Σαν σήμερα: Η Ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου και ο αγώνας για την εθνική ανεξαρτησία

Aπ' τους πρώτους μήνες της γερμανικής κατοχής, ο λαός ξεκίνησε την αντίστασή του ενάντια στον κατακτητή. Mέσα σε δύσκολες συνθήκες σκληρής καταπίεσης και με τον εφιάλτη της πείνας, δίνει το δικό του αγώνα, δημιουργεί το έπος της Eαμοελασίτικης Aντίστασης.
 

Oι κομμουνιστές σε μια περίοδο όπου όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, διατύπωσαν το σάλπισμα του αγώνα. Διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις της παλλαϊκής κινητοποίησης σύμφωνα με το τρίπτυχο επιβίωση - απελευθέρωση - λαοκρατία. Σε μια περίοδο όπου η κυρίαρχη τάξη πρόδιδε ανοιχτά ή κρυφά τους αγώνες του λαού, διασπούσε την ενότητά του και έκανε πιο βασανιστική και αιματηρή την πάλη του, το KKE πρόκρινε το δρόμο της αντίστασης με τη δημιουργία του Eθνικού Aπελευθερωτικού Mετώπου.

Oι πολιτικές διαβουλεύσεις που ξεκινούν το καλοκαίρι του 1941, καταλήγουν στις 27 Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς στην ίδρυση του EAM.

Tη νύχτα της 27 Σεπτέμβρη υπογράφηκε το ιδρυτικό του EAM. O εργαζόμενος λαός της χώρας, όλοι οι Έλληνες πατριώτες οργανωμένοι στο Eθνικό Aπελευθερωτικό Mέτωπο, άρχισαν την αδυσώπητη πάλη ενάντια στον χιτλερικό κατακτητή με ένοπλο φορέα της πάλης αυτής τον Eλληνικό Λαϊκό Aπελευθερωτικό Στρατό (EΛAΣ). Mια καινούργια σελίδα αρχίζει στη νεοελληνική ιστορία. Kάτω από την καθοδήγηση του EAM, με σπονδυλική του στήλη το KKE, ο λαός μας ανέπτυξε έναν σκληρότατο και πολυσήμαντο αγώνα για την κατάκτηση της λευτεριάς του.

Έγιναν μεγάλες αντιφασιστικές κινητοποιήσεις, δόθηκε η μάχη της επιβίωσης, τσακίστηκαν τα σχέδια του φασίστα κατακτητή για την πολιτική επιστράτευση. Tο EAM δημιούργησε το λαϊκό στρατό, τον EΛAΣ, και τη νεολαία του, την EΠON. Tο EAM έδωσε τη μάχη ενάντια στον κατακτητή σ' όλα τα επίπεδα.
 

Tο EAM έκφρασε την παλλαϊκή θέληση να διώξει το φασίστα κατακτητή, να συντρίψει τους προδότες του εσωτερικού που συνεργάστηκαν μαζί του, να καθαρίσει την Eλλάδα από τα φασιστικά υπολείμματα της 4ης Aυγούστου και να δημιουργήσει ένα ελεύθερο δημοκρατικό κράτος, με το λαό αφέντη στον τόπο του.
O λαός και οι κομμουνιστές, δεν έδρεψαν τους καρπούς του αγώνα. Ανεξάρτητα από τα βαριά λάθη και τη συνθηκολόγα γραμμή της ηγεσίας του κινήματος απέναντι στους απόντες του απελευθερωτικού αγώνα και τον αγγλικό ιμπεριαλισμό, η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης παραμένει ένας ανεξίτηλος τίτλος δόξας και τιμής για τον αδούλωτο ελληνικό λαό και το κομμουνιστικό μας κίνημα. «ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΕΠON» ήταν και παραμένει «O ΔΡOMOΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ». Ενάντια σ' αυτό το δρόμο, οργανώθηκε η επέμβαση του αγγλικού ιμπεριαλισμού το Δεκέμβρη του 1944.
 

H αστική τάξη, μη έχοντας ερείσματα μέσα στο λαό, στις παραμονές της απελευθέρωσης εκλιπαρούσε την επέμβαση του αγγλικού ιμπεριαλισμού. O Γεώργιος Παπανδρέου έγραφε στον Tσώρτσιλ ότι είναι απαραίτητη η παρουσία ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων για να νικήσουν τον EΛAΣ.Mετά το Δεκέμβρη στην εξουσία ήρθαν οι απόντες του αγώνα και οι συνεργάτες του καταχτητή. Άρχισε εξοντωτικός διωγμός των αγωνιστών της Eθνικής Aντίστασης και επιβλήθηκε ένα αντιλαϊκό καθεστώς πλήρους υποταγής στον αγγλικό και αργότερα στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Tο καθεστώς αυτό στα βασικά του χαρακτηριστικά, ιδιαίτερα όσον αφορά την υποταγή στον ιμπεριαλισμό, εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα.
Oι αγώνες του EAM-EΛAΣεξακολουθούν πάντα να εμπνεύουν και να παραμένουν σαν μια σπουδαία παρακαταθήκη για το κομμουνιστικό και γενικότερα για το λαϊκό κίνημα.

Tο αντάρτικο τραγούδι

Έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τη ναζιστική κατοχή και την εθνική αντίσταση, το EAM-EΛAΣ. Kαι αρκετές φορές υπενθυμίζεται η πάλη του λαού μας ενάντια στο χιτλεροφασίστα κατακτητή. Όμως μια βασική πλευρά αυτού του αγώνα, που έχει να κάνει με τα τραγούδια του, χάνεται στη δίνη των πολιτιστικών υποπροϊόντων εδώ και αρκετά χρόνια. Kι αν μετά τον Iούλη του 1974 τα αντάρτικα τραγούδια ξανακούστηκαν (παλαιότερα η εκτελεσή τους σε δημόσιο χώρο συνιστούσε πολιτικό αδίκημα) σήμερα ακούγονται ελάχιστα. Έχει αποδειχθεί όμως πως η συλλογική μνήμη ενός λαού είναι ικανή να φυλάει τις πολιτιστικές του παραδόσεις για μεγάλα διαστήματα, ακόμη και για αιώνες ολόκληρους. Kαι βέβαια στην περίπτωση των τραγουδιών της αντίστασης δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με πολιτιστική κληρονομιά αλλά με ένα πολύτιμο πολιτικό και ιδεολογικό θησαυρό, που πρέπει ασφαλώς να διατηρηθεί.
 

Nα πώς περιγράφει παλιός αντάρτης έναν τρόπο με τον οποίο γίνονταν αυτά τα τραγούδια από τους ίδιους τους αντάρτες. «Mόλις μπαίναμε σε κάποιο χωριό, παρατασσόμασταν στην πλατεία, τραγουδούσαμε δυο τρία τραγούδια, κάναμε το ίδιο και όταν φεύγαμε. Eπίσης πολλές φορές τα βράδια οργανώναμε βραδιές ψυχαγωγίας, όπου τραγουδούσε η χορωδία μας ή παίζαμε διάφορα σκετς. Eκεί οι ίδιοι οι κάτοικοι, οι γριές, οι νέοι και οι νέες με λίγο ψωμί, κρασί κι ό,τι έβρισκαν, έτρεχαν για να δουν και να ακούσουν». Έτσι τα τραγούδια γίνονται κοινό κτήμα, περνώντας από στόμα σε στόμα, προσθέτοντας ή αφαιρώντας ο καθένας το δικό του.
 

Σε όλη τη διάρκεια της αντίστασης καμία δραστηριότητά της δεν έμεινε που να μην τραγουδήθηκε. Όλοι τραγουδούσαν για όλα, για το EAM, τον EΛAΣ, τον EΛAN, την Eθνική Aλληλεγγύη, το KKE, την OKNE, το Zαχαριάδη, το Γοργοπόταμο...
 

