Alfavita Newsroom συντάκτης: Σπύρος Μανουσέλης
Η εντυπωσιακή αύξηση του μέσου όρου ζωής των ανθρώπων, κατά τον τελευταίο αιώνα, σχετίζεται με τη βελτίωση όχι μόνο των υγειονομικών συνθηκών και πρακτικών, αλλά και της διατροφής. Παρά μάλιστα τη δημιουργία μιας ειδικής επιστήμης της διατροφής, της διατροφολογίας, οι περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση δεν έχουν μια σαφή ιδέα για το ποιες τροφές ωφελούν ή, αντίθετα, βλάπτουν τον οργανισμό τους. Αγνοια ή παράβλεψη εντελώς ασυγχώρητη, αφού έχει ένα υπερβολικά υψηλό ατομικό αλλά και δημόσιο κόστος.
Πράγματι, μολονότι όλοι αναγνωρίζουμε πρόθυμα ότι οι «σωστές» διατροφικές συνήθειες αποτελούν μία από τις βασικές προϋποθέσεις της καλής υγείας, πάνω από το 50% των θανάτων από ασθένειες, μεταξύ των οποίων το 35% από καρκίνο, οφείλεται ή, τουλάχιστον, σχετίζεται στενά με την κακή διατροφή.
Αραγε, τι είναι αυτό που μας «επιβάλλει» να περιδρομιάζουμε πλήθος δελεαστικών και θερμιδικά απαγορευμένων εδεσμάτων;
Και γιατί η κατανάλωση τροφών -θερμιδικά πλούσιων ή και ρητά απαγορευμένων από τους γιατρούς- δεν περιορίζεται στις λίγες ημέρες των εορτών, αλλά αποτελεί καθημερινή πρακτική για έναν τόσο μεγάλο αριθμό ατόμων;
Την εποχή του Διαδικτύου, το πόσο ένα θέμα απασχολεί τους ανθρώπους μετριέται πλέον από την επισκεψιμότητα στους εξειδικευμένους διαδικτυακούς τόπους που παρέχουν κάποιες πληροφορίες γύρω από αυτό το θέμα.
Υιοθετώντας μόνο αυτό το κριτήριο διαπιστώνει κανείς εύκολα ότι ένας απίστευτα μεγάλος αριθμός ατόμων επισκέπτεται καθημερινά ειδικούς ιστότοπους και ιστοσελίδες που παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το πώς επηρεάζουν οι διατροφικές μας συνήθειες τη σωματική υγεία και την ευζωία μας.
Δυστυχώς, στο Διαδίκτυο -όπως και στη ζωή- ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός: στην πλειονότητά τους οι σχετικοί ιστότοποι περιέχουν επιστημονικά ελλιπείς, ανακριβείς ή και λανθασμένες πληροφορίες, ενώ κατά κανόνα διαφημίζουν και «θαυματουργά» προϊόντα αμφίβολης ποιότητας.
Παρά την εντυπωσιακή πρόοδο των τεχνικών ανάλυσης και τις ανακαλύψεις της διατροφολογίας, η άγνοια των περισσότερων ανθρώπων σχετικά με τα διατροφικά τους ήθη παραμένει εντυπωσιακά υψηλή. Οχι, όμως, και αδικαιολόγητη, αφού η υπερβολική συσσώρευση αντικρουόμενων και, εν πολλοίς, ανεπιβεβαίωτων πληροφοριών συμβάλλει (ενίοτε σκοπίμως!) στην αύξηση της διατροφικής σύγχυσης.
Βουλιμικοί ή ανορεκτικοί; Ο μηχανισμός είναι ο ίδιος
Πλήθος ερευνών, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, επιβεβαιώνουν την υποψία ότι πρωταγωνιστής και βασικός υπαίτιος για τις περισσότερες διατροφικές απορρυθμίσεις που μας ταλανίζουν είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, κατάφεραν να αποκαλύψουν το ακριβές εγκεφαλικό υπόστρωμα και τους νευροψυχολογικούς μηχανισμούς που διαμορφώνουν τις δήθεν «ιδιωτικές» μας σχέσεις εξάρτησης ή απεξάρτησης από την τροφή.
Σύμφωνα μάλιστα με την πιο πρόσφατη έκδοση του Αμερικανικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, ή DSM-5), η «ανεξέλεγκτη υπερφαγία» θεωρείται ψυχική διαταραχή (αγγλιστί «Binge Eating Disorder»).
Πρόκειται για μια πάθηση που στις καταναλωτικές κοινωνίες τείνει να προσλάβει χαρακτήρα επιδημίας: μόνο στις ΗΠΑ, την αυτοκρατορία του λίπους, η βουλιμία οδηγεί σε παχυσαρκία πάνω από το 3,4% των γυναικών και περίπου το 2% των ανδρών, ενώ πάνω από το 30% των ατόμων που ακολουθούν κάποια δίαιτα εκδηλώνουν βουλιμικά «επεισόδια» κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.
