Σκέψεις για ένα συμπεριληπτικό σχολείο

 Αυτό το άρθρο αποτελεί μία συνέχεια προηγούμενων δημόσιων παρεμβάσεων  στο διαδίκτυο, σχετικά με το πώς η σχολική κοινότητα μπορεί να αποτελεί ένα χώρο ασφαλείας, διαλόγου, συνεργατικότητας και συμπερίληψης  για τα μέλη της, (μαθητές εκπαιδευτικοί και γονείς).[1]
Αυτά τα κείμενα  έρχονται σαν αποτύπωση μιας εμπειρίας 25 ετών στην ψυχοθεραπεία, την πρόληψη, την εκπαίδευση  στον χώρο των  εξαρτήσεων και τον σχεδιασμό προγραμμάτων πρόληψης για τη σχολική κοινότητα.
Αναφέρομαι σε αυτό το γεγονός επειδή σε αυτή τη διαδρομή, ιδιαίτερα σαν επιστημονικά υπεύθυνος για 14 χρόνια, σε μια Μονάδα απεξάρτησης εφήβων και νέων χρηστών, είχα την δυσάρεστη εμπειρία να εργαστώ με  νέους ανθρώπους,  των οποίων  η έναρξη της   χρήσης ουσιών είχε  λάβει χώρο στον χώρο του σχολείου.

 ‘Έτσι έχει μία  ιδιαίτερη σημασία να μελετήσουμε μέσα από ποιες παρεμβάσεις και ποιους μετασχηματισμούς το σχολείο και ίδια η παιδαγωγική πράξη  μπορούν να αποτελούν εμπειρίες πρόληψης και ενδυνάμωσης των παιδιών  και των εφήβων.
Αυτό έχει ενδιαφέρον γιατί μέχρι σήμερα όλες οι παρεμβάσεις πρόληψης,  για μία σειρά από ψυχοκοινωνικά ζητήματα όπως είναι η χρήση ουσιών, η κακοποίηση στο χώρο του σχολείου, ο αποκλεισμός, η σχολική διακοπή, το κάπνισμα, η κατάχρηση του διαδικτύου κ.α. οργανώνονται ξέχωρα από την παιδαγωγική εμπειρία.
Το αποτέλεσμα είναι μία σειρά από ειδικοί να παρελαύνουν στην κυριολεξία στα σχολεία και πολλές φορές να δρουν αποσπασματικά ή πυροσβεστικά. Ακόμα όμως και εκεί που οι δράσεις γίνονται συγκροτημένα, όπως όταν υλοποιούνται π.χ. από τα Κέντρα Πρόληψης αποτελούν μία  εμπειρία που είναι αποσυνδεδεμένη από το κύριο πεδίο του σχολείου που  είναι η  γνώση και οι παιδαγωγικές πρακτικές.
Η πρώτη  δημόσια παρέμβαση, από αυτές που αναφέρθηκα, στο tvxs, αποτελούσε μία προσπάθεια να τεθεί στο πεδίο των δράσεων πρόληψης στο σχολείο μία εναλλακτική οπτική σχετικά με το φαινόμενο  της βίας  στην σχολική κοινότητα.
Έτσι με αφορμή την αυτοκτονία ενός μαθητή που είχε πέσει θύμα ομοφοβικού αποκλεισμού  και είχε αυτοκτονήσει σε ένα σχολείο της Αργυρούπολης, το καλοκαίρι 2018, είχαμε προσκαλέσει στην αμφισβήτηση του όρου bulling εκτιμώντας ότι οι  ταξινομήσεις και οι κατηγοριοποιήσεις αποκλείουν τη διεξαγωγή ενός ουσιαστικού διαλόγου για μία σειρά από προβλήματα, καθώς υποκρύπτουν όσα στην πραγματικότητα συμβαίνουν.

Για παράδειγμα η  εμφάνιση της βίας μέσα στη σχολική κοινότητα, μέσα σε ένα διαφορετικό πρίσμα από αυτό που συνήθως υποστηρίζει ο κυρίαρχος λόγος σχετικά με  το ψυχολογικό προφίλ των παιδιών που ασκούν βία,  δεν κατανοείται μόνο  ως ένα ψυχολογικό χαρακτηριστικό αλλά ως  ένα σύνθετο ψυχοκοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό φαινόμενο στο οποίο μία σειρά από παράγοντες  διαδραματίζουν  σημαντικό ρόλο.
Αυτοί οι παράγοντες συνδέονται με το ρατσισμό,  με την εσωτερίκευση μιας κουλτούρας που αποκλείει την ετερότητα,  με την ομοφοβία ή την τρανσφοβία,  με την έλλειψη μιας παιδείας  που δεν δίνει βάρος και δεν εστιάζει στην συναισθηματική νοημοσύνη  και ηθική νοημοσύνη των παιδιών και προωθεί την ανταγωνιστική κουλούρα.
Η δεύτερη παρέμβαση, στο psyghologynow.gr,  αφορούσε στη  σημασία που έχει η ιδέα της «φιλοξενίας», όπως  ορίζεται από τον Ζ.Ντεριντά, ως μια αποδοχή της ετερότητας άνευ όρων, η συμμετοχικότητα,  η συνεργατικότητα και  η  εξοικείωση των παιδιών με τη ρευστότητα και τις αλλαγές που γίνονται διαρκώς στο πλαίσιο που περιβάλλει την  σχολική κοινότητα. [2]

Το δεύτερο κείμενο είχε γραφεί  με αφορμή τις διαδηλώσεις μαθητών στα Γιαννιτσά,  ενάντια στην παρουσία των παιδιών μεταναστών και προσφύγων στα σχολεία του νομού.
Είχα υποστηρίξει σε αυτό το άρθρο πως θεωρώ ότι καθώς υιοθετούμε  μία κουλτούρα δίπολου και διαχωρισμού του τύπου θύτης- θύματος, μετακινούμε  το κύριο βάρος της ευθύνης στα παιδιά και τους/τις εφηβους/ες, αλλά αυτός δεν οδηγεί πουθενά.

 Αντίθετα αυτό  που έχει μία ιδιαίτερη σημασία να αναλάβουμε το βάρος της ευθύνης που μας αναλογεί ως ενήλικες  και να συζητήσουμε για το πώς οργανώνουμε  την παιδεία ή συμμετέχουμε στην κατασκευή μιας κουλτούρας ξενοφοβίας.

Αναφέρομαι σε αυτά τα άρθρα επειδή έχει πολύ ενδιαφέρον ότι παρότι και τα δύο γράφτηκαν στο προηγούμενο διάστημα εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά επίκαιρα καθώς όλο και περισσότερα περιστατικά, που μας τρομάζουν,  έρχονται στο φως της δημοσιότητας που αφορούν την έκφραση ακραίας μορφής βίας μέσα στη σχολική κοινότητα.

Επίσης έχει ενδιαφέρον να σκεφτούμε ότι ενώ έχει μεσολαβήσει η εμπειρία της καραντίνας που έφερε με πολύ έντονο τρόπο το ζήτημα της ρευστότητας και των ξαφνικών μεταβολών και απρόβλεπτων παραγόντων στη ζωή μας θα περίμενε κανείς ότι μία σειρά από καινούργιες θεματικές θα ήταν στο κέντρο κάθε μεταρρύθμισης στο σχολείο.

Η καταξιωτική παιδαγωγική

Καθώς, όπως  αναμενόταν άλλωστε το καινούργιο ωρολόγιο πρόγραμμα δεν έθεσε στο επίκεντρο της συζήτησης το συμπεριληπτικό σχολείο, επιθυμούμε εδώ  να φέρουμε  αυτή την έννοια στο προσκήνιο.

Στο σχήμα που ακολουθεί παρουσιάζουμε μία πρακτική που την ονομάζουμε παιδαγωγική καταξιωτική διαλογική μέθοδο και που προσδοκούμε πως  μπορεί να αποτελεί ένα εργαλείο σκέψης και προσανατολισμού για εναλλακτική παιδαγωγική πράξη και να συμβάλει στην δημιουργία ενός  συμπεριληπτικού  σχολείου. 

Η καταξιωτική παιδαγωγική προτείνει να αναγνωρίσουμε ότι το σχολείο εκτός από τη γνώση, είναι σημαντικό να στοχεύει ταυτόχρονα στα ακόλουθα:
- Στην ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών, με εστίαση στην αναγνώριση των αποθεμάτων τους και των ονείρων που έχουν για το μέλλον τους, ώστε να   είναι συνδεδεμένο/ες με  μια ταυτότητα αυτοεκτίμησης και ένα προσανατολισμό προς το μέλλον.

