Alfavita Newsroom του Γιώργου Η. Ηλιόπουλου*
Όλοι γνωρίζουμε πως υπάρχει πρόβλημα. Πώς θα το ορίσουμε όμως με ακρίβεια και ποια λύση θα σχεδιάσουμε;
Το πρόβλημα είναι ότι δεν είμαστε – και καλώς δεν είμαστε – ευχαριστημένοι με το επίπεδο γλωσσικής έκφρασης των μαθητών στην ώριμη εφηβική ηλικία. Επειδή από την άλλη το ελληνικό σχολείο επιβαρύνει τα παιδιά με πολλές ώρες "παθητικού" μαθήματος, θεωρείται και υποστηρίζεται ότι από τον συνδυασμό των δύο προβλημάτων οδηγούμαστε εύκολα στην, περίπου προφανή, λύση: αφαιρώντας ώρες που αποδεικνύονται άχρηστες και ανώφελες και αυξάνοντας ώρες χρήσιμες και επωφελείς, ώρες μαθήματος στη Νεοελληνική Γλώσσα εν προκειμένω, βελτιώνουμε το επίπεδο γλωσσικής έκφρασης των παιδιών μας και παράλληλα τα απαλλάσσουμε από περιττά και δυσβάστακτα βάρη.
Ποιες ώρες, όμως, θα αφαιρέσουμε συγκεκριμένα; Μα "φυσικά" τις ώρες των Αρχαίων, αφού είναι το μάθημα που κατ' εξοχήν προκαλεί δυσφορία και είναι κατ' εξοχήν συνδεδεμένο με πατριδοκαπηλικές και προγονόπληκτες ιδεολογίες. Η συγκυρία είναι κατάλληλη, υπονοούν 56 διακεκριμένοι επιστήμονες με το, γνωστό πλέον, κείμενο-έκκλησή τους: η αριστερή κυβέρνηση είναι η κατάλληλη για να κάνει μια νέα μεταρρύθμιση στη γλωσσική διδασκαλία (για την ακρίβεια, μια αντιμεταρρύθμιση της αντιμεταρρύθμισης) που θα οδηγήσει στη δικαίωση των αγώνων του Δελμούζου, του Γληνού, του Τριανταφυλλίδη, του Παπανούτσου, του Κριαρά, ακόμη και του Γεωργίου Ράλλη, υπουργού Παιδείας το 1976.
Το εν λόγω κείμενο, το οποίο αυτές τις μέρες προωθείται για συλλογή υπογραφών και προβάλλεται περίπου ως λάβαρο της εφόδου κατά του οχυρού της (υποτιθέμενης) αρχαιολατρίας στο ελληνικό σχολείο, είναι δυστυχώς ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΟ. Και εξηγώ σύντομα τους λόγους:
Το 2016 δεν είναι ούτε 1976, ούτε 1992 (ούτε, κατά μείζονα λόγο, 1901 ή 1930). Οι συντάκτες του κειμένου δείχνουν να πιστεύουν ότι από το 1976, όταν η χώρα μετά από πολλές δεκαετίες ανάσανε επιτέλους αέρα ελευθερίας, και έως το 1992, στην περίοδο δηλαδή κατά την οποία διδάσκονταν τα Αρχαία μόνον από μετάφραση στο Γυμνάσιο, τα πράγματα λειτουργούσαν όπως έπρεπε και μόνον οι αντιδραστικοί κύκλοι περί τον Μπαμπινιώτη τα ανέτρεψαν. Γεγονός είναι ότι προτού επανέλθουν τα Αρχαία στο Γυμνάσιο, επί κυβερνήσεως Νέας Δημοκρατίας τότε, είχε προηγουμένως αναπτυχθεί ιδιαίτερη εκστρατεία διεκτραγώδησης της λεξιπενίας που (τάχα) μαστίζει την άμοιρη νεολαία μας. Ακόμη όμως και αν οι αντιδραστικοί κύκλοι πρέπει να καταγγελθούν, έστω και εκ των υστέρων, ακόμη κι αν το τότε σύστημα ήταν το σωστό, ποιος μας λέει ότι η επαναφορά του σήμερα, μετά από ένα τέταρτο του αιώνα είναι η λύση;
1. Αποσιωπάται το γεγονός ότι οι περισσότεροι μαθητές που διδάχτηκαν τότε για πρώτη φορά Αρχαία στην Α΄ Λυκείου με το, αρτιότατο είναι αλήθεια, Εγχειρίδιο Κεφαλίδη-Μουμτζάκη, είχαν προλάβει να διδαχθούν πολυτονικό, ίσως και λίγη καθαρεύουσα, στο δημοτικό και σίγουρα είχαν περισσότερες προσλαμβάνουσες παραστάσεις για την ξαφνική είσοδό τους στον κόσμο των αρχαιοελληνικών γλωσσικών τύπων.