Τα άτομα που υποφέρουν από «βουλιμία» ή «αδηφαγία» δεν μπορούν ούτε να συγκρατήσουν αλλά ούτε και να ικανοποιήσουν την ακόρεστη επιθυμία τους για κατανάλωση τροφής.
Δικαίως λοιπόν θεωρείται μία από τις βασικές αιτίες της παχυσαρκίας και άρα πηγή μόνιμου άγχους τόσο για την υγεία όσο και για την εξωτερική εμφάνιση. Και όπως επιβεβαιώνεται από τις πιο διαφορετικές έρευνες, τα ίδια ακριβώς εγκεφαλικά κυκλώματα που ευθύνονται για τη βουλιμία εμπλέκονται και στις ακριβώς αντίθετες εκδηλώσεις της ανορεξίας.
Πράγματι, η λεγόμενη «ψυχογενής ανορεξία» εκδηλώνεται είτε ως «εκούσια» και παρατεταμένη αποχή από τη λήψη τροφής είτε ως εναλλαγή βουλιμικών και ανορεκτικών κρίσεων. Πολύ συχνά οι ανορεκτικοί, υποκύπτοντας στους διατροφικούς πειρασμούς, καταβροχθίζουν τεράστιες ποσότητες τροφών, τις οποίες αμέσως μετά φροντίζουν να αποβάλλουν προκαλώντας τεχνητά εμετό ή παίρνοντας μεγάλες ποσότητες καθαρτικών και διουρητικών ουσιών.
Η εκδήλωση λοιπόν τόσο της ανορεκτικής όσο και της βουλιμικής συμπεριφοράς συσχετίζεται πλέον με τη δυσλειτουργία συγκεκριμένων εγκεφαλικών κυκλωμάτων, τα οποία δεν είναι σε θέση να δημιουργήσουν τα συνήθη αισθήματα ευχαρίστησης και ικανοποίησης που φυσιολογικά θα έπρεπε να βιώνει κάθε άνθρωπος όταν τρώει.
Οι διαιτολογικές «επιλογές» μεταξύ βιολογίας - κοινωνίας
Οπως υποστηρίζει ο Ουόλτερ Κέι (Walter Kaye), πρωτοπόρος ερευνητής των νευροβιολογικών προϋποθέσεων της ανορεξίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια: «Για πολύ καιρό υπεύθυνα θεωρούνταν αποκλειστικά τα ΜΜΕ και η οικογένεια. Ομως οι διατροφικές διαταραχές είναι βιολογικές παθήσεις και, για να αποκτήσουμε πιο αποτελεσματικές θεραπείες, είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε μια προσέγγιση που να βασίζεται στη βιολογία».
Είναι γεγονός ότι έχουμε την τάση να αποδίδουμε τα αίτια των σοβαρών διατροφικών διαταραχών αποκλειστικά σε «εξωγενείς» κοινωνικούς ή, έστω, ψυχολογικούς παράγοντες: π.χ. στην παραπλανητική προπαγάνδα από τα ΜΜΕ, στα αφύσικα πρότυπα ομορφιάς, κοκ. Και είναι αλήθεια ότι για τους περισσότερους δημιουργούς της σύγχρονης μόδας και των χολιγουντιανών προτύπων σωματικής αισθητικής τα υπερβολικά αδύνατα, σχεδόν εξαϋλωμένα σώματα αποτελούν πραγματική ιδεοληψία.
Μια εντελώς παράλογη διαιτολογικά και απάνθρωπη κοινωνικά επιταγή, που όλο και πιο συχνά «μεταφράζεται» σε κάποια δυσδιάγνωστη ψυχοσωματική πάθηση. Η ιδεοληπτική εμμονή με το σωματικό βάρος και οι νέες υποθερμιδικές δίαιτες που αυτή συνεπάγεται οδηγούν στις ανορεκτικές παθήσεις που πλήττουν κυρίως τις γυναίκες -αλλά και αρκετούς άνδρες!- που βρίσκονται σε ηλικία υψηλού κινδύνου (από 12 έως 40 ετών).
Και τα σωματικά συμπτώματα αυτής της δήθεν «κοινωνικής» ανορεξίας είναι σε όλους ορατά: κάτισχνα, εξαϋλωμένα κορμιά, με βάρος κάτω από το 80% αυτού που θα έπρεπε να είναι με βάση το ύψος και την ηλικία τους.
