν με το περιεχόμενό τους και την κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να κινείται ο τρόπος σκέψης. Για να πούμε την αλήθεια, μια απλή ανάγνωσή τους δίνει την αίσθηση «πολύ φασαρία για το τίποτα». Κυριαρχούνται από εμπειρισμό, αποθεώνουν την τεχνολογία, μεταφέρουν τις κυρίαρχες ιδέες για τον τρόπο επίλυσης σοβαρών προβλημάτων. Για παράδειγμα, ως μία μέθοδος επίλυσης του περιβαλλοντικού προβλήματος παρουσιάζεται το carpooling, η ταυτόχρονη χρήση δηλαδή από πολλούς επιβάτες ενός ιδιωτικού αυτοκινήτου, ενώ ζητούσαν από τους μαθητές να βρουν άλλες επιστημονικές εξηγήσεις για τη μείωση του πληθυσμού των βατράχων σε ένα ποτάμι εκτός από τη μόλυνση του ποταμού (;) ή να γράψουν «πρωτότυπους» τρόπους που θα μπορούσαν «να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για τις μέλισσες». Με αυστηρό χρονικό και λεκτικό περιορισμό, σαν σε τηλεπαιχνίδι. Κι όμως, οι απαντήσεις κρίνονται με δεκάδες παραμέτρους, κατατάσσουν τους μαθητές με έξι(!) κλίμακες και βγάζουν βαρύγδουπα συμπεράσματα για τη δημιουργική ικανότητα με βάση τα οποία δίνονται κατευθύνσεις για εκπαιδευτικές πολιτικές.
Παρακάτω, για να τεκμηριώσουμε τις παραπάνω απόψεις, παραθέτουμε δύο παραδείγματα θεμάτων που έπεσαν στο διαγωνισμό και ποιες απαντήσεις θεωρήθηκαν ως «άριστες».
Στην παρακάτω εικόνα ζητήθηκε από τους εξεταζόμενους να γράψουν το διάλογο σε ένα κόμικ.
Ένας διάλογος που βαθμολογήθηκε με άριστα είναι ο παρακάτω:
«Γη, θα με παντρευτείς;
– Τι;;
– Είμαστε μαζί από τις απαρχές του χρόνου
– Αυτό οφείλεται στη βαρύτητα.
– Όμως σε αγαπώ.
– Λυπάμαι, μπρο. Απλά η βαρύτητα».
Ο μαθητής ή η μαθήτρια μάλλον είχε όρεξη για δημιουργική πλάκα…
Στο θέμα που αφορά τους ΑμεΑ, ζητήθηκε από τους μαθητές να γράψουν τρεις πρωτότυπες ιδέες για τη βελτίωση της προσβασιμότητας με αμαξίδιο. Οι απαντήσεις για πρόσληψη περισσότερου προσωπικού και βιβλιοθηκονόμων δεν πήραν βαθμό, γιατί δεν θεωρήθηκαν «πρωτότυπες», σε αντίθεση με τις ιδέες για επί πληρωμή διαδικτυακή υπηρεσία για την αποστολή των βιβλίων και εθελοντές που θα σπρώχνουν τα αμαξίδια που βαθμολογήθηκαν με άριστα (η ομοιότητα με τις νεοσυντηρητικές πολιτικές για τα δημόσια αγαθά δεν είναι συμπτωματική).
Και όμως, με βάση τα παραπάνω, κατατάχθηκαν χώρες, είπαν ότι η Ελλάδα βρίσκεται στις κατώτερες θέσεις (38η μεταξύ 64 χωρών), το Υπουργείο Παιδείας, το ΙΕΠ και από κοντά τα ΜΜΕ χύνουν ποταμούς δακρύων για την έλλειψη δημιουργικής σκέψης από τους μαθητές μας, όταν η αλήθεια είναι ότι στις τάξεις μας κάνουμε πολύ πιο δημιουργικά πράγματα από αυτά που προτείνει ο ΟΟΣΑ.
Και επειδή το Υπουργείο Παιδείας πρέπει να πάρει μέτρα για να ενισχύσει τη δημιουργική σκέψη των παιδιών, ανακοινώνει προγράμματα και πάλι προγράμματα: «Δράσεις Ενεργού Πολίτη», ενίσχυση των δράσεων στα πλαίσια των εργαστηρίων δεξιοτήτων με ρομποτική και προγράμματα για την επιχειρηματικότητα (ξανά), Τράπεζα Θεμάτων στη λογική των θεμάτων του διαγωνισμού PISA, πολλαπλό βιβλίο, έμφαση στις διαδικασίες ατομικής αξιολόγησης των εκπαιδευτικών (ξανά και ξανά) αλλά και αυτές της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας σε κριτήρια που αφορούν στην εφαρμογή παιδαγωγικών πρακτικών που ενισχύουν τη δημιουργική σκέψη, ενσωμάτωση σε όλες τις εξετάσεις ενός τουλάχιστον θέματος που να εξετάζει τη δημιουργική σκέψη. Γιατί σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας και το ΙΕΠ «όπως δείχνει το παράδειγμα του προγράμματος PISA του ΟΟΣΑ μπορεί η συγκεκριμένη δεξιότητα να αξιολογηθεί με εγκυρότητα και αξιοπιστία». Αυθαίρετα, αξιωματικά και δογματικά.
Μερικές σκέψεις για την ουσία
Όταν ο ΟΟΣΑ, οι υπερεθνικοί οργανισμοί, και οι εκπρόσωποι της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας μιλούν για την ανάγκη της ανάπτυξης δημιουργικής σκέψης, η αλήθεια είναι ότι δεν το λένε προσχηματικά. Η θεωρία του «ανθρώπινου κεφαλαίου», το γεγονός ότι η επιστήμη έχει γίνει παραγωγική δύναμη και ότι η διανοητική εργασία ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στο σύνολο των εργασιακών δραστηριοτήτων των εργαζόμενων, καθιστούν αναγκαία την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης. Σε συγκεκριμένη όμως κατεύθυνση.
Αντιγράφουμε από την προαναφερθείσα έκδοση:
«Πολλά επαγγέλματα, ιδιαίτερα εκείνα που απαιτούν υψηλή ειδίκευση, θέτουν ως προτεραιότητα τη δημιουργική σκέψη. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ η δημιουργική σκέψη κατατάσσεται ως η δεύτερη πιο σημαντική δεξιότητα για τους εργαζόμενους, μετά την αναλυτική σκέψη […] Σήμερα, οι εργαζόμενοι αναμένεται να συμβάλλουν στην αλλαγή, να αναζητούν συνεχώς τρόπους αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών και να προσαρμόζουν τις μεθόδους εργασίας για να παραμείνουν ανταγωνιστικοί. Καθώς η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη προχωρούν, αυξάνεται η πριμοδότηση της καινοτομίας, της δημιουργικότητας και της κριτικής σκέψης σε σύγκριση με τις δεξιότητες ρουτίνας, οι οποίες είναι πιο ευάλωτες στην αυτοματοποίηση».
Όμως εδώ υπάρχει και η πραγματική αντίθεση/αντίφαση: η ανάγκη από τη μια του κεφαλαίου για «δημιουργική σκέψη» της νεολαίας και των εργαζομένων προς όφελός του εγκλωβίζεται ταυτόχρονα στην ανάγκη του για μεγαλύτερη εκμετάλλευση, αύξηση του ανταγωνισμού, προλεταριοποίηση αυτών που παράγουν τη γνώση και στροφή προς εκείνη τη δημιουργικότητα που θα εγκλωβίζεται στενά στις καπιταλιστικές ανάγκες και όχι στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων, με βάση και τις δυνατότητες που προσφέρει η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας ως απότοκο της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
Μιλώντας για τους μαθητές και τις μαθήτριες που καλούνται να σκεφτούν δημιουργικά, το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα που τους εγκαλεί γιατί δεν μπορούν να το κάνουν είναι εκείνο που τους αφαιρεί το έδαφος πάνω στο οποίο θα μπορούσαν να σκέφτονται και να δημιουργούν : την παροχή ολοκληρωμένης γνώσης και την ελευθερία σκέψης. Αντίθετα, τους καλεί σε μια εκπαιδευτική διαδρομή που σε βασικούς της σταθμούς πρέπει να σκέφτονται αποκλειστικά και μόνο με βάση τις εξεταστικές τεχνικές και τις δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσουν έτσι ώστε να επιβιώσουν στον ανταγωνισμό για πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αρχικά και στο δικαίωμα στην εργασία αργότερα.
Επειδή είναι πραγματικά ανάγκη να σκεφτόμαστε “outside the box”, επιμένουμε στην προσπάθειά μας για σκέψη όχι «δημιουργική» στον στενό κορσέ του ΟΟΣΑ αλλά κριτική, χειραφετητική, απελευθερωτική. Και δεν πειράζει, ας μην μπορούν να σκεφτούν οι μαθητές και οι μαθήτριές μας γιατί τα βατράχια λιγοστεύουν στο ποτάμι…
Πηγές:
- PISA 2022 Results (Volume III): Creative Minds, Creative Schools (Ιούνιος 2024)
- Ιστοσελίδα esos.gr : Υπ. Παιδείας/ ΙΕΠ: Τα αποτελέσματα της PISA δείχνουν τον δρόμο για τις αλλαγές που θα υιοθετηθούν από το προσεχές σχολικό έτος
Πηγή: selidodeiktis.edu.gr
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 03/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