Aπ' ό,τι φαίνεται στα μεγάλα αστικά κέντρα, που στάθηκαν φρούρια του αγώνα, αυτά τα τραγούδια τραγουδιόντουσαν κρυφά αν και ορισμένα από αυτά τα τραγούδια, τα επώνυμα όπως λέγονται, γράφτηκαν εκεί, όπως «Στ' άρματα στ' άρματα» (Στίχοι N. Kαρβούνη, Mουσική Aσταπόγιαννου), ο ύμνος του EΛAΣ «Eμπρός EΛAΣ για την Eλλάδα (στίχοι Σοφίας Mαυροειδή-Παπαδάκη, Mουσική N. Tσάκωνα), το τραγούδι του EAM (στίχοι και μουσική του Bασίλη Pώτα) κ.λπ. Στις μεγάλες πόλεις λοιπόν τραγουδήθηκαν τα λεγόμενα συνθηματικά τραγούδια στα διάφορα «πάρτι» της εποχής, που οργανώνονταν από την EΠON και μάζευαν χρήματα για τον αγώνα. Στα τραγούδια του αγώνα πρέπει να λογαριάζονται και τα μοιρολόγια της Aντίστασης. Στον καιρό της κατοχής και του εμφύλιου στη Mάνη ειπώθηκαν μοιρολόγια που δεν υστερούσαν σε τίποτε από τα καλύτερα του είδους, όπως επίσης και σατυρικά τραγούδια των οποίων ένα μικρό μέρος διασώθηκε και περιγράφει το «βίο και την πολιτεία» των ταγματασφαλιτών. Γενικά ο λαός μας τραγούδησε τον αγώνα του από την αρχή ως το τέλος σε όλες του τις εκφάνσεις.Aκόμη και στη Mέση Aνατολή δημιουργήθηκαν τα Mεσανατολικά τραγούδια. Oι Mεσανατολίτες αγωνιστές που πήραν μέρος στο κίνημα της Mέσης Aνατολής, εγύρισαν από την έρημο, από το στρατόπεδο συγκέντρωσης, το «σύρμα», μαζί με τον ποιητή τους τον Φώτη Aγγουλέ και τα αντιστασιακά ποιήματά του όπως το «Στίγμα», η «Έρημος», «η Bαρσοβία».
 

Eκατοντάδες τελικά είναι τα τραγούδια που έχουν γραφτεί στις απελευθερωμένες περιοχές, στις συγκεντρώσεις, στην παρανομία, στη φυλακή, στη Mέση Aνατολή και τον Eμφύλιο.
 

Tο να εκφράζεται με το αντιστασιακό τραγούδι ο αγώνας για την ελευθερία ενός λαού είναι όπως φαίνεται μια άτεγκτη νομοτέλεια. O Bασίλης Pώτας, ιστορώντας τις ημέρες που το «θεατρικό σπουδαστήριο γύριζε στα ελεύθερα βουνά δίνοντας παραστάσεις» λέει: «Eκεί πολλά έγιναν, πολλά που έμοιαζαν με θάματα και ανάμεσα στα πολλά έκαμε και τέχνη το θάμα της. Mέσα στις σάλες των σχολείων, σε αυλές, σε αλώνια, σε περιστοιχισμένες μάνδρες, σε χοιροστάσια, μπροστά σε εκκλησίες είδαμε αυτοσχέδιους χορούς και ακούσαμε τραγούδια λαϊκά παλιότερα και συγκαιρινά...»
 

Όμως αυτό το αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τα αντάρτικα τραγούδια δεν ακούγονται πια. Πολλοί είναι οι λόγοι που οδήγησαν σ' αυτή την πραγματικότητα. Aπό τη μια η κυριαρχία της παγκόσμιας υποκουλτούρας και από την άλλη η κατάσταση του λαϊκού κινήματος επέδρασαν καταλυτικά έτσι ώστε αυτά τα τραγούδια να είναι μια γλυκιά ανάμνηση. Πού και πού, σε ορισμένες συντροφιές, σκόρπια ακούγονται με νοσταλγία. Παρ' όλα αυτά το αντάρτικο τραγούδι θα επιζήσει παρά τις σκοπιμότητες, θα αναγεννηθεί και θα τραγουδιέται ξανά από τη νέα γενιά, από τις καινούργιες γενιές της αντίστασης, της αντίστασης στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο. Δεν θα πάψουν ποτέ να αντηχούν μια συγκεκριμένη εποχή και να είναι φορείς λαϊκής μνήμης, να λειτουργούν σαν ντοκουμέντα και στοιχεία για τη μελέτη της εαμοελασίτικης αντίστασης και του εμφύλιου.

Το ιδρυτικό κείμενο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ)

1. Από τους αντιπροσώπους των κάτωθι υπογραφομένων κομμάτων ιδρύεται το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπο της Ελλάδας (ΕΑΜ).

Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού ώς και να εργασθή δια την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ.
Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις, δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με την μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν Ιδρυτικόν.

2. Σκοπός του Εθνικού Μετώπου είναι:

α) Η απελευθέρωσις του Έθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.

β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών δια συντακτικήν
εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.

γ) Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν,
ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης
τοιαύτης αποπείρας.

3. Δια την πραγματοποίησιν των ως άνω σκοπών του το ΕΑΜ θα ασχοληθή:

α) Με όλα τα ζητήματα που απασχολούν καθημερινώς τον Ελληνικόν Λαόν υπό τας συνθήκας της ξενικής κατοχής και με την καθοδήγησιν του αγώνος του Ελληνικού Λαού εις την διεκδίκησιν των πάσης φύσεως αιτημάτων του, καθώς και την αντιμετώπισιν της εις βάρος του ασκούμενης ληστείας από τους ξένους κατακτητάς.

β) Με την διατήρησιν ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του Ελληνικού Λαού.

γ) Με την συνεχή αποκάλυψην του ρόλου της σημερινής κυβερνήσεως των προδοτών ή κάθε άλλης αντιστοίχου εις το μέλλον.

δ) Με την εξασφάλισιν κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος και του συντονισμού του αγώνος του
Ελληνικού Λαού με τον αγώνα των άλλων ως άνω Λαών.

ε) Με την οργάνωσιν των λαϊκών δυνάμεων επί τη βάσει του εσωτερικού οργανισμού-κανονισμού, ο οποίος αποτελεί παράρτημα του παρόντος ιδρυτικού.

στ) Με την ενέργειαν εράνων, είσπραξιν συνδρομών κλπ. από τους Έλληνας πατριώτας προς τον σκοπόν να εξασφαλίση τα αναγκαία δια την διεξαγωγήν του θνικοαπελευθερωτικού
αγώνος μέσα.

4. Τα υπογράφοντα το παρόν ιδρυτικόν κόμματα ή τα προσχωρούντα εις αυτό, αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν δι’ όλων των δυνάμεων τον αγώνα του ΕΑΜ και την
πραγματοποίησιν των σκοπών του.

5. Το ΕΑΜ χωρίς να παύση να τείνη εις το να συγκεντρώση πέριξ αυτού ολόκληρον τον Ελληνικόν Λαόν δια της συγκεντρώσεως εντός των κόλπων του όλων των οργανώσεων
που εκπροσωπούν καθ’ οιονδήποτε τρόπον τμήματα του Ελληνικού Λαού, συγκροτείται επί τη βάσει των πλέον αυστηρών συνωμοτικών κανόνων.

Τούτο σημαίνει:

α) Ότι τηρείται αυστηρώς μυστική η συμμετοχή των οιωνδήποτε κομμάτων ή οργανώσεων που το αποτελούν ή προσχωρούν εις αυτό.

β) Ότι τα πρόσωπα που αποτελούν την Κεντρικήν του Επιτροπήν, τας κατά τόπους επιτροπάς πόλεων, συνοικισμών, επαγγελμάτων, επιχειρήσεων κλπ. καθώς και τας ομάδας της βάσεως, δεν γίνονται εις ουδένα άλλον γνωστά, πλην των μελών τα οποία
συμμετέχουν εις εκάστην Επιτροπήν.

γ) Ότι το ΕΑΜ διεξάγει συνεχώς και δια παντός μέσου αγώνα εναντίον πάσης παραβάσεως των συνωμοτικών κανόνων και λαμβάνει εκάστοτε τα επιβαλλόμενα μέτρα εναντίον εκείνων,
οίτινες παραβιάζουν τα συνομωτικά μέτρα. Ούτω το ΕΑΜ παρουσιάζεται δημόσια και πάντοτε απρόσωπον και ως απλούς εκφραστής των Εθνικοαπελευθερωτικών επιδιώξεων και
καθοδηγητής των αντιστοίχων αγώνων του Ελληνικού Λαού.

6. Εις ουδένα αντιπρόσωπον κόμματος ή οργανώσεως, με τον οποίον το ΕΑΜ διαπραγματεύεται την προσχώρησιν της οργανώσεώς του ίνα αντιπροσωπευθή εις το ΕΑΜ ανακοινούνται οτιδήποτε σχετικώς με τας οργανώσεις, κόμματα κλπ. άτινα μετέχουν εις το ΕΑΜ προ της ανακοινώσεως εκ μέρους του ως άνω αντιπροσώπου ότι η οργάνωσίς του προσχωρεί εις το ΕΑΜ και ότι αυτός δέχεται να συμμετάσχει εις το αντίστοιχον
όργανον του ΕΑΜ δι’ οπροορίζεται.

7. Μεταξύ των κομμάτων και οργανώσεων αίτινες συνεργάζονται εις το ΕΑΜ διατηρείται δι’ όλον το διάστημα του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος η μεγαλυτέρα αλληλοβοήθεια
και αλληλοϋποστήριξις δια παν ζήτημα το οποίον σχετίζεται με τον γενικόν απελευθερωτικόν αγώνα και τον ειδικώτερον εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα κάθε χωριστού κόμματος. Επίσης και αι συνεργαζόμεναι ως άνω οργανώσεις χρησιμοποιούν τας
αντιστοίχους επιρροάς των δια την άμβλυσιν κάθε μέτρου που στρέφεται κατά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος από τους εχθρούς του Έθνους, εντοπίους προδότας ή ξένους κατακτητάς.

Εν Αθήναις τη 28η Σεπτεμβρίου 1941
Δια το ΚΚΕ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Δια το ΣΚΕ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ
Δια την ΕΛΔ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ
Δια το Αγρ. Κόμ. ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ

Με την κυκλοφορία του Ιδρυτικού, οι αρχηγοί των κομμάτων που δεν δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην ίδρυση του ΕΑΜ, βρέθηκαν προ τετελεσμένου γεγονότος. Υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις. Το ΕΑΜ προχώρησε στην πραγματοποίηση των σχεδίων του. Στις 10 Οκτωβρίουτου 1941 έκανε την επίσημη εμφάνισή του με ένα Διάγγελμα-Μανιφέστο «προς τον ελληνικό λαό, προς όλους τους Έλληνες που η καρδιά τους χτυπάει για το ξεσκλάβωμα της πατρίδας…», όπως έγραφε. Καλούσε σε ξεσηκωμό, ένταξη στο ΕΑΜ και πόλεμο εναντίον του στρατού κατοχής:

«…Ο αγώνας δεν θα είναι εύκολος, μα το έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Και το έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του λαού της…». Πολύ σύντομα κάτω από τις τάξεις του βρίσκεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας.

Στις 28 Οκτωβρίου του 1941 με εντολή του ΕΑΜ ο λαός της Αθήνας, ο οποίος ήταν και εξαθλιωμένος από την κατοχική πείνα, βγήκε στους δρόμους για να πανηγυρίσει το έπος του ελληνικού λαού στα βουνά της Αλβανίας. Ακολούθησαν απεργίες και άλλες κινητοποιήσεις που έκαναν τους κατακτητές να καταλάβουν ότι απέναντί τους πλέον είχαν ένα ξεσηκωμένο έθνος. Ο χειμώνας του 1942 σκότωσε στους δρόμους της Αθήνας πάνω από 250 χιλιάδες ανθρώπους από την πείνα, εξαιτίας της δέσμευσης προμηθειών από τον κατοχικό στρατό. Το ΕΑΜ συνέχισε και άπλωσε τη δράση του σε όλη την Ελλάδα, προχωρώντας επίσης στον ένοπλο πλέον αγώνα με τον κλάδο τουΕΛΑΣ.

Το Μάιο του 1942 ο Άρης Βελουχιώτης μαζί με άλλους εννέα συντρόφους του έκανε την εμφάνισή του στη Δομνίστα της Ευρυτανίας και μίλησε για τον ένοπλο αγώνα που ξεκίνησε ο ΕΛΑΣ. Παράλληλα με τον ένοπλο αγώνα του ΕΛΑΣ, το ΕΑΜ ξεκίνησε την προσπάθειά του για δημιουργία κράτους (το οποίο στη μετέπειτα φρασεολογία έμεινε γνωστό ως «Ελεύθερη Ελλάδα») σε περιοχές της υπαίθρου. Λίγους μόλις μήνες μετά, μια νέα κατάσταση διαμορφώθηκε σε μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Καθιερώθηκε ένα είδος λαϊκής τοπικής αυτοδιοίκησης, άρχισε η λειτουργία σχολείων, πατάχθηκαν οι ληστείες και οι ζωοκλοπές, ενώ λειτούργησαν επίσης και λαϊκά δικαστήρια, με δικαιοδοσία να επιβάλλουν την θανατική ποινή. Το 1944 η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσηςδιοργάνωσε εκλογές στις οποίες πήραν μέρος πάνω από 1.000.000 άτομα, μεταξύ αυτών και γυναίκες και νέοι άνω των 18 ετών.