Ειδικότερα, τα θηλυκά θύματα της ανορεξίας εκδηλώνουν, εκτός από τον παρανοϊκό τρόμο μήπως παχύνουν, και άλλες οργανικές διαταραχές, π.χ. αμηνόρροια επί τρεις συνεχόμενους έμμηνους κύκλους, εξάλειψη κάθε σεξουαλικής επιθυμίας, κρίσεις κατάθλιψης, κ.ά.
Από ό,τι φαίνεται λοιπόν, το να εμμένουμε σε αποκλειστικά κοινωνικές-πολιτισμικές «εξηγήσεις» σχετικά με τα αίτια των μόνιμων διατροφικών απορρυθμίσεων μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε τους πραγματικούς βιοψυχολογικούς μηχανισμούς που εμπλέκονται στην εδραίωση τέτοιων αφύσικων και αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών (βλ. ειδικό πλαίσιο).
Πώς θα μπορούσε άλλωστε μια αποκλειστικά εξωγενής ή «κοινωνιολογίζουσα» προσέγγιση να εξηγήσει το πολλαπλώς επιβεβαιωμένο γεγονός ότι τα άτομα που υποφέρουν, π.χ. από ανορεξία, αν και έχουν αδυνατίσει υπερβολικά, εξακολουθούν να βλέπουν το κάτισχνο σώμα τους ως αποκρουστικά χοντρό; Ή το ακόμη πιο παράδοξο γεγονός ότι αυτά τα άτομα ισχυρίζονται πως νιώθουν πιο δυνατά και διαυγή μόνον όταν δεν βάζουν μπουκιά στο στόμα τους;
Εγκεφαλικές και γονιδιακές μεταβλητές της διατροφής
Στα φυσιολογικά άτομα η παρατεταμένη στέρηση τροφής προκαλεί επιβράδυνση όλων των μεταβολικών διεργασιών και άρα ένα αίσθημα διαρκούς εξάντλησης. Γιατί στους ανορεκτικούς φαίνεται να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο;
Και πώς εξηγείται ότι τα δύο τρίτα όσων υποφέρουν από βουλιμία ή, εναλλακτικά, από ανορεξία δεν καταφέρνουν ποτέ να θεραπευτούν εντελώς, ακόμη και ύστερα από πολυετή ιατρική και ψυχολογική θεραπεία; Τέτοια αξιοπερίεργα φαινόμενα έχουν στις μέρες μας ενισχύσει σημαντικά τη θέση όσων υιοθετούν τη νευροβιολογική προσέγγιση των διατροφικών ανωμαλιών, όσων δηλαδή προτείνουν μια εξήγηση εναλλακτική στις παραδοσιακές -αλλά συνήθως ανεπαρκείς- κοινωνιοψυχολογικές ερμηνείες.
Πού όμως στηρίζεται αυτή η ρηξικέλευθη νευροβιολογική προσέγγιση; Σε μια σειρά από εντυπωσιακές κατακτήσεις σχετικά με την αποφασιστική συμμετοχή του ανθρώπινου εγκεφάλου στα διατροφικά μας ήθη και πάθη. Τυπικό παράδειγμα είναι η ανακάλυψη ότι πίσω από την απουσία αντιδράσεων ικανοποίησης ή ευχαρίστησης κατά την κατανάλωση τροφής κρύβεται πάντα κάποια ανωμαλία στο νευρωνικό κύκλωμα που ρυθμίζει τα αισθήματα ευχαρίστησης και εντοπίζεται στον δικτυωτό σχηματισμό στο βάθος του εγκεφάλου.
Εξάλλου, από καιρό οι ειδικοί υποψιάζονταν ότι ο ομοιοστατικός μηχανισμός που ρυθμίζει καθημερινά τη δίαιτά μας βρίσκεται στα βάθη του εγκεφάλου, και συγκεκριμένα στον υποθάλαμο. Αυτή η εγκεφαλική δομή του διάμεσου εγκεφάλου -βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον θάλαμο- ρυθμίζει τις περισσότερες ενδοκρινικές και σπλαχνικές λειτουργίες του οργανισμού. Στον υποθάλαμο φτάνουν σήματα (υπό τη μορφή μεταβολικών ενδείξεων) που μεταφέρουν πληροφορίες από το πεπτικό σύστημα. Ετσι ο υποθάλαμος, αφού αξιολογήσει και συσχετίσει αυτές τις πληροφορίες, αποφασίζει και στέλνει εντολή για το αν πρέπει ή όχι να φάμε, ώστε να διατηρείται λίγο-πολύ σταθερό το βάρος του σώματός μας.
