Alfavita Newsroom «Να μου λέγης ό,τι αγαπώ και το πιστεύω» έγραφε με πικρό ρεαλισμό ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του για τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Δεν επρόκειτο για απλή παροιμιώδη φράση, αλλά για συλλογική ψυχολογική στάση. Οι φήμες, οι διαδόσεις και οι υπερβολές αποτέλεσαν πολύ περισσότερα από «παραπληροφόρηση»: ήταν εργαλείο αφύπνισης, πνευματική πυροδότηση και μέσο ενθουσιασμού του λαού.
Οι πρώτες σπίθες: Φήμες πριν την Επανάσταση
Η έκρηξη της Επανάστασης δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο σχεδίων, όπλων ή στρατηγικής. Ήταν και απόρροια φημών που πολλαπλασιάζονταν με ταχύτητα φωτός:
Στην Κυπαρισσία διέδιδαν ήδη από τις αρχές Μαρτίου ότι η Επανάσταση έχει ξεκινήσει.
Ο Κολοκοτρώνης λέγεται πως «έφερε 10.000 στρατιώτες στη Μάνη» – ενώ στην πραγματικότητα ήταν μόνος.
Στο Τρίκερι πανηγύριζαν για την... πτώση της Κωνσταντινούπολης με κανονιοβολισμούς.
Οι φήμες, ακόμη και οι πιο παράδοξες, γίνονταν άμεσα πιστευτές. Όποιος τις αμφισβητούσε, στιγματιζόταν ως «τουρκολάτρης», ένας χαρακτηρισμός βαρύτερος και από προδοσία.
Το «ξανθό γένος» και η ελπίδα του εξωτερικού σωτήρα
Το πιο εμβληματικό αφήγημα ήταν αυτό της ρωσικής συνδρομής. Οι Ρώσοι, ως ομόδοξοι, αναμένονταν από χιλιάδες επαναστάτες ως μεσσίες:
Ο ίδιος ο Υψηλάντης δήλωνε στο Ιάσιο πως «κραταιά δύναμη» (εννοώντας τη Ρωσία) ήταν στο πλευρό της Επανάστασης.
Καπεταναίοι και ιερείς διέδιδαν την άφιξη ρωσικών πλοίων και αποστολών με πολεμοφόδια.
Στην Άμφισσα, ο Πανουριάς επιστράτευσε άνθρωπο να φέρει ψευδή είδηση για «ρωσικά πλοία στο Γαλαξίδι», ώστε να πείσει τους διστακτικούς προεστούς.
Η «ρωσική συνδρομή» μετατράπηκε από προσδοκία σε βεβαιότητα, καλλιεργώντας έναν ομαδικό εθνοενθουσιασμό.
Η αυθυποβολή ως επαναστατικό φαινόμενο
Ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος μιλά για «αυθυποβολή», ενώ ο Παπαρρηγόπουλος κάνει λόγο για ενδημική πλάνη. Ουσιαστικά, οι φήμες δεν προκάλεσαν απλώς προσωρινό ενθουσιασμό· λειτούργησαν ως εργαλείο στρατολόγησης, κινητοποίησης και δικαίωσης της Επανάστασης.
🔹 «Οι λόγοι των αποστόλων της Φιλικής Εταιρείας εθεωρούντο λόγοι θεού», γράφει ο Φωτάκος.
🔹 «Οι ψευδείς ή εξωγκωμένες ειδήσεις ανέφλεγον βαθμηδόν και ενεθάρρυναν», παρατηρεί ο Μαρίνος Οικονόμου.
Το ψέμα, όταν βασίζεται στην ελπίδα, είναι πιο πειστικό από την αλήθεια.
Ντοκουμέντα που «μιλούν»: Φήμες καταγεγραμμένες
Τρία ενδεικτικά παραδείγματα δείχνουν τον τρόπο που οι φήμες μεταμορφώνονταν σε γεγονότα:
Το ημερολόγιο του Τσαμαδού (μετά το Δραγατσάνι): Ο Υψηλάντης έχει μπει στην Ανδριανούπολη, ο ρωσικός στόλος πλησιάζει τον Βόσπορο.
Επιστολή Κολοκοτρώνη (18 Μαΐου 1821): Όλος ο χριστιανικός κόσμος έχει ξεσηκωθεί, η Πόλη πολιορκείται, και μόνο η Εύβοια μένει να «μουχασερέ» (πολιορκείται).
Φήμες από Κέρκυρα (Απρίλιος 1821): Ο Οδυσσέας με 8.000 άνδρες βαδίζει προς Ιωάννινα, η Ήπειρος ξεσηκώνεται, η Τουρκιά «κατατρομαγμένη».
Εθνοφήμες: Επανάσταση με λέξεις αντί για σφαίρες
Οι «εθνοφήμες» – ένας όρος που θα μπορούσαμε να καθιερώσουμε – δεν ήταν απλώς σπερμολογίες. Ήταν πολιτικά όπλα, που διαμόρφωσαν ψυχολογικές συνθήκες για εξέγερση. Η μυθολογία της «Αοράτου Αρχής» και της ευρωπαϊκής βοήθειας δεν αντανακλούσε μόνο άγνοια ή αφέλεια, αλλά και μια στρατηγική επιλογή.
Ο ίδιος ο Παπαφλέσσας, αλλά και η Φιλική Εταιρεία, καλλιεργούσαν συνειδητά αυτή την υπερβολή, γνωρίζοντας ότι ο λαός είχε ανάγκη από πίστη, έστω και φαντασιακή, στην επιτυχία του αγώνα.
Η επέμβαση του Θεού: Όταν οι φήμες δεν αρκούσαν
Όταν οι φήμες περί ρωσικής βοήθειας διαψεύστηκαν, τη θέση τους πήρε η Θεία Πρόνοια:
Οι στρατιωτικοί άρχοντες άρχισαν να «διαβάζουν» τους οιωνούς, τις σπάλες των προβάτων ή τα φαινόμενα του ουρανού.
Οι ιερείς απέδιδαν κάθε κίνηση στον «Θεό που αποφάσισε την απελευθέρωση της Ελλάδας».
Όπως σημειώνει ο Γ. Μαργαρίτης, «όταν δεν έρχονταν οι ξένοι, μπορούσε να έρθει ο Θεός…»
Από τις φήμες στη συνείδηση
Οι φήμες του 1821 – ακραίες, ψευδείς, απίθανες – δεν ήταν ιστορικά υπολείμματα ούτε απλές αυταπάτες. Ήταν δομικό μέρος της Επανάστασης, λειτουργώντας ως άτυπα «προπαγανδιστικά δίκτυα» πριν υπάρξουν τυπογραφεία και εφημερίδες. Μπορεί να μην κυρίευσαν την Πόλη, αλλά κατέκτησαν τις ψυχές.
Η Ελληνική Επανάσταση δεν ξεκίνησε μόνο από το ξίφος. Ξεκίνησε από την πίστη – έστω και αν αυτή στηρίχθηκε στην πλάνη.
Τα fake news της επανάστασης και μερικές πικρές αλήθειες για το ‘21
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν σήκωσε το λάβαρο της Επανάστασης την 25η Μαρτίου 1821. Είτε τέλεσε την περίφημη δοξολογία κάποιες μέρες νωρίτερα (ο ίδιος πάντως δεν την αναφέρει καν στα απομνημονεύματά του) είτε δεν την τέλεσε καθόλου κατ’ άλλους ιστορικούς και μελετητές. Η γιορτή της 25ης Μαρτίου -διπλή (!) με τον άσχετο εορτασμό του Ευαγγελισμού- καθιερώνεται το 1838. Η Επανάσταση, όμως, είχε ξεκινήσει νωρίτερα -17 Μαρτίου- στην Καλαμάτα, αν δεν είχε ξεκινήσει από τον Φεβρουάριο… Ο πρώτος εορτασμός έγινε με τη βασιλική μπάντα να παίζει βαυαρικά μινουέτα!
Το περιστατικό της Αγίας Λαύρας περιγράφεται, με τις γνωστές λεπτομέρειες, μόνο από τον περιηγητή Φρανσουά Πουκεβίλ στο έργο του «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», που δημοσιεύθηκε μόλις το 1824. Ωστόσο, σπουδαίοι ιστορικοί του Αγώνα, όπως ο George Finley και ο Σπυρίδων Τρικούπης, αρνούνται τα γεγονότα της Αγίας Λαύρας. Μέσα στο πρώτο 20ήμερο του Μαρτίου αναφέρεται πράγματι μια σύσκεψη οπλαρχηγών στην Αγία Λαύρα, με την παρουσία του Μητροπολίτη Γερμανού. Ωστόσο, ο επαναστατικός αναβρασμός ήταν έκδηλος σε όλη σχεδόν την Πελοπόννησο. Ήδη την 23η Μαρτίου, ο Κολοκοτρώνης με 2.000 περίπου ενόπλους απελευθέρωσε την Καλαμάτα. Στην Αχαΐα οι εχθροπραξίες είχαν ξεκινήσει σίγουρα πριν την 25η, καθώς οι επαναστάτες κατέλαβαν τα Καλάβρυτα την 21η Μαρτίου και ο αναβρασμός που εξαπλώθηκε στην πόλη της Πάτρας οδήγησε σε οργισμένη αντίδραση των Οθωμανών. Σημαίνοντες Πατρινοί κάλεσαν τότε στην πόλη τούς προκρίτους της γύρω περιοχής για να τους ενισχύσουν στην πολιορκία του κάστρου της Πάτρας και έτσι, μεταξύ άλλων, κατέφθασε και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Σύμφωνα με τον Ολλανδό πρόξενο, στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου ο Γερμανός έστησε έναν σταυρό και εκεί έγινε η δοξολογία και η ορκωμοσία των αγωνιστών.
Ένα ακόμη fake news ήταν πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία απαγόρευε την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων, με αποτέλεσμα τα ελληνόπουλα να διδάσκονται τα ελληνικά κρυφά από ιερείς σε εκκλησίες, τις νύχτες στο «κρυφό σχολειό». Ίσως το μόνο ιστορικό τεκμήριο γι’ αυτόν τον μύθο είναι μια ελαιογραφία του Νικολάου Γύζη του 1885-6, που φέρει αυτόν τον τίτλο και εικονίζει έναν ιερέα να διδάσκει μερικούς νέους, λογικά σε κάποια εκκλησία ή μονή.
Στην πραγματικότητα το «κρυφό σχολειό» δεν υπήρξε και η εξήγηση γι’ αυτό είναι πολύ απλή. Δεν έχει βρεθεί ούτε ένα σουλτανικό φιρμάνι, που να απαγορεύει την εκπαίδευση των υπόδουλων χριστιανών. Αντίθετα, επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οργανώθηκαν και λειτούργησαν πολλές ελληνόφωνες σχολές και υπήρξαν και πολλοί Έλληνες που έλαβαν αξιόλογη μόρφωση ή δίδαξαν σε αυτές όπως η Μεγάλη του Γένους Σχολή. Επομένως, «κρυφό σχολειό» δεν υπήρχε λόγος να υφίσταται ή, αν υπήρξε, θα αφορούσε μεμονωμένες περιπτώσεις.
Κατά την κυρίαρχη αφήγηση το παιδομάζωμα ή φόρος αίματος, ήταν ο επαχθής φόρος που πλήρωναν οι υπόδουλοι χριστιανοί προς τον σουλτάνο και αποσκοπούσε στον βίαιο εξισλαμισμό των ελληνόπουλων, τα οποία ξεχνούσαν τις ρίζες τους και μετατρέπονταν σε γενίτσαρους, δηλαδή φανατικούς υποστηρικτές του σουλτάνου και διώκτες των προγόνων τους. Η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική. Η επίσημη εκδοχή της Ιστορίας, όπως διδάσκεται στα σχολεία, παραβλέπει ότι, ο στόχος του παιδομαζώματος δεν ήταν τόσο ο εξισλαμισμός, όσο η στελέχωση του στρατού και της διοίκησης με πιστά και αφοσιωμένα στον σουλτάνο στελέχη. Τα παιδιά χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: τους «ατζέμ ογλάν» που προορίζονταν για τον στρατό και τους «ιτς ογλάν» που προορίζονταν για τη διοίκηση. Οι Οθωμανοί επέλεγαν νέους που ξεχώριζαν για την ομορφιά, την ευφυΐα και τη σωματική τους διάπλαση. Τα πιο όμορφα και εύρωστα παιδιά κατόπιν εκλογής του σουλτάνου γίνονταν «ιτς ογλάν», δηλαδή θα υπηρετούσαν στο σουλτανικό σεράι ή σε άλλα σεράγια (παλάτια). Την εκπαίδευσή τους αναλάμβαναν οι διαβόητοι για τη σκληρότητά τους λευκοί ευνούχοι και διαρκούσε 14 χρόνια. Μετά τη μαθητεία τους, οι 40 καλύτεροι έμπαιναν στον ανακτορικό θάλαμο (χας οντά), φρόντιζαν δηλαδή τον σουλτάνο και φρουρούσαν το δωμάτιό του. Όσοι τελείωναν την εκεί θητεία τους αναλάμβαναν τα υψηλότερα αξιώματα του οθωμανικού κράτους, βεζύρηδες, πασάδες κ.λπ. και σε αντίθεση με τους γενίτσαρους, μπορούσαν να παντρευτούν. Οι σουλτάνοι τούς θεωρούσαν παιδιά τους και τους έδιναν συχνά τις αδερφές και τις κόρες τους για γάμο…
Η λαμπρή σταδιοδρομία των παιδιών του παιδομαζώματος είχε οδηγήσει σε δυσαρέσκεια τους ίδιους τους Οθωμανούς. Ο Μουσταφά πασάς το 1567 διαμαρτύρεται στον πρεσβευτή της Γερμανίας ότι, τα χριστιανόπουλα γίνονται μεγάλοι αξιωματούχοι του κράτους, ενώ τα παιδιά των Οθωμανών παραμερίζονται. Οι νέοι που δεν κρίνονταν τόσο άξιοι, γινόταν «ατζέμ ογλάν», νοικιάζονταν αρχικά σε Τούρκους χωρικούς και γαιοκτήμονες για να βγάζουν τα προς το ζην και μετά από 2-3 χρόνια μεταφέρονταν πάλι στην Κωνσταντινούπολη και εντάσσονταν στον οθωμανικό στρατό, στο σώμα των γενιτσάρων. Οι χριστιανοί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποφύγουν αυτόν τον επαχθή φόρο, κάποιοι πάντρευαν τα παιδιά τους πολύ νωρίς ενάντια ακόμη και στους νόμους της Εκκλησίας, διότι οι νέοι για να στρατολογηθούν έπρεπε να είναι άγαμοι, σε άλλες περιπτώσεις τα έδιναν σε οθωμανικές οικογένειες για να τα προφυλάξουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπήρχαν πολλοί Οθωμανοί οι οποίοι αντάλλαζαν προθύμως τα παιδιά τους, ώστε να στρατολογηθούν και να αποκτήσουν υψηλά αξιώματα στο κράτος.
Η βαναυσότητα της πρακτικής αυτής προκάλεσε σε κάποιες περιπτώσεις βίαιες αντιδράσεις εναντίον των Οθωμανών υπαλλήλων. Τέτοιες σημειώθηκαν στην Αλβανία το 1565, καθώς και στη Νάουσα Ημαθίας το 1705, η οποία πρέπει να αποτέλεσε και την αφορμή, ώστε η πρακτική του παιδομαζώματος να σταματήσει οριστικά.
Η Επανάσταση του ‘21, όπως έλεγε ο Γιάννης Σκαρίμπας στο «1821 και αλήθεια» δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Απέτυχε. Το 1827 -μετά από δυο εμφυλίους πολέμους- ήταν το ολοκληρωτικό τέλος της Επανάστασης. Οι περισσότεροι ηγέτες της, όπως ο Ανδρούτσος -ίσως ο σημαντικότερος ηγέτης της αντικαθεστωτικής πάλης- και ο Καραϊσκάκης έχουν δολοφονηθεί από Έλληνες που πρακτορεύουν αγγλικά συμφέροντα. Ο κόμης Καποδίστριας που επιβάλλεται, ήταν αντίθετος με την Επανάσταση. Ο Μαυροκορδάτος -που κατηγορείται για τις δολοφονίες- έχει αλλάξει την ελληνική σημαία για να μη θεωρηθεί πως είναι μια επανάσταση «κομμουνάρων» από τον Μέτερνιχ. Ο ελληνικός στρατός παραδίδεται τους Άγγλους. Η «ανεξαρτησία» έρχεται από ένα λάθος του Κόδριγκτον στο Ναυαρίνο. Το 1830, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου δεν είναι πράξη ανεξαρτησίας, αλλά ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο, που αντί για ελευθερίες ορίζει εδάφη γύρω από την Πελοπόννησο. Οι διακηρύξεις των Εθνοσυνελεύσεων πετάχτηκαν στα σκουπίδια. Η «Ελλάς» που ονομάζεται «Greece», δεν παρίσταται στην υπογραφή του. Ο διαχειριστής του προτεκτοράτου οδηγεί τους αγωνιστές του ‘21 στις καρμανιόλες. Οι εξεγέρσεις κατά της Βαυαροκρατίας δεν μνημονεύονται στην ελληνική ιστορία.
Ωστόσο, η 25η Μαρτίου θα μπορούσε να είναι μια πραγματικά ιστορική μέρα. Γιατί σαν κι εκείνη τη μέρα, 25η του Μαρτίου ήταν, αλλά του 1826, έλαβε χώρα στα ελληνικά χώματα μια από τις κορυφαίες μάχες στα παγκόσμια χρονικά. Εκατόν τριανταένας Έλληνες τα έβαλαν με στρατό 6.000 Τουρκοαιγυπτίων και ανάγκασαν τους μισούς που επέζησαν σε άτακτη φυγή. Ναι! 131 εναντίον 6.000! Στην= μάχη της Κλείσοβας, μιας μικρής νησίδας πλάι στο Μεσολόγγι, βουτηγμένη μες τη λιμνοθάλασσά του, που αν είχε τη λάμψη της παρουσίας παραγόντων και βαρύγδουπων ονομάτων, τώρα θα γινόταν κάθε χρόνο… της Κλείσοβας. Αλλά, δυστυχώς, εκεί μόνο ένας Κίτσος Τζαβέλλας κι άλλοι 130 ψιλοάγνωστοι (παρε)βρέθηκαν…
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ τον Ιούνιο: Ανακοινώθηκε ΕΠΙΣΗΜΑ η ύλη!
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/03
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