2. Οι μαθητές εκείνοι διδάσκονταν, επίσης, περισσότερα Αρχαία σε σχέση με σήμερα στη Β', ακόμη και στη Γ΄ Λυκείου. Επομένως, η επαναφορά του «παλαιού καλού συστήματος» θα πρέπει να περιλαμβάνει και αυτές τις πτυχές.
3. Κραυγαλέες είναι και οι διαφορές στη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής, αν συγκρίνουμε τις δύο εποχές. Θεωρώ ότι η, απαξιωμένη σήμερα, "έκθεση ιδεών" έδινε μεγαλύτερη αυτενέργεια στον μαθητή σε σχέση με τη σημερινή τυποποιημένη "παραγωγή λόγου σε επικοινωνιακό πλαίσιο". Πρέπει να θιγεί με έμφαση ο παράγοντας της αυτενέργειας ως εσωτερικό ζήτημα της διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής, ιδίως αν δούμε ότι οι συντάκτες του κειμένου (πρβλ. σημείο 7) έτσι κι αλλιώς τον θεωρούν σημαντικό.
4. Δεν θεωρώ ότι υπάρχει λεξιπενία των νέων σήμερα, όπως και δεν υπήρχε τότε, όταν την διεκτραγωδούσε, όπως είπαμε, ο Μπαμπινιώτης. Και αν υπάρχουν διαφορές από γενιά σε γενιά κι από εποχή σε εποχή ως προς τη γλωσσική έκφραση, υπάρχουν άλλοι παράγοντες πραγματικά καθοριστικοί. Ο δημόσιος λόγος, τα προβαλλόμενα και υιοθετούμενα πρότυπα του βίου, η χρήση της τεχνολογίας κ.ο.κ. ασφαλώς βαρύνουν περισσότερο από το εάν τα παιδιά μαθαίνουν στο Γυμνάσιο το λύω και το εἰμὶ αντί να γράφουν επιστολές που δεν θα φτάσουν ποτέ στον παραλήπτη τους. Ανάλογες αλλαγές στη χρήση της ζωντανής γλώσσας, αλλαγές που κατά κανόνα προβληματίζουν τις παλαιότερες γενιές, ενδημούν σε όλες τις σύγχρονες χώρες και όλες τις σύγχρονες γλώσσες. Παντού αναζητείται μια ισορροπία μεταξύ μητρικής γλώσσας και λοιπών γλωσσών. Οι όποιες συζητήσεις και αναζητήσεις δεν περιορίζονται σε ένα μάθημα ή δύο. Έχω την αίσθηση πάντως, με βάση τα πολλά γραπτά που έχω διορθώσει στις Πανελλαδικές, ότι οι σημερινοί μαθητές είναι λίγο παραπάνω εξοικειωμένοι με την ορθογραφία και τη σύνταξη της αρχαίας.
