Alfavita Newsroom Η λέξη «μπέργκερ» είναι μια από τις πρώτες δέκα που μας έρχονται στο μυαλό, όταν σκεφτόμαστε τις ΗΠΑ. Όμως, φαίνεται πως στην ιστορική διαδρομή του «εθνικού φαγητού» των Αμερικανών υπάρχει και μια ελληνική (και ενδεχομένως μια πιο ισχυρή γερμανική) ρίζα.
Όπως γράφει και στο ενδιαφέρον άρθρο του ο Νίκος Σαραντάκος, μια από τις πρώτες «εμφανίσεις» του φαγητού καταγράφεται στην πόλη Athens του Τέξας.
Αναλυτικά:
Εδώ και λίγα χρόνια έχει ανοίξει στη γειτονιά μου ένα Χαμπουργκεράδικον, έτσι με το νι του μεζεδοπώλη να ντιντινίζει στο τέλος. Δεν λέω ολόκληρο το όνομά του για να μην κάνω γκρίζα διαφήμιση και επειδή δεν το έχω επισκεφθεί δεν ξέρω αν αξίζει τον κόπο. Είναι πάντως διακοσμημένο σε αμερικάνικο στιλ, διόλου περίεργο αφού σερβίρει ένα από τα εμβληματικά, εδώ θαρρώ πως ταιριάζει η λέξη, αμερικανικά εδέσματα.
Ωστόσο, το εμβληματικό αυτό αμερικάνικο έδεσμα φαίνεται πως έλκει την καταγωγή από τον Παλαιό Κόσμο, και μάλιστα το λέει και το φωνάζει, αφού το ίδιο το όνομά του, κατά πάσα πιθανότητα, προέρχεται από το Αμβούργο, το μεγάλο γερμανικό λιμάνι. Hamburger από το Hamburg.
Εκφράζομαι με κάποια επιφύλαξη, διότι η προέλευση του εδέσματος από τη γερμανική πόλη δεν έχει ξεκαθαριστεί απόλυτα. Δεν υπάρχει σοβαρή αμφισβήτηση της προέλευσης καθαυτής αλλά δεν είναι καθαρό πώς και πότε έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες το καινοφανές έδεσμα. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω ότι σε έναν αγγλικό τσελεμεντέ του 1758 υπάρχει μια συνταγή για Hamburgh sausage, που σερβίρεται «πάνω σε φρυγανισμένο ψωμί», ενώ λέγεται ότι στα πλοία της HAPAG που έκαναν τη συγκοινωνία Αμβούργου-Ηνωμένων Πολιτειών, σερβιριζόταν ψητό βοδινό κρέας ανάμεσα σε δυο φέτες ψωμί. Καθώς το Αμβούργο ήταν το λιμάνι απ’ όπου έφευγε η μεγάλη μάζα των Γερμανών μεταναστών προς τις ΗΠΑ, είναι πιθανό το χάμπουργκερ να οφείλει την ονομασία του στα πλοία αυτά.
Πάντως, οι πρώτες εμφανίσεις του όρου Hamburg steak σε αμερικανικές εφημερίδες χρονολογούνται στις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Σε εφημερίδα του Σικάγου το 1896 υπάρχει μια σαφής περιγραφή για χάμπουργκερ που μαγειρευόταν επί τόπου σε μια καντίνα με τροχούς: «A distinguished favorite, only five cents, is Hamburger steak sandwich, the meat for which is kept ready in small patties and ‘cooked while you wait’ on the gasoline range.»
Όπως θα περίμενε κανείς, πολλές πόλεις και πολλά μαγέρικα ερίζουν για το πού φτιάχτηκε το πρώτο αμερικάνικο χάμπουργκερ, και εδώ υπάρχει εμμέσως και… ελληνικό ενδιαφέρον. Κάποιος Φλέτσερ Ντέιβις, που είχε σαντουιτσάδικο στην πόλη Άθενς (Athens) του Τέξας, ισχυρίστηκε ότι στη δεκαετία του 1880 σερβίριζε χάμπουργκερ στους πελάτες του. Ανάλογοι ισχυρισμοί έχουν γίνει και από άλλους, αλλά πάντως η μικρή Αθήνα του Τέξας έχει ανακηρυχθεί από τη βουλή της Πολιτείας ως η «Γενέτειρα του Χάμπουργκερ» και το μότο της είναι «Hamburgers – Heritage – Texas». Κοινώς, όλα από εμάς τα πήρανε.
Το χάμπουργκερ είναι ένα πεπλατυσμένο μπιφτέκι από βοδινό ή άλλον κιμά, που μπαίνει ανάμεσα σε ένα ψωμάκι που το κόβουμε στη μέση, ενώ προσθέτουμε διάφορα καρυκεύματα και γαρνιτούρες, όσα βαστάει η όρεξή μας και η στατική του τελικού παρασκευάσματος. Ανήκει δηλαδή στην ευρύτερη ομάδα των σάντουιτς -ή αμφίψωμων, όπως έχει προταθεί να τα λέμε ελληνοπρεπώς (Με τη λογική αυτή, αν ο Λογιώτατος της Βαβυλωνίας ήθελε να παραγγείλει χάμπουργκερ θα παράγγελνε… αμβούργειον αμφίψωμον!)
Όπως είδαμε και από το απόσπασμα που παρέθεσα παραπάνω, το μπιφτέκι του χάμπουργκερ λέγεται στα αμερικάνικα αγγλικά patty, μια λέξη που προέρχεται από το γαλλικό pâté. Όσοι από σας παρακολουθούσαν τα κινούμενα σχέδια με τον Μπομπ Σφουγγαράκη, είτε με τη θέλησή σας είτε ως δέσμιοι θεατές, θα θυμάστε πως το αγαπημένο έδεσμα που έψηνε ο Μπομπ στο φασφουντάδικο όπου δούλευε ήταν το «καβουροπάτι» -οι μεταφραστές της σειράς επέλεξαν να αφήσουν αμετάφραστο το δεύτερο μισό του Krabby Patty αντί να πούνε, ας πούμε, καβουρομπέργκερ.
Aλλά ο όρος hamburger συνέχισε να εξελίσσεται, κατά τρόπο πολύ διαφωτιστικό για το πώς λειτουργεί η γλώσσα.
Στο απόσπασμα του 1896 που είδαμε πιο πάνω γίνεται λόγος για Hamburger steak sandwich. Στη συνέχεια, έμεινε το hamburger sandwich και μετά το σκέτο hamburger.
Ωστόσο, μερικές δεκαετίες αργότερα εμφανίστηκε η συντομευμένη μορφή burger, και, ίσως επειδή είχε χαθεί πια η ετυμολογική διαφάνεια και η σχέση με το Αμβούργο, η λεξιπλαστική φαντασία των εστιατόρων έδωσε και άλλα προϊόντα, όπως το cheeseburger, με τυρί, και τελικά το -burger μετεξελίχθηκε σε ένα είδος επίθημα, για κάθε λογής παραλλαγές του χάμπουργκερ, ενώ εμφανίστηκε και ο όρος beefburger, για να επαναπροσδιορίσει το αρχικό προϊόν (που, έτσι κι αλλιώς, ήταν φτιαγμένο από βοδινό κιμά -αλλά εδώ θα έπαιξε ρόλο και το ότι η αρχική ονομασία ham-burger μπορεί να εννοήθηκε ως μπέργκερ με ζαμπόν, ham).
Αυτό το φαινόμενο λέγεται αναβαπτισμός και είναι συχνό στη γλώσσα. Να δώσουμε ένα παράδειγμα δικό μας. Λέγαμε «τηλέφωνο» τον παλιό καιρό. Όταν εμφανίστηκε η κινητή τηλεφωνία, είπαμε «κινητό τηλέφωνο». Οπότε, όταν εδραιώθηκε η τεχνολογική καινοτομία και ο νέος όρος, το παλιό αντικείμενο, το «σκέτο» τηλέφωνο, χρειάστηκε να αναβαπτισθεί σε σταθερό τηλέφωνο.
Πάμε πίσω στα χάμπουργκερ. Σήμερα μάλλον επικρατεί η συντομευμένη μορφή, burger, που την μεταφέραμε και στα ελληνικά, μπέργκερ. Ενώ δηλαδή το χάμπουργκερ το μεταφέραμε στη γλώσσα μας στρογγυλεύοντας την προφορά της αγγλικής λέξης, αφού σπανίως ακούγεται ο τύπος «χάμπΕργκερ», στη μεταφορά του burger σε μπέργκερ μείναμε πιο κοντά στην ξένη προφορά.
Και στα ελληνικά, κυρίως ο τύπος μπέργκερ ακούγεται, και βέβαια υπάρχει και μαγαζί με το όνομα Μπεργκεράδικον -είπαμε, αν ανοίξεις κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος και δεν βάλεις Ν στο τέλος, δεν παίρνεις άδεια λειτουργίας.
Μπέργκερ μπορείς να βρεις και σε ακριβά εστιατόρια, αλλά τα χάμπουργκερ/μπέργκερ είναι το βασικό έδεσμα στα διάφορα φασφουντάδικα τύπου ΜακΝτόναλντς, με πολλές και ποικίλες παραλλαγές. Δεν πολυσυχνάζω σε τέτοια μαγαζιά, αν και πολλές φορές, σε ξένο μέρος και σε προχωρημένη ώρα, ήταν η μοναδική λύση για να μη μείνω νηστικός. Αν όμως έχω ελευθερία και δυνατότητα επιλογής, προτιμώ σουβλάκια.
Αλλά εδώ λεξιλογούμε, ως γνωστόν -οπότε και το χάμπουργκερ, είτε το προτιμάμε είτε όχι, έχει κάμποσο ψαχνό για ένα αρθράκι, σαν κι αυτό που μόλις διαβάσατε.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 27/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