-Στην ενίσχυση της ηθικής νοημοσύνης, με εστίαση στο ότι οι πρακτικές βίας συνδέονται με την ματαίωση , την αυτό-υποτίμηση σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση των αξιακών πλαισίων που προάγουν την συλλογικότητα και το ομαδικό πνεύμα.
-Στην ανάπτυξη μιας δημοκρατικής και συνεργατικής κουλτούρας για τη μάθηση  και την συνύπαρξη με την ετερότητα.
-Στη μάθηση ως μετασχηματιστική  δημιουργική διαδικασία που προσκαλεί σε μετακινήσεις  τους αποδέκτες της, μέσα από τον κριτικό αναστοχασμό και την αμφισβήτηση. Παγιωμένων στερεοτυπικών αντιλήψεων.
-Στην εξοικείωση με τη διαλογικότητα, και την πολυφωνία.
-Στην αξιοποίηση της ευκαιρίας το να δούμε την διαπολιτισμικότητα,  την ποικιλομορφία,  και την ετερότητα όχι ως απειλή  που διασπά την ομάδα αλλά ως δυνατότητα για τον εμπλουτισμό της  ατομικής και συλλογικής ταυτότητας.
-Στην ανάπτυξη προγραμμάτων που θα φέρνουν τα παιδιά σε επαφή με την ιστορική μνήμη.
-Στην ανάπτυξη τέλος μιας άλλης αισθητικής που θα θέτει σε προτεραιότητα την εξοικείωση των παιδιών με μια γλώσσα εκτίμησης και καταξίωσης της ετερότητας και θα αντιμετωπίζει ριζικά τα ζητήματα του αποκλεισμού.

Στο κέντρο αυτής της μεθόδου τίθενται ο διάλογος η συνεργατικότητα και η συμπερίληψη.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η  συμπερίληψη,  δεν μπορεί να είναι αποσπασματική ή   επιλεκτική και επικεντρωμένη σε μια συνθήκη αλλά  χρειάζεται να αφορά  όλο το φάσμα της ετερότητας και της σχολικής ζωής.

Έτσι  μπορούμε να κατανοήσουμε ότι μια επιλεκτική αλλαγή σε ένα πεδίο ενέχει τον κίνδυνο να λειτουργήσει σαν άλλοθι σε άλλα θεματικά πεδία, τα οποία θα παραμείνουν στο περιθώριο, εντείνοντας την αορατότητα των  μαθητών/τριών  ή ακόμα και των εκπαιδευτικών όπως αυτοί/ες  αυτοπροσδιορίζονται μέσα από την ετερότητά τους.

Επισημαίνουμε επίσης  ότι  ο διάλογος δεν μπορεί να κατανοηθεί σαν μία απλή συνομιλία καθώς  στην παιδαγωγική πράξη  ορίζεται σαν μια υπαρξιακή εμπειρία που αναγνωρίζει τον άλλο σαν μία ξεχωριστή και αυτόνομη οντότητα.

Ο Φρέιρε, αυτός ο σπουδαίος παιδαγωγός, ορίζει ότι στην παιδαγωγική ο διάλογος είναι  στην πραγματικότητα μία πράξη αγάπης, που προϋποθέτει την δημιουργία μέσα μου για την υποδοχή της εμπειρίας των ανθρώπων.

Μέσα από μία τέτοια οπτική θα ανέμενε κάνεις ότι με την  πρόσφατη αλλαγή του προγράμματος σπουδών θα δινόταν η ευκαιρία να αναπτυχθούν παράλληλα και ταυτόχρονα ορισμένα  σημαντικά πεδία:

•  ένα πεδίο το οποίο θα έθετε στο κέντρο της εκπαίδευσης τον  ανθρωπισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα και  την συμπερίληψη  με στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων βίας και τη μείωση του αποκλεισμού ή του μίσους
•  ένα πεδίο το οποίο θα προετοίμαζε τα παιδιά για το νέο ψηφιακό κόσμο, για την εποχή της ρευστότητας και της αβεβαιότητας
• μια νέα παιδαγωγική  που θα έθετε την συνεργατικότητα και την  ομαδικότητα ως βασικά ζητούμενα

Το νέο πρόγραμμα σπουδών

Το πρόγραμμα σπουδών,  που ανακοινώθηκε, επιχειρεί να δώσει μία απάντηση σε μία χρόνια  και υπαρκτή κρίση πού διαπιστώνεται στο σχολείο ωστόσο η απάντηση δεν έρχεται από το μέλλον αλλά από το παρελθόν.

Για παράδειγμα τα θρησκευτικά εξακολουθούν να κατέχουν μία κεντρική θέση στην εκπαίδευση και τα λατινικά υποκαθιστούν την κοινωνιολογία επαναφέροντας την αισθητική του σχολείου αρκετές δεκαετίες πίσω.

Επίσης αυτό   που έχει πολύ ενδιαφέρον να σχολιάσουμε κατά τη γνώμη μου είναι η ανακοίνωση του Υπουργείου σχετικά με τα καλλιτεχνικά μαθήματα. Σε αυτή  το Υπουργείο υποστηρίζει ότι τα καλλιτεχνικά καταργούνται γιατί στο λύκειο δεν υπάρχουν μαθητές που να επιλέγουν. Μία τέτοια τραγική διαπίστωση θα ήταν αρκετή για να οδηγήσει σε ένα διάλογο για το πώς βιώνουν τα παιδιά τα καλλιτεχνικά μαθήματα από το νηπιαγωγείο και το δημοτικό  και πως η κυρίαρχη κουλτούρα εξοβελίζει την τέχνη και θα μας προσκαλούσε σε ριζικούς μετασχηματισμούς.

Το πραγματικό ερώτημα έτσι θα ήταν τι χρειάζεται να αλλάξουμε στο σχολείο, ώστε τα παιδιά  στα επόμενα δέκα χρόνια θα  επιλέγουν τα καλλιτεχνικά μαθήματα σχεδόν στο σύνολο  τους,  αλλά εδώ αντίθετα το ερώτημα δεν τίθεται καν και επιλέγεται μία λύση πού είναι η διακοπή τους.

Ωστόσο η εύκολη  επιλογή της κατάργησης,  μας οδηγεί στο να σκεφτούμε ότι καθώς,  συμβολικά  αλλά και πραγματικά, τα καλλιτεχνικά μαθήματα όπως και η κοινωνιολογία δημιουργούν μεγαλύτερες δυνατότητες για  ρήγματα, για την ανάπτυξη μιας κριτικής σκέψης, ελάχιστα ενδιαφέρει η βελτίωση και οι ουσιαστικές  αλλαγές στην εκπαίδευση.

Έτσι οι σχεδιαστές της εκπαιδευτικής πολιτικής είναι συνεπείς με τις επιδιώξεις τους!  Αφαιρούν τα μαθήματα, που  όχι απλώς είναι άχρηστα σε ένα κόσμο που επιδιώκει να χειραγωγήσει όλο και περισσότερο τους  ανθρώπους αλλά ταυτόχρονα είναι επικίνδυνα, σύμφωνα με την οπτική τους.

Την ίδια στιγμή   και άλλες  αντιφάσεις γίνονται φανερές καθώς το Υπουργείο, προσκαλεί σε μία αναδιοργάνωση των προγραμμάτων πρόληψης και των δράσεων αγωγής υγείας μέσω του ΙΕΠ.

 Ωστόσο υπάρχει μία θεμελιώδης αντίφαση η οποία όσο δεν λύνεται θα ακυρώνει στην πράξη κάθε προσπάθεια για την ανάπτυξη προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών:  όσο το σχολείο δεν είναι ένας ελκυστικός χώρος για τη δημιουργία και τη φαντασία, όσο  η μάθηση δεν είναι μία δημιουργική πράξη  που να αναπτύσσει την κριτική σκέψη και την παραγωγή νοήματος,  κάθε προσπάθεια για να καταστήσουμε το σχολείο ένα ζωντανό χώρο,  μία κοινότητα ανθρώπων, αισθητικής, ιδεών και πολιτισμών θα πέφτει στο κενό.

Έτσι  θα χρειαστεί πολύς κόπος, για κάποιους/ες από εμάς  για να επιλύσουμε κάποιους  γρίφους, πως λ.χ. θα εισαχθεί η σεξουαλική αγωγή, όπως ανακοίνωσαν οι αρμόδιοι, πως θα υπάρξει  ο σεβασμός  της διαφορετικότητας, (η λέξη συμπερίληψη ούτε που ακούγεται), ή  η αναγνώριση ότι έχουν γίνει πλέον ορατές  μορφές οικογένειας που παρέμεναν αόρατες και αποκλεισμένες όπως λ.χ. οι ομόφυλες, όταν τα   θρησκευτικά και μια κυρίαρχη κουλτούρα κατέχουν ακόμα πιο κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση από ότι στο παρελθόν;

Ή από την άλλη π.χ. πως θα μιλήσουμε για την εξάλειψη του αποκλεισμού όταν τα  περισσότερα σχολεία στην Ελλάδα δεν έχουν υποδομές για την πρόσβαση  παιδιών ΑΜΕΑ[3], όταν δεν προβλέπονται ειδικές διαδικασίες, (παιδαγωγικές αλλά και θεσμικές),  για την καταπολέμηση του μίσους[4], όταν δεν υπάρχει μια κεντρική πολιτική για την καταπολέμηση της ομοφοβίας ή της τρανσφοβίας με αποτέλεσμα  οι μαθητές οι μαθήτριες και οι εκπαιδευτικοί/ες που δηλώνουν ανοικτά την ταυτότητά τους να βιώνουν αποκλεισμούς,  όταν απομακρύνονται από τις εστίες τους οικογένειες προσφύγων αδιαφορώντας  για την σχολική διακοπή των παιδιών;

Τελικά  μία ακόμα φορά τα προγράμματα σχεδιάστηκαν όχι μόνο ερήμην μιας δημοκρατικής κοινωνίας  αλλά στην πραγματικότητα  σε βάρος των μαθητών, των γονέων και των εκπαιδευτικών.

Γκότσης Ηλίας

Κοινωνιολόγος/Ψυχοθεραπευτής

Συγγραφέας

Μέλος των ΣΥΝΗΧΗΣΕΩΝ,  Διαλογικό Κέντρο Βιωματικής και Καταξιωτικής Ψυχοθεραπείας και Εκπαίδευσης

Οι ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ, το ΠΟΛΥΧΡΩΜΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, οι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ, η οργάνωση ΑΣΦΑΛΗ ΞΕΝΟΙΑΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΩΡΑ (ΑΞΕΠΤ) ,η Intersex Greece και η Πολυπολιτισμική Ομπρέλα Ξάνθης σας προσκαλούν σε ένα δημόσιο διάλογο σχετικά με την αναγκαιότητα της συμπεριληπτικής σεξουαλικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Η σεξουαλική εκπαίδευση βασίζεται στα παγκόσμια αναγνωρισμένα ανθρώπινα δικαιώματα και ειδικά στο δικαίωμα της ενημέρωσης και συμβάλλει αποφασιστικά στην προαγωγή της σεξουαλικής υγείας.

Εξοπλίζει και ενδυναμώνει σταδιακά τα παιδιά και τους νέους με πληροφορίες, δεξιότητες και θετικές αξίες, ώστε να μπορούν να κατανοούν και να απολαμβάνουν τη σεξουαλικότητά τους, να δημιουργούν ασφαλείς σχέσεις που να τους γεμίζουν συναισθηματικά και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη δική τους σεξουαλική υγεία και ευημερία αλλά και των άλλων ανθρώπων (WHO, UNESCO).

Ωστόσο, η αύξηση των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, τα υψηλά ποσοστά εφηβικών κυήσεων και εκτρώσεων, τα περιστατικά έμφυλης βίας ή ομοφοβίας που έρχονται στο φως της δημοσιότητας και που πολλές φορές έχουν ως θύματα ανηλίκους, αποτελούν ορισμένους μόνο από τους αρνητικούς δείκτες της σεξουαλικής υγείας, που προβληματίζουν έντονα.

Θεωρούμε, αναγκαίο να ξεκινήσουμε έναν διάλογο για το περιεχόμενο και τις θεματικές της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης. Αναγνωρίζοντας ότι δεν μπορούμε να χτίσουμε ελεύθερους ανθρώπους πάνω σε αποσπασματική αλήθεια, σας καλούμε σε ανοιχτό διάλογο, ώστε συλλογικά να προσπαθήσουμε να συνδημιουργήσουμε ένα σύγχρονο λόγο για τη σεξουαλικότητα και τον έρωτα που θα έχει απήχηση στους νέους ανθρώπους, αλλά και σε όλες/όλους μας.

Στις 3 Ιουλίου από τις 5 μέχρι τις 8 το απόγευμα συζητάμε σε ένα ανοικτό διάλογο για την σημασία που έχει η συμπεριληπτική σεξουαλική εκπαίδευση στην Ελλάδα

συνδεθείτε από: https://us02web.zoom.us/j/84954759920

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber