«Πειραματικά», Πρότυπα και Αριστεία ανάγκη αποσαφήνισης και επαναπροσδιορισμού: Ένα ανοικτό πρόβλημα προς επίλυση», του Νίκου Ζούκη

Ζούκης Νίκος, Εκπαιδευτικός - ερευνητής

Το τελευταίο διάστημα ο λόγος περί «Πειραματικών», Προτύπων Σχολείων και Αριστείας επανήλθε στην δημόσια συζήτηση.  Έχουμε υποστηρίξει αλλού[1] ότι ζητήματα αποσαφήνισης και ορισμού είναι κομβικής σημασίας. Μια από τις βασικές αρχές της θεωρίας του χάους είναι η ευαίσθητη εξάρτηση της κίνησης από τις αρχικές συνθήκες. Η αρχή αυτή βρίσκει εφαρμογή σε όλους τους τομείς του επιστητού και τούτο φυσικά ισχύει και στις έννοιες τις οποίες ορίζουμε, νοηματοδοτούμε και χρησιμοποιούμε. Οι προηγούμενες πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας σχετικοποίησαν τις παραπάνω έννοιες και τις προσάρμοσαν στην δική τους οπτική, δικαιώνοντας την θέση ότι οι έννοιες «ορίζονται πάντα από εκείνον που κάνει κουμάντο[2]». Ωστόσο, οι νέες δομές που διαμορφώθηκαν και οι διαδικασίες που προβλέφθηκαν περισσότερο δημιούργησαν νέα προβλήματα παρά έλυσαν τα προηγούμενα, εντός της δημόσιας εκπαίδευσης.

Στην παρούσα συγκυρία κατά την οποία κυοφορούνται ουσιαστικές αλλαγές στην δημόσια εκπαίδευση θεωρούμε ότι είναι επίκαιρη η τοποθέτησή μας στο Εθνικό Συμβούλιο  Παιδείας τον Φεβρουάριο του 2011, όταν συζητούνταν ο νόμος για τα «Πειραματικά» και Πρότυπα Σχολεία και ευελπιστούμε να φανεί χρήσιμη.    

Τοποθέτηση στην 24^η Συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (24-2-2011)

Θεωρούμε αναγκαίο να προβούμε σε τρεις επισημάνσεις, οι οποίες υπαγορεύονται από τη δυναμική που έλαβε η έως τώρα  συζήτηση.

Επισήμανση 1^η

Ο τρόπος που ερμηνεύουμε το παρελθόν μας βοηθά να κατανοήσουμε το παρόν αλλά και να διαμορφώσουμε το μέλλον. Με άλλα λόγια παρελθόν – παρόν και μέλλον συνδέονται στενά.

Επισήμανση 2^η

Οι έννοιες δημιουργούν νοητικές αναπαραστάσεις και διαμορφώνουν προσανατολισμούς συμπεριφοράς και δράσης.

Επισήμανση 3^η

Η αναβάθμιση ή η ίδρυση νέων θεσμών στο χώρο της εκπαίδευσης προσανατολίζουν τις δράσεις των ανθρώπων και οφείλουν να διαπαιδαγωγούν.

Τα πρότυπα και στη συνέχεια μετονομαζόμενα πειραματικά σχολεία συνδέθηκαν εξ αρχής με την πρακτική άσκηση των μελλοντικών εκπαιδευτικών. Ήταν αρχικά προσαρτημένα στα Διδασκαλεία Δασκάλων και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη συνέχεια στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες και στις μέρες μας με τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων. Ιστορικά η περίοδος ακμής τους συνδέθηκε με ισχυρές παιδαγωγικά προσωπικότητες, οι οποίες επεχείρησαν νεωτερισμούς και καινοτομίες που ήλθαν σε ρήξη με παρωχημένες παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής τους (Εξαρχόπουλος, Γληνός- Δελμούζος, Παλαιολόγος ). Στη ροή όμως του χρόνου υπήρξαν περίοδοι που τα σχολεία αυτά λειτούργησαν  ως ισχυροί θύλακες αντίστασης και ακύρωσης κάθε ανανεωτικής προσπάθειας και καινοτομίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα σ’ αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η περίπτωση Γληνού – Δελμούζου και των συνεργατών τους (Ρόζα Ιμβριώτη κ. ά.) στο Μαράσλειο. Εκπαιδευτικός των τότε προτύπων σχολείων ηγήθηκε ή χρησιμοποιήθηκε στην προσπάθεια καταγγελίας και κατασυκοφάντισής τους, με αποτέλεσμα να επέμβει η δικαιοσύνη και οι πρωταγωνιστές της τότε ανανεωτικής προσπάθειας να συρθούν στα δικαστήρια και να σταματήσουν  όλες οι παιδαγωγικές καινοτομίες τους.

 Από το 1995 με την υπ’ αριθμ. Φ.27/148/Γ1/160/ 14-02-1995 Υπουργική Απόφαση τα σχολεία των πρώην Παιδαγωγικών Ακαδημιών και Σχολών Νηπιαγωγών υπήχθησαν στα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων. Έχουν παρέλθει μέχρι σήμερα δεκαέξι (16) χρόνια λειτουργίας των πειραματικών σχολείων σε σύνδεση με τα Παιδαγωγικά Τμήματα των Πανεπιστημίων και είναι εύλογο να αναρωτιέται κανείς ποιες καινοτομίες εφαρμόστηκαν και ποια γνώση παρήχθη και που αυτή είναι κατατεθειμένη; Πόσες φορές οι Γενικές Συνελεύσεις των Παιδαγωγικών Τμημάτων ενέκριναν ερευνητικά σχέδια εφαρμογής καινοτομιών με ανάλογη χρηματοδότηση  στα εν λόγω σχολεία; Θα ανέμενε κανείς θετικές απαντήσεις στα εύλογα παραπάνω ερωτήματα, αλλά όπως διαφάνηκε και από τη δημόσια παραδοχή του εισηγητή για δεκαέξι (16) ολόκληρα χρόνια τα σχολεία αυτά δεν αναδείχθηκαν σε ερευνητικές κυψέλες προαγωγής της ψυχοπαιδαγωγικής έρευνας. Ακόμη, όταν το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο χρειαζόταν να ερευνήσει και να δοκιμάσει στην πράξη νέα βιβλία και διδακτικές μεθόδους επέλεγε άλλα μη πειραματικά σχολεία για να τα δοκιμάσει. Ακόμη ο καινοτόμος θεσμός του ολοήμερου σχολείου, απ’ ότι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, δεν υλοποιήθηκε, αν όχι σε κανένα, στα περισσότερα από αυτά.

Οι έννοιες πρότυπο και πειραματικό είναι διαφορετικές και δεν ταυτίζονται αναγκαστικά. Η έννοια του προτύπου, του άξιου δηλαδή μίμησης, συνδέεται με την έννοια της αριστείας και το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας χρειάζεται να αποσαφηνίσει τη σχετική έννοια. Όπως διαφάνηκε από τις έως τώρα τοποθετήσεις, ο καθένας ερμηνεύει και νοηματοδοτεί διαφορετικά την έννοια. Καταγράφεται μια λογική, η οποία επηρεάζεται εν πολλοίς από μια αντίληψη εξειδίκευσης. Με βάση αυτή τη λογική ένας μαθητής ή ένας  εκπαιδευτικός ή ένα σχολείο που διακρίνεται σε μια επιμέρους γνωστική περιοχή ή πρακτική μαθηματικά, γλώσσα-λογοτεχνία, ιστορία, φυσική, διδακτική πρακτική, σχέσεις με τοπικές κοινωνίες κ.λπ. δικαιούται τον προσδιορισμό άριστος- άριστο. Εάν όμως επεκτείνει κανείς αυτή τη λογική, γρήγορα θα περιέλθει σε ένα δίλημμα, υπάρχουν πολλές αριστείες ή μια;  Χρειάζεται επομένως να υπερβούμε τέτοιου είδους διλήμματα αποσαφηνίζοντάς τα. Η αρχαία ελληνική διανόηση μας βοηθά σημαντικά σ’ αυτό το εγχείρημα. Ο Πλάτων στην Πολιτεία ορίζει τον διαλεκτικό - άριστο ως εκείνον που αντιλαμβάνεται τη συνάφεια. Μεταφράζοντας τη θέση του μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η αριστεία στοιχίζεται με την διασύνδεση και την εναρμόνιση. Εξετάζοντας επιπλέον έναν από τους βασικότερους σκοπούς του σημερινού τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος (Νηπιαγωγείο – Δημοτικό – Γυμνάσιο – Λύκειο), όπως εύστοχα ειπώθηκε και από άλλον ομιλητή, θα διαπιστώσουμε ότι αναφέρεται στην ανάγκη ο κάθε μαθητής να αναπτύσσει ολόπλευρα και ισόρροπα την προσωπικότητά του. Στοιχείο που συνδέεται άρρηκτα με την ανάγκη ο απόφοιτος του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος να έχει οικοδομήσει πρότυπα γενικής νοημοσύνης – παιδείας, τα οποίο θα του επιτρέπουν να ανταποκρίνεται στα προβλήματα και τις προκλήσεις της εποχής του χωρίς παράλληλα να λησμονά πως είναι άνθρωπος. Είναι επίσης σημαντικό να επισημανθεί πως η εξειδίκευση αποτελεί κύριο μέλημα και στόχο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και όχι της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Εάν ακολουθήσουμε την πιο πάνω λογική, η οποία εν πολλοίς επηρεάζεται από μια σφαιρικότερη αντίληψη θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε τους παρακάτω λειτουργικούς ορισμούς σχετικά με τον άριστο μαθητή, εκπαιδευτικό και σχολική μονάδα.