Ωστόσο, είναι σαφές ότι στην τελική επιλογή για την κατανάλωση ή όχι κάποιων τροφών θα πρέπει να εμπλέκονται ή, ακριβέστερα, να παρεμβαίνουν και άλλοι μηχανισμοί ή κέντρα «διαιτητικών αποφάσεων» που βρίσκονται στον φλοιό του εγκεφάλου. Αυτά τα «ανώτερα» εγκεφαλικά κέντρα επηρεάζουν σημαντικά και, σε μεγάλο βαθμό, καθορίζουν τις διατροφικές μας συνήθειες.
Ενας τέτοιος μηχανισμός είναι το λεγόμενο «σύστημα ικανοποίησης και ανταμοιβής της ντοπαμίνης». Το σύστημα αυτό ενεργοποιείται, για παράδειγμα, όταν νιώθουμε έντονη επιθυμία για γλυκό μολονότι μόλις έχουμε φάει.
Πολύ συχνά, η ακατανίκητη επιθυμία μας για γλυκό δεν οφείλεται σε πραγματική πείνα αλλά στην ενεργοποίηση του συστήματος ανταμοιβής της ντοπαμίνης. Σε πολλές περιπτώσεις, η επιθυμία για ένα συγκεκριμένο είδος τροφής υπερτερεί και κυριαρχεί πάνω στην πιο στοιχειώδη ανάγκη μας για τροφή: αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν, ενώ δεν πεινάμε, νιώθουμε την «ανεξήγητη» επιθυμία για μια εύγευστη τροφή.
Από την εγκεφαλική στη γονιδιακή δίαιτα
Η αδυναμία μας να ελέγξουμε, για μεγάλο χρονικό διάστημα, την παρόρμησή μας να καταναλώσουμε κάποιες τροφές για λόγους ψυχολογικής ανταμοιβής και όχι για την ικανοποίηση των βασικών διατροφικών μας αναγκών έχει ως συνέπεια την απορρύθμιση του ομοιοστατικού μηχανισμού του υποθαλάμου. Συνεπώς, η μεγάλη αύξηση του σωματικού μας βάρους και τελικά η παχυσαρκία ίσως δεν είναι παρά οι εκδηλώσεις αυτής της εγκεφαλικής απορρύθμισης. Οσο για τα «πραγματικά» αίτια αυτής της εγκεφαλικής απορρύθμισης, αυτά μπορεί κάλλιστα να είναι ενδογενή ή εξωγενή, ανάλογα με την οπτική γωνία που υιοθετεί ο παρατηρητής!
Ομως και οι εξελίξεις στη Μοριακή Γενετική ήρθαν πριν από λίγα χρόνια να καλύψουν ένα άλλο πολύ σοβαρό γνωσιακό κενό που είχαν δημιουργήσει οι αφηρημένες και αμιγώς στατιστικές μελέτες των διατροφικών ανωμαλιών. Πρόκειται για δύο νέες προσεγγίσεις: τη διατροφική γονιδιωματική (nutrigenomics) και τη διατροφική γενετική (nutrigenetics).
Η πρώτη επιχειρεί να διαφωτίσει τις αμφίδρομες και εξαιρετικά περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα στα γονίδια ενός είδους και στη διατροφή του, ενώ η δεύτερη εστιάζει στις εξατομικευμένες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη διατροφή και στον ιδιαίτερο γονότυπο ενός συγκεκριμένου οργανισμού.
Μόνο αν γνωρίζουμε επακριβώς πώς επενεργούν συγκεκριμένες τροφές σε έναν συγκεκριμένο οργανισμό μπορούμε να βελτιώσουμε γενετικά και να σχεδιάσουμε επί τούτου τις τροφές που θα έχουν αποκλειστικά ευεργετική επίδραση στην υγεία του.
Μια τέτοια βιοτεχνολογική προοπτική θα αποτελούσε για τα ανθρώπινα διατροφικά ήθη μια επανάσταση ίσως εξίσου σημαντική με την επινόηση της γεωργίας: η δυνατότητα δηλαδή να δημιουργήσουμε στο μέλλον, μέσω της διατροφικής γενετικής, τις τροφές που ταιριάζουν σε κάθε άνθρωπο ανάλογα με τις ιδιαίτερες γονιδιακές του ανάγκες!
Για την έλευση όμως αυτού του «διαιτολογικού παραδείσου» θα πρέπει μάλλον να περιμένουμε πολύ, δεδομένων των μεγάλων κοινωνικών ανισοτήτων και των οξύτατων διατροφικών προβλημάτων που θα έχει να αντιμετωπίσει η ήδη υπερπληθής ανθρωπότητα.
Αναδημοσίευση από την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Κάνε εγγραφή στο newsletter στο Carrefour και κέρδισε 200€
Πλατφόρμες, σανδάλια, canvas, flatforns από 9,90€ μόνο στο shoedeal.gr Το νέο e-outlet!
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 27/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
