Το «Παιδαγωγικό Ποίημα – Ο δρόμος προς τη ζωή» αποτελεί βιβλίο (βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα), αποτελούμενο από δύο τόμους, του Σοβιετικού παιδαγωγού Αντόν Σεμιόνοβιτς Μακάρενκο, στο οποίο αναδεικνύεται η γιγαντιαία προσπάθεια που κατέβαλαν οι πολίτες της Σοβιετικής Ένωσης προκειμένου να δημιουργήσουν και να διαπαιδαγωγήσουν τον «σοβιετικό άνθρωπο», δηλαδή τον άνθρωπο που κλήθηκε να αναπτύξει και να θεμελιώσει το πρώτο κοινωνικό σύστημα της ανθρώπινης ιστορίας στο οποίο καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Όπως, ίσως, καθίσταται σαφές από τα παραπάνω, το «Παιδαγωγικό Ποίημα» δεν αποτελεί μόνο ένα λογοτεχνικό βιβλίο, αλλά ταυτόχρονα ένα σπάνιο και μοναδικό έργο, καθώς επιδιώκει να παρουσιάσει αυτό το «άλμα» της ανθρωπότητας μέσα από τη ζωή συνηθισμένων ανθρώπων, εκπαιδευτικών και παιδιών, που στα πρώτα χρόνια κιόλας μετά τον εμφύλιο πόλεμο δημιούργησαν έναν παιδικό «σταθμό» –όπως είναι η λογοτεχνική του μετάφραση, αν και ο όρος «αποικία» είναι πιο κοντά στην κατά λέξη μετάφραση– αποτελούμενο από ορφανά παιδιά, που ο πόλεμος και οι κακουχίες της ζωής τα είχαν εκθέσει στη ζωή του δρόμου, οδηγώντας τα στην αλητεία, στην κλεψιά και την επαιτεία.
Με το «Παιδαγωγικό Ποίημα» ο Μακάρενκο δίνει, με γλαφυρό τρόπο, όλες εκείνες τις καθημερινές δυσκολίες αυτής της προσπάθειας, παρουσιάζοντας με πρωτότυπο τρόπο τον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της σοβιετικής διαπαιδαγώγησης, μέσα από τη διαμόρφωση της παιδικής κολεκτίβας και του εργασιακού (πολυτεχνικού) σχολείου.
Ήδη από τα πρώτα χρόνια ο Μακάρενκο ήρθε σε σύγκρουση με τους εκπροσώπους της λεγόμενης «ελεύθερης διαπαιδαγώγησης», αντιπαραθέτοντας τη σκέψη για τον ιδιαίτερο ρόλο που μπορεί να παίξει η παιδική κολεκτίβα και η συνειδητή εργασιακή δραστηριότητα στη διαμόρφωση σοσιαλιστικής κοσμοθεωρητικής αντίληψης των νεαρών πολιτών του σοβιετικού κράτους. Και πράγματι, η εργασία και η μάθηση ήταν αχώριστοι «συνοδοί» της ζωής των παιδιών του σταθμού «Γκόρκι» –όπως είχε ονομαστεί ο σταθμός που διηύθυνε ο Μακάρενκο, προς τιμήν του μεγάλου λογοτέχνη.
Επιπλέον, μελετώντας κανείς το «Παιδαγωγικό Ποίημα» θα μπορέσει ευθύς εξαρχής να αντιληφθεί το γεγονός ότι το σύστημα διαπαιδαγώγησης που εφαρμοζόταν πρόβαλλε διαρκώς νέες απαιτήσεις προς το κάθε παιδί του σταθμού, οι οποίες συνοδεύονταν, παράλληλα, από την αύξηση του σεβασμού προς το κάθε παιδί.
Απαιτήσεις που «γεννιούνταν» και προβάλλονταν μέσα από την ίδια την κολεκτίβα, από την ομάδα στην οποία ήταν ενταγμένο το κάθε παιδί και που περιέβαλλε με σεβασμό και φροντίδα το κάθε μέλος της.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το «Παιδαγωγικό Ποίημα» αποτελεί ένα σπουδαίο πόνημα, το οποίο ξεφεύγει από τα παιδαγωγικά όρια κι εκτείνεται έως και τα πεδία της ιστορίας και της πολιτικής. Το πλέον βέβαιο είναι ότι αναδεικνύει με τον καλύτερο και πιο απτό τρόπο την τιτάνια μάχη του ανθρώπου για τη δόμηση ενός καλύτερου και δικαιότερου κόσμου.
Όλοι μπορούν, ακόμη και τα παιδιά του δρόμου, να διαπαιδαγωγηθούν, να μορφωθούν! Ν’ αλλάξουν!
Οι παιδαγωγικές απόψεις του Μακάρενκο δεν ήταν κάποιες «συνταγές» ξένες προς το σύνολο των ριζοσπαστικών διεργασιών που γίνονταν στην κοινωνία εκείνη την εποχή. Οπως σωστά έγραψε ο δικός μας μεγάλος παιδαγωγός, ο Δημήτρης Γληνός, «η εκπαίδευση (και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση) είναι πράξη πολιτική και ενεργείται με πολιτικές δυνάμεις κι αποφάσεις. Αρα, εκπαιδευτική αλλαγή προϋποθέτει κοινωνικο-πολιτική αλλαγή». Και αυτό επιβεβαιώνεται και στην περίπτωση του Μακάρενκο. Οι θέσεις και ιδέες που διατύπωσε δε θα μπορούσαν να «δουλέψουν», αλλά ούτε καν να εμφανιστούν, αν δεν αντανακλούσαν το όλο οικονομικό, κοινωνικο-πολιτικό σύστημα που καθορίζει και το εκπαιδευτικό πλαίσιο, δηλαδή το σύστημα της ανθρωπιάς, της Λαϊκής Παιδείας που χαρακτήριζε το σοσιαλιστικό σύστημα στην ΕΣΣΔ. Δεν πρόκειται δηλαδή για κάποιες ιδέες που απλώς έπεσαν στο «εύφορο έδαφος» της επανάστασης και του σοσιαλισμού και στη συνέχεια αναπτύχθηκαν, αλλά για ιδέες που σε μεγάλο βαθμό ήταν «καρπός» αυτών των ριζοσπαστικών κι επαναστατικών κοινωνικών αλλαγών, της σύνδεσης των αναγκών της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων με τη μαρξιστικο-λενινιστική κοσμοθεωρία, με την προοπτική της οικοδόμησης μιας νέας κοινωνίας χωρίς την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Μια από τις θεμελιώδεις αρχές που εφάρμοσε στην πράξη ο Μακάρενκο, αυτή της συμμετοχής των παιδιών στην παραγωγική δραστηριότητα μιας κομμουνιστικής κολεκτίβας, διατυπώθηκε αρχικά από τους Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. Σ’ αυτή στηριζόταν η αντίληψη πως μέσα από την εργασιακή δραστηριότητα το παιδί μπορεί καλύτερα να συνειδητοποιήσει τις φυσικές και κοινωνικές νομοτέλειες και να αναπτύξει πολύπλευρα την προσωπικότητά του. Μια τέτοια δυνατότητα, με την ανάλογη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, θα θέσει αντικειμενικά την προοπτική της κατάργησης του καταπιεστικού καταμερισμού της εργασίας. Στο πνεύμα αυτής της αντίληψης η σοβιετική εξουσία επιχείρησε τη δημιουργία του Ενιαίου Εργασιακού (Πολυτεχνικού) Σχολείου.
Ενα δεύτερο στοιχείο, στο οποίο στηρίχτηκε το «παιδαγωγικό πείραμα» του Μακάρενκο, ήταν η δύναμη της διαπαιδαγώγησης που έχει η κοινωνία, η κολεκτίβα, στην οποία είναι ενταγμένο το κάθε άτομο. Η ιδέα πως το άτομο δεν πρέπει να το βλέπουμε αποσπασμένα από την κοινωνία, αλλά ενταγμένο σ’ αυτήν, είναι μια βασική φιλοσοφική θέση της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, που αποτέλεσε τη βάση για τις σοβιετικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές αντιλήψεις που αναπτύχθηκαν στην ΕΣΣΔ. Ετσι, η ανάπτυξη του παιδιού δεν αντιμετωπίζεται ως μια διαδικασία καταπίεσης και εξαναγκασμού από τους γονείς ή και γενικότερα από την υπόλοιπη κοινωνία, όπως θεωρούν οι φροϋδιστές και οι οπαδοί της λεγόμενης «αντιαυταρχικής αγωγής», αλλά ως μια πορεία «κατάκτησης» και δημιουργικής αφομοίωσης της συσσωρευμένης πείρας της ανθρωπότητας.
Αυτή η αντίληψη της σοβιετικής παιδαγωγικής και ψυχολογίας είχε τεράστια «πρακτική» σημασία για την «οικοδόμηση» του συστήματος παιδείας. Καταρχήν, αποδεχόμενοι τη θέση ότι η ανάπτυξη του ανθρώπου είναι διαφορετική από την ανάπτυξη των ζώων, αφού σε αυτή βάζει τη σφραγίδα της η ίδια η κοινωνία των ανθρώπων, γίνεται φανερή η ανάγκη συνειδητής οργάνωσης της διαδικασίας που λέγεται αγωγή σε συνθήκες που συνειδητά οργανώνεται η παραγωγή (κεντρικός σχεδιασμός). Ο σοβιετικός ψυχολόγος Λεφ Βιγκότσκι αναφέρει ότι θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τη συγκεκριμένη διαδικασία και ως «τεχνική ανάπτυξη του παιδιού», από την άποψη ότι εδώ πλέον παρεμβάλλεται σε αυτήν την «ανάπτυξη», με τον τρόπο της, ολόκληρη η κοινωνία. Αφού λοιπόν αποκτά τεράστια σημασία αυτή η διαδικασία, που όχι μόνο δεν είναι σε αντίθεση με την κοινωνική «φύση» του ανθρώπου, αλλά στηρίζεται ακριβώς στην ίδια τη φύση του, είναι φανερό ότι θα πρέπει να ξεκινά όσο το δυνατό νωρίτερα. Ετσι, χωρίς να θέλουμε να υποτιμήσουμε κι άλλους λόγους, όπως ήταν η μεγαλύτερη απελευθέρωση της γυναίκας, είναι φανερό πως εδώ υπάρχει κι ένας επιπλέον επιστημονικός λόγος που το σύστημα της προσχολικής αγωγής είχε τεράστια και πρωτοπόρα ανάπτυξη στη Σοβιετική Ενωση. Με βάση τα τελευταία στοιχεία που διαθέτουμε, το 1984 στην ΕΣΣΔ υπήρχαν 134.000 ιδρύματα προσχολικής αγωγής με 15,5 εκατομμύρια παιδιά, στα οποία εργάζονταν πάνω από ένα εκατομμύριο νηπιαγωγοί και διευθυντές παιδικών σταθμών.
Κι όχι μόνο αυτό! Η παραπάνω θεμελιακή τοποθέτηση οδηγεί σε συμπεράσματα για τη βαθιά πίστη που είχαν οι Σοβιετικοί παιδαγωγοί και ο Μακάρενκο, πως όλοι μπορούν, ακόμη και αυτοί οι ανήλικοι εγκληματίες και τα παιδιά του δρόμου, να διαπαιδαγωγηθούν, να μορφωθούν! Ν’ αλλάξουν! Να γίνουν οι δημιουργοί της νέας κοινωνίας!
Η παραπάνω θέση, για τον κοινωνικό χαρακτήρα της ανάπτυξης του παιδιού, έχει σημασία και για τη διδακτική και την αξιολόγηση του μαθητή. Ο άνθρωπος, σε διάκριση από τα ζώα, ούτε απλά αναπτύσσεται ούτε συμπεριφέρεται στη βάση της κληρονομικότητας, αλλά στη βάση της ενεργούς αφομοίωσης, της κατάκτησης της πείρας που έχει συσσωρευτεί από την ανθρωπότητα. Η κατάκτηση της γνώσης είναι μια εξελικτική διαδικασία, στην οποία ιδιαίτερο ρόλο παίζει τόσο η κολεκτίβα (η σχολική και εξωσχολική ομάδα), όσο κι ο ενήλικας (ο δάσκαλος, ο γονιός και άλλοι). Οπως σημειώνει ο άλλος κορυφαίος σοβιετικός ψυχολόγος Αλεξέι Λεόντιεφ, «μια τέτοια δραστηριότητα δεν μπορεί να διαμορφωθεί στο παιδί από μόνη της, αλλά διαμορφώνεται στην πρακτική και γλωσσική επικοινωνία με τους ανθρώπους που το περιβάλλουν, στην κοινή δραστηριότητα με αυτούς».
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