Ο άριστος μαθητής σ’ όλα τα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος είναι αυτός που  διαρκώς καλλιεργεί, αναπτύσσει αλλά και διασυνδέει όλες τις νοητικές, ψυχικές, συναισθηματικές, ηθικές και αισθητικές του δυνάμεις του αναπτυξιακού του επιπέδου έχοντας παράλληλα οικειοποιηθεί μια κουλτούρα βελτίωσης

Ο άριστος εκπαιδευτικός είναι αυτός και κινείται σε προσωπικό επίπεδο στην πιο πάνω κατεύθυνση και σε επαγγελματικό επίπεδο εναρμονίζει με επιτυχία παιδαγωγικές στρατηγικές- αναλυτικό πρόγραμμα- διδακτική  μεθοδολογία κ.λπ. με το αναπτυξιακό επίπεδο των μαθητών του ώστε να τους βοηθά ουσιαστικά να κατακτήσουν τους στόχους τους.

Η άριστη Σχολική Μονάδα είναι αυτή που εναρμονίζει με επιτυχία όλες τις λειτουργίες της στην κατεύθυνση της κατάκτησης όλων των στόχων της, ενσταλάζοντας παράλληλα σ’ όλα τα μέλη του συστήματος της (μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς) μια κουλτούρα βελτίωσης και διά  βίου μάθησης. 

Εάν δεχτούμε τους παραπάνω λειτουργικούς ορισμούς διαφαίνεται εναργέστερα πως η διάκριση ενός μαθητή, ενός εκπαιδευτικού ή μιας Σχολικής Μονάδας σε μια επιμέρους περιοχή εναρμονίζεται πλήρως με τη σημασία της θετικής διάκρισης που είναι βέβαια θετική και προσδοκόμενη, αλλά  σε καμία περίπτωση δεν απηχεί στον ορισμό της αριστείας που αναπτύξαμε πιο πάνω.

Η έννοια πειραματικά σχολεία συνδέεται με την προαγωγή της έρευνας και την πρακτική άσκηση των φοιτητών. Στη χώρα μας όμως, όπως διαφάνηκε, μέχρι σήμερα αυτά λειτούργησαν κυρίως για την πρακτική άσκηση των φοιτητών, χωρίς ωστόσο να έχουν την αποκλειστικότητα αφού πρακτικές ασκήσεις γίνονται και σε μη πειραματικά σχολεία. Ακόμη η έννοια πειραματικά είναι προσανατολισμένη μονοσήμαντα προς το ποσοτικό ερευνητικό παράδειγμα και τη σχετική επιστημολογία της έρευνας. Επιπλέον κρίνεται και οξύμωρη καθώς είναι τουλάχιστο περίεργο να δεχόμαστε σήμερα ότι πειραματιζόμαστε με ανθρώπινα υποκείμενα.

Το κοινό σημείο που συνδέει τα πρότυπα με τα «πειραματικά» σχολεία είναι η έρευνα. Μια έρευνα όμως που θα εστιάζει κυρίως σε ποιοτικές ερευνητικές στρατηγικές και μεθοδολογίες και η οποία θα διαπνέεται από τη σύγχρονη επιστημολογία που προσβλέπει στη στενή συνεργασία  όλων των επιστημών για την κατάκτηση της γνώσης. Όπως λοιπόν γίνεται κατανοητό τα πρότυπα – «πειραματικά» συνδέονται στο κομβικό σημείο της έρευνας αλλά δεν ταυτίζονται αναγκαστικά.

Με βάση όσα αναπτύξαμε πιο πάνω και τη συναφή λογική που εμπεριέχουν θα μπορούσαμε να προτείνουμε τα παρακάτω:

Ο θεσμός των προτύπων σχολείων που συνδέεται με την έννοια της αριστείας χρειάζεται να απευθύνεται σ’ όλα τα σχολεία όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Να συσταθεί κεντρικό επιτελικό όργανο με κύριο αντικείμενο την προαγωγή της αριστείας στην εκπαίδευση. Η σύσταση και η λειτουργία αυτού του οργάνου να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας από το νεοσύστατο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.

Τα «Πειραματικά» Σχολεία να μετονομαστούν σε σχολεία συνδεδεμένα με τα ΑΕΙ  και να επιλέγονται απ’ αυτά με ανοικτή πρόσκληση για ορισμένο χρονικό διάστημα (τρία ή πέντε έτη) μετά από θετικές αποφάσεις των σχολικών συμβουλίων τους.

Τέλος, θεωρούμε ότι με τις παραπάνω προτάσεις οι ιδιαίτερα σημαντικοί θεσμοί των προτύπων σχολείων και των σχολείων συνδεδεμένων με τα ΑΕΙ θα εναρμονιστούν λειτουργικότερα  με το ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ που οραματιζόμαστε και θα καταστούν περισσότερο αποτελεσματικοί.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber