Στην εξορία (Οχτώβρης 1935)
«Μας σιδεροδέσανε τα χέρια και μας κλείσαν ολούθε μαλινχέρια. Μουδιάσανε σφιχτόδετα καιρό χέρι δεξί με χέρι αριστερό. Μουδιασμένο και τ’ άλλο μας, που εκράτει βαλίτσα ή δέμα για τον Αη – Στράτη. Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό. Μαζί μας τελευταίοι, με το βαπόρι πρεζάκηδες, αλάνια, λαθρεμπόροι, ξεπίτηδες, για να φανεί, πως ίσια λογιούνται η Λεφτεριά με τα χασίσια.»
Κ.Βάρναλης
Το 1929 ήταν η πρώτη χρονιά που ο Άη Στράτης δέχτηκε πολιτικούς εξόριστους. Από το 1929 έως και το 1935 πέρασαν από το μικρό αυτό νησί 950 πολιτικοί εξόριστοι όπως ο Δ. Γληνός, ο Ναπ. Σουκατζίδης, ο Κ. Βάρναλης και άλλοι.
Πολιτική εξορία σημαίνει, εγώ το κράτος δεν συμφωνώ με όσα πρεσβεύεις, σε παίρνω όπως είσαι και σε πηγαίνω σε περιοχές άγονες, αφιλόξενες και μακρινές. Οι κακουχίες, τα βασανιστήρια ελπίζω πως θα σε κάνουν να «βάλεις μυαλό» και να υπογράψεις μία δηλωσούλα πως αυτά που πιστεύεις δεν τα πιστεύεις πλέον και πως θα είσαι καλός και πειθήνιος σε όλα όσα ευαγγελίζομαι.
Στους πολιτικούς εξόριστους στον Άη Στράτη το κράτος έδινε 10 δραχμές την ημέρα για να επιβιώσουν. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως το ψωμί κόστιζε 8 δραχμές. Τα χρήματα αυτά δεν τα έπαιρναν όλοι. Με συλλογική δουλειά, όμως, κατάφεραν να νοικιάσουν δωμάτια, ένα σπίτι, είχαν κάποιους κήπους που φύτευαν πατάτες, κουκιά, κριθάρια. Άνοιξαν ένα πηγάδι. Με τον καιρό πήραν και άλλα χωράφια. Και μία φορά την εβδομάδα όλοι καρτερούσαν το καράβι να έρθει. Άμα δεν είχε καιρό.
26 Απριλίου 1941. Δύο ημέρες πριν καταλάβουν το νησί οι Γερμανοί Ναζί οι πολιτικοί εξόριστοι έκαναν προσπάθεια να φύγουν, να αποδράσουν. Οι χωροφύλακες και οι πεζοναύτες πυροβόλησαν εναντίον τους και σκότωσαν τρεις.
Μετά τον Απρίλιο τους αστυνομικούς Κουσκούση και Ντουντουλάκη αντικατέστησαν οι Βουδικλάρης, Ρεγκούτος και Ψαρρός.
Στον Άη Στράτη εφαρμόστηκε σχέδιο εκκαθάρισης με μοχλό την πείνα. Το κόλπο ήταν καλά στημένο. Η λιμοκτονία λυγίζει τους ανθρώπους, όχι όμως όλους.
Αύγουστος 1941. Ήρθε ο μοίραρχος από τη Λήμνο, ο Παπουτσάκης. «Ετοιμαστείτε. Θα μεταφερθείτε όλοι στην Ηπειρωτική Ελλάδα». Με αυτή την προσμονή οι πολιτικοί πρόσφυγες κατανάλωσαν ή πούλησαν όλα τα τρόφιμα που είχαν αποθηκεύσει.
Πέρασε ένας μήνας και καμία είδηση για τη μεταφορά. Τότε άρχισαν οι υποψίες πως επρόκειτο για παγίδα.
Σεπτέμβριος 1941. Η πείνα ήταν μπροστά, τρόφιμα αποθηκευμένα δεν υπήρχαν, ήταν αργά για να φυτέψεις. Ψευτοφύτεψαν κάτι πατάτες, μήπως…
Η φώτο από το αρχείο του Διονύση Αλεβιζάτου εκ Κεφαλονιάς
Η απελπισία και ο φόβος άρχισαν να δουλεύουν παρέα. Φεύγουν οι πρώτοι. Δήλωση.
Ο Βουδικλάρης παίρνει μέτρα, συνεργάζεται με Γκεστάπο και μαύρη αγορά.
