Alfavita Newsroom Πριν από τέσσερα χρόνια, η Κίνηση Ελλήνων Πολιτών για την Εκκοσμίκευση του Κράτους (ΚΕΠΕΚ) ανέδειξε ένα ζήτημα που συνδέεται άμεσα με τους εορτασμούς των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Ο αφορισμός των Ελλήνων Επαναστατών από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ το 1821, και η στάση της Εκκλησίας απέναντι στην Επανάσταση, επανήλθε στην επικαιρότητα, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις.
Το ΚΕΠΕΚ εξέφρασε τη θέση του σχετικά με τον ρόλο της Εκκλησίας κατά τα προεπαναστατικά χρόνια και το αν τελικά ο αφορισμός του Γρηγορίου Ε’ είχε όντως αρθεί, όπως υποστηρίζει η Εκκλησία της Ελλάδας. Παράλληλα, έφερε στο προσκήνιο και λιγότερο γνωστές ιστορικές πτυχές, όπως τον αφορισμό του 1819, τον οποίο η Μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας αποκατέστησε το 2005. Το ΚΕΠΕΚ ζήτησε μια αντίστοιχη συμβολική κίνηση από την ανώτατη ιεραρχία της Εκκλησίας, προκειμένου να κλείσουν οριστικά τα ιστορικά ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά και να αποκατασταθεί η ιστορική αλήθεια.
Αναλυτικά τι δήλωνε το ΚΕΠΕΚ
“Για ακόμα μία φορά, ως ΚΕΠΕΚ, είμαστε στην ευχάριστη θέση να μπούμε στη διαδικασία ενός ιδιότυπου διαλόγου με το “Γραφείο επί των Αιρέσεων και των Παραθρησκειών” της μητρόπολης Πειραιά. Ευχάριστη, διότι με αυτόν τον τρόπο καταφέρνουμε να κρατάμε ανοιχτό τον διάλογο με εκπροσώπους της Ελλαδικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ανταλάσσοντας σκέψεις, απόψεις και επιχειρήματα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι Έλληνες πολίτες μπορούν να κρίνουν καλύτερα, οδηγούμενοι σε ασφαλέστερα συμπεράσματα πάνω στα υπό συζήτηση θέματα που τίθενται κάθε φορά.
Έτσι μετά την απάντηση (Οκτ. 2020) του “Γραφείου” σε συνέντευξη (Σεπτ. 2020) μελών μας και την νέα τοποθέτηση του ΚΕΠΕΚ στα τέλη του περασμένου Οκτώβρη, εισερχόμαστε σε ένα νέο κεφάλαιο διαλόγου επάνω στο θέμα του Αφορισμού της Επανάστασης του 1821 από τον Γρηγόριο Ε’ και στην ανάγκη άρσης του από πατριαρχείο Κων/πόλεως και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος σήμερα.
Αφορμή για το άνοιγμα της συζήτησης στάθηκε η ανακοίνωση του ΚΕΠΕΚ και το σχετικό ψήφισμα που εξέδωσε στα τέλη Ιανουαρίου. Στην εν λόγω ανακοίνωση αναφέρονταν -ανάμεσα στα άλλα- τα εξής: “Μέσω αυτής της επιστολής/ψηφίσματος, καλούμε την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και την Ιερά Σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως να άρουν τον αφορισμό της Ελληνικής Επανάστασης , συμβάλλοντας σημαντικά στον περιορισμό του διχασμού της ελληνικής κοινωνίας ενόψει των επετειακών εορτασμών του 1821. Αναγνωρίζουμε ότι το βάρος της άρσης του αφορισμού πέφτει στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, πλην όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι την περίοδο εκείνη δεν υπήρχε αυτοκέφαλο, οπότε Ελλαδική Εκκλησία και Πατριαρχείο ήταν ένα και το αυτό. Επιπρόσθετα, η Ελλαδική Εκκλησία εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να χρησιμοποιεί τη φιγούρα του Γρηγορίου Ε’ ως εθνομάρτυρα. Μπορεί κανείς να συμφωνεί ή να διαφωνεί με αυτή τη στάση. Πλην όμως, οι εκπρόσωποί της έχουν τη δυνατότητα να “καθαρίσουν” την μαύρη κηλίδα της προσωπικότητάς του, μέσω της άρσης του αφορισμού των επαναστατών ή έστω μέσω μιας δημόσιας παραίνεσής τους προς το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, προς αυτή την κατεύθυνση”.
Έναν, περίπου, μήνα μετά, στις αρχές Μαρτίου, το “Γραφείο επί των Αιρέσεων και των Παραθρησκειών” της μητρόπολης Πειραιά απάντησε στο αίτημά μας με αυτό το κείμενο.
Δεν θα σταθούμε τόσο στην αναπαραγωγή των λεγόμενων “Εθνικών Μύθων”, όπως η αγία Λαύρα και το κρυφό σχολειό, που χαρακτήρισαν σε μεγάλο βαθμό την μετεπαναστατική απόπειρα της Εκκλησίας να κερδίσει σταδιακά την εμπιστοσύνη των Ελλήνων αναφορικά με τον ρόλο της στα προεπαναστατικά και επαναστατικά χρόνια. Τα προηγούμενα έχουν απαντηθεί επαρκώς κατά το παρελθόν και σχολιάζονται μέχρι και τις μέρες από τους ακαδημαϊκούς στορικούς μας.
Σημειώνουμε τη νέα απόπειρα της μητρόπολης Πειραιώς να υποβιβάσει τον ρόλο των Ελλήνων Διαφωτιστών, των ανθρώπων εκείνων που αποτέλεσαν προεπαναστατικά την πνευματική ατμομηχανή της Επανάστασης, διωκόμενοι ποικιλοτρόπως για τις θέσεις τους από το πατριαρχείο και τους λοιπούς συντηρητικούς κύκλους του ελλαδικού χώρου. Η τακτική αυτή σαφέστατα και δεν είναι τυχαία. Η προετοιμασία για το ’21 δεν αφορά μόνο τις πολεμικές προετοιμασίες και τις μυστικές συνεννοήσεις για την έναρξη του Αγώνα, αλλά και τη σφοδρή διαμάχη μεταξύ Ελλήνων Διαφωτιστών και Χριστιανών Λογίων πάνω στα ζητήματα των μεταρρυθμίσεων της παιδείας. Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρει στον πρόλογο του Πηδαλίου του Νικοδήμου του Αγιορείτη το 1864, ο αρχιμανδρίτης Ειρηναίος Δεληδήμος: “Εάν επραγματοποιούντο πλήρως τα όνειρα των οπαδών του Διαφωτισμού εις την Ρωσίαν και τας χώρας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Ορθόδοξοι λαοί θα εξήρχοντο εκ της θλιβεράς των αμαθείας, θα εισήρχοντο εις τον φωτεινόν δρόμον της προόδου, θα ηγάπων τας επιστήμας και την δύναμιν του ορθού λόγου, θα προέκοπτον κοινωνικώς και οικονομικώς, συγχρόνως όμως θα απεκόπτοντο από τας ρίζας των και αντί της Ορθοδόξου πνευματικότητος, πηγαζούσης εκ της ταπεινώσεως του ανθρώπου ενώπιον της αγάπης του Θεού, θα επεκράτει και εις αυτούς η αλαζονική αυτοπεποίθησις της ανθρώπινης διανοίας”. Αντιλαμβάνεται και ο πλέον αδαής για ποιον λόγο ο Διαφωτισμός κατασυκοφαντήθηκε και εξακολουθεί να συκοφαντείται στον τόπο μας. Και φυσικά κατανοεί καλύτερα τους λόγους για τους οποίους ως κράτος μείναμε στάσιμοι πνευματικά, παραγωγικά και σε μεγάλο βαθμό πνευματικά, σε σχέση με άλλα κράτη της Δύσης.
Αναφορικά με τον διχασμό της ελληνικής κοινωνίας εξαιτίας της μη άρσης του αφορισμού εκ μέρους της Εκκλησίας, εδώ οι συντάκτες της απάντησης που δίνει το “Γραφείο”, δεν καταλαβαίνουν ή πιθανότατα κάνουν πώς δεν καταλαβαίνουν τι ακριβώς είπαμε. Στο κείμενό μας δεν αναφερθήκαμε στον διχασμό των Ελλήνων του ’21 για τη στάση των ανώτατων Ιεραρχών απέναντι στις έννοιες της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας. Εννοείται ότι διχασμός υπήρξε και σε εκείνα τα χρόνια (τρανό παράδειγμα ο διαγωνισμός της Μέλισσας που αναβιώσαμε φέτος, αλλά και τα κείμενα όλων των Διαφωτιστικών εντύπων της εποχής), όμως το να επεκταθούμε για ένα τέτοιο θέμα εδώ θα απαιτούσε σελίδες επί σελίδων ανάλυσης και παράθεσης στοιχείων. Στο ψήφισμά μας αναφερθήκαμε στην ελληνική κοινωνία του 2021, η οποία διχάζεται έντονα (εντός και εκτός διαδικτύου) αναφορικά με το ζήτημα της στάσης της ανώτατης ηγεσίας της Εκκλησίας απέναντι στην Επανάσταση. Πιθανότατα στην μητρόπολη Πειραιά έχουν χάσει την επαφή τους με την κοινωνία, κι αυτός είναι ο λόγος που δεν αντιλαμβάνονται ότι μία πιθανή άρση του αφορισμού εκ μέρους της Ελλαδικής Εκκλησίας ή του πατριαρχείου θα ωφελούσε τουλάχιστον επικοινωνιακά τις ηγεσίες τους.
Στο κείμενό τους, οι συντάκτες της μητρόπολης Πειραιά υπερτονίζουν το πολυφορεμένο επιχείρημα ότι ο αφορισμός της Επανάστασης από τον Γρηγόριο Ε’ υπήρξε ένας “εικονικός” αφορισμός που απέτρεψε τις σφαγές ελληνικών πληθυσμών στην Πόλη. Όμως το προηγούμενο δεν αποτελεί παρά μία “βολική” αλήθεια. Πράγματι, αν κάποιος δει στενά τα γεγονότα μέσα από το πρίσμα του Μαρτίου του 1821, “δικαιούται” να οδηγηθεί σε ένα τέτοιο συμπέρασμα. Όμως η αντεπαναστατική δράση του πατριαρχείου και ιδιαίτερα του Γρηγορίου Ε’ (ενός ανθρώπου των Οθωμανών, που τοποθετήθηκε τρεις φορές στη θέση του πατριάρχη) δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών. Η πρόσφατη έκδοση (Μάρτιος 2021) του βιβλίου “Η Μαύρη Βίβλος του 1821” (εκδ. iWrite – Σειρά Lux Orbis) καταθέτει για το ελληνικό κοινό μία σειρά από πρωτότυπα κείμενα και εγκυκλίους του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, από το 1798 έως και το 1828. Διαβάζοντάς τα κανείς, αντιλαμβάνεται πέραν πάσης αμφιβολίας τον αντεθνικό ρόλο της ανώτατης ιεραρχίας της Εκκλησίας κατά τα προεπαναστατικά χρόνια. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ζούμε σε εποχές όπου η αλήθεια είναι πολύ δύσκολο να μείνει κρυφή.
Kαι ερχόμαστε σε μία ακόμα περίπτωση παραχάραξης της Ιστορίας, που φέτος έκανε την εμφάνισή της μέσω τηλεοπτικής συνέντευξης του αρχιεπισκόπου και συνεχίζεται στην επιστολή της μητρόπολης Πειραιά. Αυτή δεν είναι άλλη από την υποτιθέμενη άρση του αφορισμού που έκανε ο Γρηγόριος σε… μυστική τελετή στα υπόγεια του πατριαρχείου, λίγες ημέρες πριν οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα. Το γεγονός αυτό αποτελεί έναν εκκλησιαστικό μύθο που κατασκευάστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα (στα πρώτα βιβλία που καταγράφεται, το γεγονός χαρακτηρίζεται ως “εκκλησιαστική παράδοση”) και δεν στηρίζεται από κανένα επίσημο ή ανεπίσημο πατριαρχικό έγγραφο. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Εγκύκλιοι μεταγενέστερων του Γρηγόριου Ε’ πατριαρχών, όπως του Ευγένιου Β’ τον Αύγουστο του 1821 ή του Αγαθάγγελου το 1828 (και τα δύο κείμενα συμπεριλαμβάνονται στο προαναφερθέν και φρεσκοτυπωμένο έργο, “Η Μαύρη Βίβλος του 1821”), οι οποίες καλούν τους Έλληνες να επιστρέψουν στην αγκαλιά του Σουλτάνου, υπόσχονται στους μετανοημένους άρση του αφορισμού του Γρηγορίου. Πώς είναι, λοιπόν, δυνατόν να υπόσχεται κανείς άρση ενός αφορισμού που υποτίθεται ότι έχει ήδη ακυρωθεί; Έτσι το επιχείρημα αυτό καταρρίπτεται οριστικά και αμετάκλητα.
Και περνάμε τώρα στην ενδεχομένως περισσότερο ενδιαφέρουσα πτυχή της υπόθεσης που εξετάζουμε εδώ. Στην απάντηση που μας έδωσε πρόσφατα το Γραφείο της μητρόπολης Πειραιά, ιδιαίτερη εντύπωση μας προκάλεσε από την πρώτη στιγμή ο τρόπος με τον οποίο οι συντάκτες του επέλεξαν να κλείσουν την επιστολή τους: “Ευελπιστούμε πως, τόσο η Εκκλησία της Ελλάδος, όσο και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δεν θα πέσουν στην δόλια παγίδα των χριστιανομάχων, να θέσουν θέμα άρσεως, ή μη, του «αφορισμού», διότι είναι πασιφανές ότι η πρόταση αυτή έχει έναν και μόνο στόχο: να πλήξει την Εκκλησία και όχι να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια και να άρει τον υποτιθέμενο, ανύπαρκτο διχασμό των συμπολιτών μας”!
Την ημέρα που δημοσιοποιήσαμε την εν λόγω επιστολή στη σελίδα μας, είχαμε σχολιάσει σκωπτικά ότι στην μητρόπολη Πειραιά μοιάζει να μην εμπιστεύονται και τόσο τους συναδέλφους τους από την ιερά Σύνοδο και το πατριαρχείο, εκφράζοντας δημόσια μία τέτοιου είδους παραίνεση. Όμως στο μεσοδιάστημα ανακαλύψαμε κάτι που ενδεχομένως να δικαιολογεί απόλυτα αυτήν τους την ανησυχία.
Το 1819 και κατά την τρίτη του θητεία ως πατριάρχης, ο Γρηγόριος Ε’ προβαίνει σε έναν άγνωστο στους περισσότερους νεοέλληνες αφορισμό.
Οι… κατάρες του αφορούν τους κατοίκους επτά χωριών γύρω από την περιοχή Καστρί της Κυνουρίας. Οι εξαθλιωμένοι ραγιάδες της περιοχής αποφασίζουν να καταπατήσουν εκτάσεις της γειτονικής Μονής Προδρόμου, γεγονός που αναγκάζει τον τότε μητροπολίτη Άργους, Ιερόθεο, να απευθυνθεί στο πατριαρχείο. Ο Γρηγόριος καταριέται τους κατοίκους των γύρω χωριών, αλλά και τους μελλοντικούς τους απογόνους, πετυχαίνοντας τον στόχο του. Σπέρνει τον τρόμο και τον φόβο σε ζώντες αλλά και επερχόμενες γενιές.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ τον Ιούνιο: Ανακοινώθηκε ΕΠΙΣΗΜΑ η ύλη!
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/03
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
