Περί κοινωνιολογίας και άλλων… δαιμονίων!

Με εντυπωσίασε με την αμεσότητα και την ευστοχία της. Αλλά και γιατί είναι ένα από τα αόρατα παιδιά. Αυτά που κάθονται ήσυχα στο θρανίο τους και δεν τολμούν να μιλήσουν αν δεν τα «τσιγκλήσεις». Το είπε και το κοκκίνισμα απλώθηκε από τα μάγουλα μέχρι τα αυτιά της.

Και δεν είναι ότι είπε κάτι καινούργιο ή πρωτότυπο. Κάτι στον τρόπο της όμως, στην αποφασιστικότητα και στη διατύπωση, μ’ έκαναν να σκεφτώ ξανά το ρόλο του σχολείου, που σε δεύτερη αλλά πολύ σημαντική μοίρα μ’ αυτόν της οικογένειας, διδάσκει ή οφείλει να διδάσκει στα παιδιά τον σεβασμό και την επικοινωνία.

Το πρώτο πράγμα που λέω στους μαθητές μου όταν ξεκινάμε την χρονιά, είναι ότι ο στόχος του μαθήματος και ο δικός μου είναι να διδαχθούν αυτοσεβασμό και κατ’ επέκταση σεβασμό προς τους άλλους και τρόπους επικοινωνίας. Τους εξηγώ τι είναι η ενεργητική ακρόαση και ότι όλοι μα όλοι οι άνθρωποι έχουν κάτι να μας μάθουν. Τους γυμνάζω στους κανόνες του διαλόγου και της δημοκρατίας. Τους προσκαλώ να αναλάβουν τις ευθύνες των αισθημάτων τους και να μιλάνε με το Εγώ. Τους διαβεβαιώνω ότι η πρόθεση μου είναι να δημιουργήσω στην τάξη έναν ασφαλή χώρο για να μπορεί ο καθένας να είναι ο εαυτός του και να αισθάνεται ελεύθερος να εκφράσει τις απόψεις του, χωρίς να φοβάται τις όποιες αντιδράσεις των άλλων. Τους επαναλαμβάνω ακούραστα τα λόγια που αποδίδονται στον Βολταίρο: «Διαφωνώ με ό,τι λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες ελεύθερα».

Το μάθημα μου μοιάζει λίγο με τραίνο που κάνει στάση στους ίδιους σταθμούς. Και οι στόχοι μου δεν είναι καθόλου εύκολοι. Κυρίως σήμερα, που το μάθημα στην τάξη ανταγωνίζεται την ταχύτητα και την φαντασμαγορία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των κινητών και της τεχνολογίας γενικότερα. Αλλά δεν σταματώ, γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό για τη δουλειά μου και την ακεραιότητά μου. Το θεωρώ σημαντικό για τα αόρατα παιδιά, που έχουν μάθει να σιωπούν και να ακούνε πάντα τους άλλους. Το θεωρώ σημαντικό για αυτούς που έχουν μάθει να μιλάνε ασταμάτητα χωρίς έγνοια για το τι λένε ή δεν λένε οι άλλοι. Για αυτούς που μιλάνε και ούτε οι ίδιοι δεν ακούνε τον εαυτό τους.

Θα τολμήσω όμως να πω, ότι ο χρόνος και τα μαθήματα στο σχολείο που δίνουν χώρο για αυτή τη σημαντική δουλειά όλο και μειώνονται. Οι επιστήμες του ανθρώπου βρίσκονται υπό διωγμό έναντι πιο τεχνοκρατικών και «αποδοτικών» μαθημάτων. Τα παιδιά δεν διδάσκονται πια το Ολοκαύτωμα και την κοινωνική γένεση των αισθημάτων μειονεξίας, που διδασκόντουσαν στο ωραιότερο (κατά την ταπεινή μου γνώμη) μάθημα και σχολικό βιβλίο που έχω ποτέ διδάξει στο ελληνικό σχολείο, στο «σύγχρονος κόσμος, πολίτης και δημοκρατία» στη β’ λυκείου, το οποίο αποσύρθηκε έτσι ξαφνικά καθώς μπήκε το φθινόπωρο του 2020. Δεν διδάσκονται τις μειονότητες, τη διαπολιτισμικότητα, τις ψυχολογικές αιτίες της εγκληματικότητας ή του εθνικισμού, γιατί το μάθημα της κοινωνιολογίας στη γ’ λυκείου έφυγε κι αυτό μέσα σε μια νύχτα.

Σήμερα,  ακούμε  ότι  το  «μπούλινγκ» και η παραβατικότητα των ανηλίκων θα «αντιμετωπιστούν» με την αυστηρότητα των ποινών. Ξεχνάμε όμως την πρόληψη, δηλαδή την παιδεία, που είναι η σημαντικότερη και μακροπρόθεσμη προστασία των κοινωνιών μας και των νέων. Και η πρόληψη βρίσκεται μέσα σε σχολεία φροντισμένα και ασφαλή. Σε σχολεία που υπάρχουν τέχνες και επιστήμες του ανθρώπου. Που υπάρχει ελευθερία, σεβασμός και δημοκρατία.

Στη χώρα μας τα καλλιτεχνικά σχολεία αποτελούν την εξαίρεση για τα λίγα παιδιά που γνωρίζουν την ύπαρξή τους και έχουν την τύχη να περάσουν στις εξετάσεις. Η τέχνη όμως είναι απαραίτητο συστατικό της παιδείας και της ανάγκης των ανθρώπων, όχι μόνο των νέων, για έκφραση και χαρά. Και είναι απαραίτητη σε όλα τα σχολεία!

Κάθε χρόνο τα κείμενα των μαθητών γίνονται πιο φτωχά. Οι περισσότεροι νέοι αδυνατούν να εκφραστούν ικανοποιητικά στα νέα ελληνικά και πληκτρολογούν διαρκώς μηνύματα σε greeklish. Μήπως το σύνολο του προγράμματος σπουδών δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες τους, αλλά το κάνει ακόμα πιο δύσκολο να βρουν ‘νόημα’ στο σχολείο;

Κάνω ακόμη τη σκέψη ότι η προβαλλόμενη από τα ΜΜΕ αύξηση των περιστατικών εκφοβισμού και βίας, μάλιστα χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, σχετίζεται με την απουσία των επιστημών του ανθρώπου από τα σχολεία. Η κοινωνιολογία μαθαίνει στους ανθρώπους να παρατηρούν τον κόσμο από μακριά. Βοηθάει στο να κατανοήσουμε ότι είμαστε μέρος ενός συστήματος και πολλές από τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις «μας», δεν είναι δικές μας αλλά υπαγορεύονται από την κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε. Έτσι μπορούμε  να διαχειριστούμε δύσκολα αισθήματα και συμπεριφορές και να απελευθερωθούμε από ενοχές. Με άλλα λόγια, τα κοινωνικά μαθήματα, χτίζουν αυτοσεβασμό και διευρύνουν τους ορίζοντες των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, καλό θα ήταν να ξεκινάει η διδασκαλία τους από την α’ δημοτικού και να φτάνει ως την γ’ λυκείου! Και αυτό είναι πρόληψη!