Ευαγγελία Ασημακοπούλου Η λέξη pentimento στα ιταλικά σημαίνει «μετάνοια», από το ρήμα pentirsi, που σημαίνει «μετανιώνω» (πληθυντικός pentimenti).
Τούτου λεχθέντος μπορούμε εύκολα να κάνουμε μια υπόθεση για το τι είναι το pentimento στην ορολογία της ζωγραφικής. Όμως για να αντιληφθούμε τη μαγεία που κρύβεται κάτω από αυτό που αντιλαμβάνεται η όρασή μας, δεν θα πρέπει να μιλήσουμε για καλλιτεχνικά λάθη, αλλά για μια αναθεωρημένη "πινελιά".
Pentimento είναι η αλλαγή στη σύνθεση της ζωγραφικής που έκανε ο καλλιτέχνης. Πιο συγκεκριμένα, είναι η τροποποίηση σε πίνακα ή έργο τέχνης, που αποδεικνύεται από ίχνη του προηγούμενου έργου. Πολλοί ζωγράφοι ειδικά σε παλαιότερα χρόνια επαναχρησιμοποιούσαν τον ήδη ζωγραφισμένο καμβά για να αλλάξουν θέση στην παράσταση ή για να δημιουργήσουν εκ νέου ένα νέο έργο.
Οι λόγοι που ο καμβάς χρησιμοποιούταν περισσότερες από μια φορές, είναι οικονομικοί και... καλλιτεχνικοί. Κάποιοι ζωγράφιζαν πάνω από τη δουλειά για την οποία δεν ήταν ιδιαίτερα ευχαριστημένοι και έτσι ξεκινούσαν από την αρχή.
Σε έργα μεγάλων καλλιτεχνών ο αριθμός των pentimenti τείνει να είναι υψηλότερος.
Πώς το παρελθόν γίνεται πιο ξεκάθαρο
Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως σε κάποιους πίνακες μπορούμε ακόμη να διακρίνουμε αυτή την τεχνική ακόμη και με γυμνό μάτι. Αυτό οφείλεται στη σταδιακή διάβρωση του ανώτερου στρώματος της βαφής, που τελικά αποκαλύπτονται τα έργα που έγιναν νωρίτερα.
Όσον αφορά τους πίνακες που το αρχικό σχέδιο έχει περαστεί με χρώμα, το pentimento μπορεί να φανεί μόνο με σύγχρονες μεθόδους. Η τεχνολογία επιτρέπει μια διεξοδική επανεξερεύνηση του παρελθόντος.
Οι ακτίνες Χ και η υπέρυθρη ανακλαστικότητα είναι σε θέση να καταγράψουν φωτογραφικά κάποιες χρωστικές, ανάλογα με τη χημική τους σύνθεση, οι οποίες παραμένουν καλυμμένες από μεταγενέστερες στρώσεις βαφής. Για παράδειγμα, ο λευκός μόλυβδος, μια κοινή χρωστική ουσία, θα ανιχνευθεί με ακτίνες Χ, και τα υπολείμματα του μαύρου άνθρακα μπορούν συχνά να φανούν με μεγάλη ευκρίνεια στα υπέρυθρα ανακλαστικά γραφήματα.
Ποια η καλλιτεχνική αξία των pentimenti
Τα pentimenti θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά όταν εξετάζεται εάν ένας συγκεκριμένος πίνακας είναι η πρώτη έκδοση του αρχικού καλλιτέχνη ή μια δεύτερη εκδοχή του ίδιου του καλλιτέχνη ή του εργαστηρίου του ή ενός μεταγενέστερου αντιγραφέα.
Με λίγα λόγια, ο αριθμός των pentimenti είναι κρίσιμο μέρος της της διαδικασίας επαλήθευσης της ταυτότητας του, επειδή τα αντίγραφα δεν τείνουν να έχουν κρυφές αλλαγές.
Επιπροσθέτως, καίριας σημασίας είναι για τους συντηρητές τέχνης και τους ιστορικούς τέχνης, καθώς μπορεί να οδηγήσει στην ανακάλυψη παλιών ιστοριών που κρύβονται πίσω από το έργο τέχνης, που δείχνουν αλλοιώσεις, πρωτότυπες γραμμές και δομές που άλλαξε ο καλλιτέχνης κατά τη διαδικασία της ζωγραφικής, αποκαλύπτοντας την αρχική πρόθεση με την οποία ξεκίνησε το έργο τέχνης.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το έργο τέχνης Le déjeuner sur l’herbe του Édouard Manet, το οποίο θεωρήθηκε αρχικά αντίγραφο, όμως η γνησιότητά του επιβεβαιώθηκε όταν αναλύθηκαν τα pentimenti του.
Συνήθως, αν και χωρίς να συμβαίνει πάντα, οι δευτερεύουσες εκδόσεις ή τα αντίγραφα έχουν ελάχιστα pentimenti.
Αν κανείς το προσεγγίσει ρομαντικά, απαθανατίζεται το χρονικό πλαίσιο σύνδεσης δύο εκδοχών από τον ίδιο καλλιτέχνη. Παρουσιάζει τη διαδικασία του ταξιδιού των πινάκων, αποκαλύπτοντας διορθώσεις και προβάλλοντας το δίλημμα για το τι αξίζει να μείνει στον πίνακα.
H παρουσία των pentimenti βρίσκεται σχεδόν σε κάθε πίνακα μεγάλων ζωγράφων.
- Ο Ολλανδός Jan van Eyck στο έργο “Arnolfini Wedding Portrait”, αρχικά απεικόνισε το χέρι σε μια θέση. Αργότερα άλλαξε γνώμη και προσάρμοσε ανάλογα τη γωνία του χεριού. Η αλλαγή στην επιφάνεια του πίνακα δεν παρατηρείται με γυμνό μάτι, αλλά μόνο με ακτίνες X-ray.
Jan van Eyck, “Arnolfini Wedding Portrait” - Λεπτομέρεια από X-ray
- Το πρόσωπο της γυναίκας στην εικόνα The Old Guitarist του Pablo Picaso είναι ζωγραφισμένο. Ωστόσο, για να είμαστε ακριβείς, αυτά τα σημάδια συνήθως δεν περιγράφονται ως pentimenti καθώς τα θέματα είναι τελείως διαφορετικά
- Το έργο «Christ and the Virgin in the House at Nazareth» του Zurbarán δείχνει ότι το μέγεθος ενός λευκού υφάσματος διευρύνθηκε μετά την εφαρμογή του σκούρου φόντου. Στα δεξιά του πίνακα φαίνεται η διευρυμένη περιοχή σε πιο σκούρο λευκό.
- Στο έργο του Caravaggio, "The Cardsharps" υπάρχουν αρκετά που αλλοιώνουν τη θέση της φιγούρας στα δεξιά.
Αν μη τι άλλο, αυτή η επανεπεξεργασία που λαμβάνει χώρα κατά τη δημιουργική διαδικασία ενός καλλιτέχνη μας υπενθυμίζει ότι κανένα αριστούργημα δεν έγινε σε μια προσπάθεια.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