5. Η δυσαρέσκεια μαθητών και καθηγητών είναι επιχείρημα λαϊκιστικό και δεν στοιχειοθετεί μιαν ανατροφοδότηση άξια λόγου. Τις προεκτάσεις του δεν νομίζω ότι θα θέλαμε να τις σκεφτούμε: Αφού τα παιδιά κουράζονται, ας καταργήσουμε και τα, επίσης αντιδημοφιλή, μαθηματικά και αφού οι καθηγητές κουράζονται να τους στείλουμε και για λίγη επιμόρφωση (το δεύτερο, φυσικά, πρέπει να γίνεται, αρκεί να μην προωθείται η επιμόρφωση ως εάν επρόκειτο για αναμόρφωση).
6. Η ελεύθερη επιλογή των Αρχαίων στην Γ΄ Γυμνασίου από μαθητές που δεν θα τα έχουν διδαχθεί ποτέ, είναι από προσχηματική έως ανεφάρμοστη. Μόνο κάτι που γνωρίζεις μπορείς να το επιλέξεις. Και από το να σχηματίζουν γνώμη τα παιδιά ακούγοντας διάφορες αγοραίες και διαδικτυακές θεωρίες για το μεγαλείο του αρχαίου πολιτισμού, καλύτερα να τη σχηματίζουν μέσα στο σχολείο, όσο κι αν αυτό δεν είναι τέλειο.
7. Δεν αντέχει σε κριτική εξέταση η εντελώς αυθαίρετη αντιδιαστολή μεταξύ ομιλίας της γλώσσας και εκμάθησης της ιστορίας και της ετυμολογίας της. Ετυμολογία μαθαίνεις και προκειμένου να μάθεις ορθογραφία και μια συνοπτική ιστορία της γλώσσας μαθαίνεις για να έχεις μία, όσο γίνεται, ισορροπημένη αίσθηση συνέχειας και ασυνέχειας, για να μην πέφτεις στην παγίδα όσων ισχυρίζονται πως το αλφάβητο δεν το πήραν οι Έλληνες από τους Φοίνικες, καθώς και για να μην παραγνωρίζεις, από την άλλη, τις δομές και τον λεκτικό πλούτο που αντιστέκονται στις αλλαγές των εποχών.
ΣΥΝΕΠΩΣ: Το κείμενο των, καθ’ όλα αγαπητών και αξιεκτίμητων, 56 πανεπιστημιακών επιχειρεί μεν να θίξει και να θεραπεύσει κακώς κείμενα, πλην όμως αστοχεί – και μάλιστα πολλαπλώς. Η ενεργοποίηση αντιαυταρχικών και αντιδεξιών αντανακλαστικών δεν είναι η λύση σε ένα τέτοιο και τόσο σοβαρό πρόβλημα. Και η απόκρουση της συντήρησης δεν γίνεται με την επιδίωξη αποκατάστασης ενός, υποτιθέμενου, ειδυλλιακού παρελθόντος.
Να θεωρήσουμε θετικό το ότι άνοιξε ο διάλογος; Όχι απαραίτητα, αν κρίνουμε από τις άμεσες αντιδράσεις της άλλης πλευράς, όσων θεώρησαν ότι εθίγησαν στην εθνική και γλωσσική υπερηφάνειά τους (βλ. κυρίως την ανακοίνωση του ΠΑ.Σ.Α.Φ.). Κάτι άλλο πρέπει να γίνει και δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες πως ο δρόμος θα είναι εύκολος, ιδίως σε μια χώρα που, όπως βλέπουμε κι από τη μελέτη του αρχαίου παρελθόντος της, δεν συνηθίζει να προωθεί και να στηρίζει λύσεις μελετημένες και ισορροπημένες. Οι σχετικοί θεσμοί, με πρώτο το Υπουργείο Παιδείας, καλούνται να επιτελέσουν έργο. Το τι ΔΕΝ έγινε μέχρι σήμερα δεν αποτελεί ούτε ψόγο, ούτε δικαιολογία, αν πραγματικά μάς ενδιαφέρει μια σωστή λύση. Και σίγουρα μια τέτοια λύση ΔΕΝ θα προέρχεται από υπεραπλούστευση του προβλήματος και δεν θα εξαντλείται σε μηχανιστικές προσθαφαιρέσεις ωρών.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