Οκτώβριος 1941. Η πείνα αρχίζει να θεριεύει. Κόπηκε το βραδινό ψωμί. Το μεσημεριανό ήταν 50 δράμια (ούτε 90 γραμμάρια)
Στη συνέχεια μπήκαν κενές ημέρες, μία με ψωμί, μία χωρίς ψωμί.
9 Νοεμβρίου 1941. Καταναλώθηκε και το τελευταίο ψωμί. Λίγες πατάτες, λίγη φάβα, πολύ λίγα όσπρια. Λάδι στάλα. Μερικοί άρχισαν να ξαπλώνουν. Μία μέρα στο κρεβάτι, δύο όρθιοι. Αργότερα μία και μία. Δύο και μία.
Ο Κολύνος έμεινε έξι μήνες στο κρεβάτι.
Δηλώσεις.
5 Νοεμβρίου 1941. 50 οι δηλωσίες, 175 στις σκηνές. Η Γκεστάπο για εκφοβισμό ανακοινώνει πως σε 15 ημέρες θα κάνει πέντε εκτελέσεις (4 άντρες και 1 γυναίκα). Ο σκοπός ο ίδιος. Φόβος. Δήλωση. Την ίδια μέρα ντελάλης φώναξε πως όποιος νοικιάζει σπίτια σε κομμουνιστές, μέχρι το βράδυ να έχει ξενοικιάσει. Οι γυναίκες είχαν ένα σπίτι, οι φυματικοί δύο.
Την ίδια μέρα ξαναβγαίνει ο ντελάλης:
«-όποιος νοικιάζει χωράφια στους κομμουνιστές να τα ξενοικιάσει σε τρεις μέρες
-κανένας δεν αγοράζει / πουλάει από τους κομμουνιστές
-όποιος βγαίνει από το χωριό θα τουφεκίζεται
-όχι ζώα, όχι μύλος, όχι συναλλαγές»
Κίνησαν για τα χωράφια τους και έβγαλαν ό,τι είχαν, μικρές πατάτες, κρεμμύδια, πράσα, παντζάρια, σπανάκι, ίσα που είχαν φανεί στο έδαφος. Νηστικοί πήγαν στα χωράφια και έτρωγαν καμπρολάχανα και κουνουπίδια. Γέμισαν σακιά.
Έξω από τη διαχείριση σωροί τα λαχανικά.
Το καζάνι έβραζε χωρίς λάδι, χωρίς αλάτι.
«αν πάτε στη θάλασσα θα τουφεκιστείτε» έλεγε ο Βουδικλάρης. Κάποιοι τολμηροί τα βράδια έτρεχαν και γέμιζαν ένα μπουκάλι θάλασσα για να έχει αλάτι η μία χούφτα λαχανικά που έπαιρνε ο καθένας ημερησίως.
Πείνα, εξάντληση, όλοι ξάπλα.
Δύο – δύο καθημερινά, κάποιοι έπαιρναν τα μπογαλάκια τους και κατευθείαν στη χωροφυλακή.
Τα λάχανα θα έφταναν για ένα μήνα. έτσι υπολόγιζαν, στις 15 μέρες χάλασαν.
Σειρά είχαν τα όσπρια, 25 δράμια (45 γραμμάρια) ο καθένας ημερησίως.
Η αστυνομία δεν τους επέτρεπε να πάνε για χόρτα, για ξύλα. Τα χόρτα γύρω από το θάλαμο εξαφανίστηκαν, τα μάζευαν μέσα από ακαθαρσίες και ούρα. Το νερό μαρτύριο, από πηγάδι στα 100 βήματα, το πήγαινε κατηφόρα, το έλα σκέτος θάνατος.
18 Γενάρη 1942. Πάει ο Φέζος, πάει και ο Τραγιανός
Σιγά σιγά έμειναν αυτοί που δεν κάνουν παζάρια. Μαζί με τις ψείρες που έκαναν παρέλαση. Αρκετοί γέμισαν πληγές, μέσα στις πληγές χώνονταν οι ψείρες, τις έξυναν, μάτωναν.
Οι ξαπλωμένοι πληθαίνουν, πρησμένα κόκκαλα.
Αρμαθιασμένα κόκκαλα, σκελετοί που περπατάνε, πεινάνε. Οι δηλωσίες σταμάτησαν, όσοι ήταν να φύγουν έφυγαν, όσοι ήταν να μείνουν έμειναν. Ο Βουδικλάρης είδε και απόειδε, πιστεύοντας πως με το μαρτύριο αυτό θα ξεμπέρδευε, βγάζει νέα ανακοίνωση.
«Απαγορεύεται οι κομμουνιστές να βγαίνουν 30 μέτρα από τους θαλάμους τους. Όποιος παραβεί την εντολή θα τουφεκίζεται»
Μερικοί πουλούν ό,τι έχουν. Τα μισά τα κρατούν, τα άλλα μισά στο κοινό τσουκάλι. Πλησιάζουν Χριστούγεννα. Υπομένουν γιατί ξέρουν. Μόλις είχε αρχίσει το μαρτύριο τούς πλησίασε ο καλόγερος και τους είπε δώστε σε εμένα τα χωράφια με τις πατάτες, τα γουρούνια και τα γαϊδούρια. Τα Χριστούγεννα θα σας τα δώσω πίσω, είπε. «Γράψτε μου πως μου τα πουλήσατε για να μην εμπλακεί η αστυνομία. Θα αναλάβω να τα φυλάξω εγώ. Θα κάνουμε ένα ψεύτικο χαρτί». Και έφτασαν τα Χριστούγεννα και τους άφησε να πεθάνουν, «τα αγόρασα, να η απόδειξη».
Και τώρα; Νεκροταφείο. Κουρνιαχτός και στάχτες.
Ο Δημητρίου είχε ελονοσία, πρήστηκε. Οι νύχτες γέμιζαν βογγητά και φωνές, «πεινάωωωωω». Πρήστηκαν. Όποιος ξεσκεπαζόταν, κρύωνε όλη τη νύχτα γιατί δεν κινούσε τα χέρια για να σκεπαστεί.
Έξω κρύο και μέσα μία σειρά από σκελετούς. Έγλυφαν τα πιάτα μα και πάλι τι να φτάσει; Αδυναμία να σηκωθούν, ακόμη και για την ανάγκη τους.
27 – 29 Δεκεμβρίου 1941. Χιόνι στον Άη Στράτη.
Το απότομο κρύο έκανε τα ζώα να ψοφάνε. Γέμισαν οι ρεματιές. «Η έξοδος του Άη Στράτη». όσοι μπορούσαν να κουνηθούν τραβούσαν τα ψοφίμια από τα πόδια, τα λιάνιζαν, τα έβραζαν και άρπαζαν τα κομμάτια πριν καλά καλά γίνουν, μέσα από το νερό. Τούμπανο η κοιλιά, διάρροια.
Βουδικλάρης: «Όποιος τρώει ψοφίμια θα τουφεκίζεται… από τους Γερμανούς»
Η πρώτη εβδομάδα του Ιανουαρίου πέρασε με ψοφίμια.
8 Ιανουαρίου1942. Γενική δηλητηρίαση.
Ι.Ο Τσώνος ένα απλό χεράκι, μόνο το λογικό και το στομάχι δούλευαν.
ΙΙ.Ο αστυνομικός Ρεγκούτας, πήρε στην αστυνομία μαζί του τον Σκόρδα, με πρόσχημα πως έβρισε στο πρωινό «παρών». Πολύ αδύνατος, μα ακόμη προχωρούσε καλά.
Βουδικλάρης: Βρε κάθαρμα, δεν φοβάσαι;
Σκόρδας: Είμαι αποφασισμένος να πεθάνω
«Κείνος με αφρούς λύσσας, τον άρπαξε και τον έριξε κάτω. Και οι δυο Βουδικλάρης και Ρεγκούτας χτύπαγαν με ξύλα. Όπως έπεφτε το ξύλο και έβρισκε το κόκκαλο χωρίς κρέας έκανε κρακ – κρουκ. Ύστερα από λίγο λιποθύμησε. Τότε του έριξαν νερό και τον συνέφεραν»
Πέρασε και το πρώτο δεκαήμερο το Ιανουαρίου.
10 Ιανουαρίου 1942. Ήρθαν με καΐκι οι Γερμανοί. Στη σκηνή υπήρχαν, πλέον, 130 άνθρωποι. Μόλις μπήκαν, «τέτοια ήταν η κατάσταση που συγκινήθηκαν και αυτά τα θηρία». Τους έφεραν ψωμιά του ενός κιλού, τα μοιράσανε σε ετοιμοθάνατους, σε παιδιά, σε γυναίκες και φυματικούς. Οι Γερμανοί έδωσαν άδεια για χόρτα, ξύλα, συναλλαγές. Μόλις έφυγαν ο Βουδικλάρης αναίρεσε τη διαταγή. Χόρτα μόνο σε πλαγιές, ρεματιές. «Ό,τι βρείτε!»
Όσοι μπορούσαν να σηκωθούν, δήλωσαν ομάδες για να πάνε για χόρτα. Παπούτσια δεν υπήρχαν, ή είχαν λιώσει ή είχαν πουληθεί. Έδεσαν στα πόδια τους προβιές. Στο χιόνι βράχηκαν και μέχρι το βράδυ σκίστηκαν.
14 Ιανουαρίου 1942. Η πρώτη έξοδος για χόρτα. Δεν τα καθάριζαν, τα τίναζαν και στην κοιλιά και μετά γέμιζαν το τσουβάλι. 10 δράμια (ούτε 18 γραμμάρια) αλεύρι το πρωί και 10 δράμια το βράδυ. Τα χόρτα τα έτρωγαν με το κιλό.
Παρέα τους οι ψείρες.
Στις 14/1 πάει ο Καντήλας, έσβησε.
Στις 16/1 πάει ο Μήτσης ο φυματικός
Στις 18/1 πάει ο Φέζος και ο Τραγιανός.
Ο Σεραφείμ Τσώνος ήταν στα τελευταία του. Πέθανε.
Πάει και ο Σταυριανόπουλος και ο Καλές και ο Γριντάκης, ο γερο-Σταματιάδης και ο Βαγ. Νικολαϊδης και ο Μπουμαρσόπουλος.
Μέσα Φεβρουαρίου. Η κατάσταση χειροτερεύει με αφάνταστη γρηγοράδα.
Πάει και ο Γρίβας, πάει και ο Γιάννης.
15 Φεβρουαρίου 1942. Έφτασε στον Άη Στράτη ο Γερμανός διοικητής της Λήμνου και υποσχέθηκε να στείλει τρόφιμα.
Έφτασε μέρα που κανείς δεν είχε τη δύναμη να σηκώσει τους νεκρούς από το κρεβάτι τους, να τους μεταφέρει. Δεν υπήρχε δύναμη σε κανέναν.
Σκελετοί, σκιάχτρα.
Ένας πέθανε, δεύτερος ξεψυχάει, τρίτος λιποθυμάει και όλοι προχωρούν κοπαδιαστά προς τον άλλο κόσμο, βρώμα και βώχα, φωνές και παρακάλια, πεθαμένοι και μισοπεθαμένοι, σκελετοί και φαντάσματα και κινούμενες σκιές, τρελοί και μισότρελλοι, πείνα και αγωνία, τραγικές στιγμές, στιγμές φρίκης, απερίγραπτες.
Προς το τέλος του Φεβρουαρίου πάει και ο Μπάμπης.
26 Φεβρουαρίου 1942. Δεν μπήκε το καζάνι στη φωτιά. Δεν υπήρχε τίποτα. Λίγο κουρκούτι το βράδυ.
27 Φεβρουαρίου 1942. Δύο καΐκια πλησίασαν τον Άη Στράτη. Αυτά των Γερμανών. Παράδοξο έτσι; Αυτοί που λεηλάτησαν, δολοφόνησαν, ατίμασαν, έφεραν φαγητό. Πόσο χειρότεροι ακόμη και από δαύτους ήταν οι «Έλληνες» φύλακές τους;
Ήρθανε τρόφιμα. Χιλιάδες οκάδες.
Η πολιορκία έσπασε. 33 άνθρωποι χάθηκαν από την πείνα στον Άη Στράτη. Και όλα αυτά για μία υπογραφή; Για μία υπογραφή σε μία δήλωση φρονημάτων; Μελανές και ματωμένες σελίδες της ελληνικής ιστορίας, που έχουμε όμως χρέος να τις θυμόμαστε για να μην επαναληφθούν ποτέ ξανά.
[Το άρθρο προέρχεται από το κείμενο του Κώστα Μπόση, Άη Στράτης. Η μάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων στα 1941. Το κείμενο εκδόθηκε το 1947 από το εκδοτικό τμήμα της ΚΕ του ΚΚΕ και επανεκδόθηκε από τις Ιστορικές Εκδόσεις το 1977. Οι πολιτικοί εξόριστοι εξέδιδαν ένα περιοδικό, το «Εξόριστος», όργανο της ομάδας συμβίωσης πολιτικών εξορίστων. Δεν είναι εις γνώση της αρθρογράφου εάν το κείμενο είχε πρωτοεκδοθεί σε αυτό το περιοδικό.]
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
