Ποιο άρωμα της Οδησσού;

Η Οδησσός ήταν κάποτε πόλη-χωνευτήρι. Ο σπουδαίος και αδικοχαμένος ρωσοεβραίος συγγραφέας Ισαάκ Μπάμπελ, στο διήγημά του «Το άρωμα της Οδησσού», γραμμένο λίγα χρόνια μετά την Επανάσταση του Οχτώβρη, υμνεί το «καταπληκτικό χάρισμα» αυτής της θρυλικής πόλης-λιμάνι να αφομοιώνει τους νεοφερμένους. Εκείνα τα χρόνια η Οδησσός είχε γεμίσει πρόσφυγες, ανθρώπους κατεστραμμένους από τον πόλεμο: Εβραίους από τη Λετονία και την Πολωνία, Σέρβους και Ρουμάνους. Ο Μπάμπελ θυμάται τις μέρες που η πόλη έσφυζε από εμπόριο, με «Έλληνες που πουλούσαν καφέ και μπαχαρικά, Γερμανούς που έψηναν λουκάνικα, Γάλλους πλανόδιους  βιβλιοπώλες κι Εγγλέζους υπαλλήλους στα ναυτιλιακά γραφεία». Με όλη αυτή την πανσπερμία εθνοτήτων, η Οδησσός έστεκε ολόρθη και δυνατή: «Έρχεται λόγου χάρη στην Οδησσό ένας περήφανος και παμπόνηρος Πολωνοεβραίος και στο άψε σβήσε τον μεταμορφώνουμε σ’ έναν φασαριόζο κι έξω καρδιά τύπο που γρήγορα ανάβει και γρήγορα καλμάρει, όπως οι περισσότεροι από μας. Δεν τα παρατάμε μέχρι να τους κάνουμε [τους πρόσφυγες] ένα με μας». (Μετάφραση Βασίλης Πουλάκος, Εκδόσεις Ροές.)

Σήμερα το 62% των κατοίκων της πόλης είναι ουκρανικής και το 29% ρωσικής καταγωγής. Εδώ όμως, όπως διαβάζουμε, υπάρχει και αλβανική κοινότητα, όπως και αρμενική, γεωργιανή, εβραϊκή, τουρκική, βουλγαρική, ενώ πολλοί γηγενείς είναι ελληνικής καταγωγής. Εδώ δεν έχουν ξεσπάσει αιματηρές συγκρούσεις όπως στο Κίεβο, όμως εκείνο το άρωμα της πολυεθνικής Οδησσού, που με τόση ζωντάνια περιγράφει ο Μπάμπελ, μάλλον έχει χαθεί. Τώρα η  οσμή του μίσους, του φασισμού, του ρατσισμού, του επιθετικού εθνικισμού έχει απλωθεί σ’ όλη τη χώρα και θα ήμαστε αφελείς αν πιστεύαμε ότι η Οδησσός θα μείνει ανέγγιχτη από τις θύελλες που έρχονται. Το σίγουρο είναι ότι δεν έχει μείνει ανέγγιχτη από τα πλοκάμια της πολιτικής κι επιχειρηματικής διαφθοράς -είναι πολλά του λιμανιού τα λεφτά, Άρη. Oι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις ήταν μέχρι τώρα ειρηνικές και η συμμετοχή σχετικά περιορισμένη για μια πόλη ενός εκατομμυρίου κατοίκων. Εδώ και δυο δεκαετίες η οσμή του μαφιόζικου επιχειρείν κυριαρχεί στης Ρωσίας και στης Ουκρανίας τα μέρη, ενώ το άρωμα της Οδησσού θα το συναντήσουμε μόνο στις σελίδες των βιβλίων και στην υπόσχεση της απελευθέρωσης.

Στο λιμάνι της Οδησσού ύψωσαν την κόκκινη σημαία κατά του τσαρισμού οι εξεγερμένοι ναύτες του θωρηκτού Ποτέμκιν το 1905. Στις Σκάλες της Οδησσού, ένα αρχιτεκτονικό μνημείο πρώτης γραμμής, γυρίστηκαν οι περίφημες σκηνές της ταινίας του Αϊζενστάιν, όπου ο στρατός του τσάρου κατέσφαξε τον επαναστατημένο λαό της πόλης. Σήμερα το θωρηκτό είναι ένα ένδοξο ναυάγιο, πολλές οργιές κάτω από την επιφάνεια του νερού, ανοιχτά του λιμανιού της Σεβαστούπολης. Εκεί το βύθισαν οι Δυτικές Δυνάμεις που είχαν εισβάλει στη Ρωσία, μέσω της Μαύρης Θάλασσας, για να μην πέσει στα χέρια του προελαύνοντα Κόκκινου Στρατού.

Πολύπαθη πόλη η Οδησσός. Το 1941, μέσα σε μία μόνο εβδομάδα (από τις 22 έως τις 28 Οκτωβρίου) σφαγιάστηκαν εδώ γύρω στους 99.000 Εβραίοι, κυρίως από τον φασιστικό ρουμανικό στρατό, ενώ 35.000 εκτοπίστηκαν στο γκέτο του Σλόμποντκα όπου οι περισσότεροι πέθαναν από τις κακουχίες. Πριν τον πόλεμο, ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης ήταν το 40%, σήμερα είναι περίπου το 4%.

Η Οδησσός, λοιπόν, κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας -και όχι μόνο λόγω Φιλικής Εταιρείας, όχι μόνο επειδή ιδρύθηκε από Έλληνες, όχι μόνο επειδή ακόμα ζουν εκεί Έλληνες, αλλά και γιατί εκεί γράφτηκε μια ένδοξη σελίδα μιας αποτυχημένης αλλά κορυφαίας και προδρομικής επανάστασης.

 

Πριν