Τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων του 21ου αιώνα» εντάχθηκαν στο υποχρεωτικό ωρολόγιο πρόγραμμα του Δημοτικού Σχολείου από τον Σεπτέμβριο 2021 (ΦΕΚ 3791, 2021) μετά την πιλοτική τους εφαρμογή στα Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία της χώρας κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2020-2021. Για τη θεσμοθέτησή τους το Υπουργείο Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) προσμέτρησαν τις εξελίξεις στον εκπαιδευτικό, επιστημονικό και κοινωνικό τομέα, καθώς και τις εκθέσεις διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών, όπως του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της UNESCO (European Union, 2017∙ Συμβούλιο της Ευρώπης, 2018∙ UNESCO, 2020), με στόχο την καλλιέργεια δεξιοτήτων του 21ου αι., δηλαδή ήπιων δεξιοτήτων, δεξιοτήτων ζωής και δεξιοτήτων τεχνολογίας και επιστήμης (ΙΕΠ, 2020).
Σε εποχές όπου ελάχιστες είναι πλέον οι μονοπολιτισμικές κοινωνίες, τόσο τα κράτη όσο και οι τοπικές κοινωνίες οφείλουν να διαχειρίζονται υπεύθυνα, αποτελεσματικά, ειρηνικά και δημοκρατικά την εθνική, γλωσσική, θρησκευτική, πολιτισμική, κοινωνική πολυμορφία και ετερογένεια. Αυτός ακριβώς είναι και ο στόχος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ο οποίος μπορεί να επιτευχθεί μέσω των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων, δεδομένου ότι «ο χώρος της εκπαίδευσης ως πρότυπο θεμελίωσης των υποκειμένων στις διαδικασίες κοινωνικής και πολιτισμικής τους ενσωμάτωσης κατέχει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία προϋποθέσεων αποδοχής και αναγνώρισης του πλουραλισμού και της ετερότητας ως βασικών γνωρισμάτων του κοινωνικού γίγνεσθαι» (Καλοφορίδης, 2014: 200).
Στο Δημοτικό Σχολείο τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων από τον Σεπτέμβριο 2021 αντικατέστησαν το μάθημα της Ευέλικτης Ζώνης και εμπλούτισαν τη θεματολογία του με την εισαγωγή των τεσσάρων υποχρεωτικών θεματικών κύκλων «Ζω καλύτερα – Ευ ζην», «Φροντίζω το περιβάλλον», «Ενδιαφέρομαι και ενεργώ – Κοινωνική συναίσθηση και ευθύνη» και «Δημιουργώ και καινοτομώ – Δημιουργική σκέψη και πρωτοβουλία», με στόχο «την ανάπτυξη δεξιοτήτων, την απόκτηση ικανοτήτων και τη διαμόρφωση στάσεων, ενισχύοντας την ιδιότητα του ενεργού πολίτη» (ΦΕΚ 3791, 2021: 51531). Με το ΦΕΚ 3791 (2021) ορίζονται οι διαθέσιμες ανά τάξη διδακτικές ώρες καθώς και τα στάδια υλοποίησης του μαθήματος, ενώ στο ΦΕΚ 3567 (2021) ορίζεται η κατανομή των προγραμμάτων ανά θεματική ενότητα και ανά τάξη.
Τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων αποσκοπούν α) στον εμπλουτισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, καθώς προκρίνεται η αξιοποίηση συνεργατικών διερευνητικών μεθόδων μάθησης, η χρήση νέων τεχνολογιών, η δημιουργία ατομικού και ομαδικού φακέλου δράσεων και δραστηριοτήτων (portfolio), κ.ά. και β) στην ενίσχυση δεξιοτήτων και ικανοτήτων των μαθητών/τριών που θεωρούνται απαραίτητες για τη ζωή και συνδυάζουν παραδοσιακές γνωστικές αξίες και αξίες ζωής της σύγχρονης κοινωνίας που θα διαπλάθουν τους μελλοντικούς «ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες» (ΦΕΚ 3567, 2021: 47869).
Σε μία δυναμική κοινωνία, όπου οι εξελίξεις σε όλους τους τομείς είναι ιλιγγιώδεις, οι αυριανοί πολίτες οφείλουν να είναι εφοδιασμένοι με δεξιότητες και ικανότητες που θα τους επιτρέπουν να εξελίσσονται και οι ίδιοι σε ατομικό, κοινωνικό, δια βίου εκπαιδευτικό και επαγγελματικό επίπεδο. Κάποιες από τις δεξιότητες που προωθούνται μέσω των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων είναι: η κριτική σκέψη, η επικοινωνία, η συνεργασία, η ενσυναίσθηση, η ενεργός πολιτειότητα, η προσαρμοστικότητα, η ανθεκτικότητα, η διαμεσολάβηση, το δημοκρατικό φρόνημα, ο σεβασμός και η αποδοχή στη διαφορετικότητα. Πρόκειται για θεμελιώδεις διαπολιτισμικές ανθρωπιστικές αξίες που, μεταξύ άλλων, προάγουν τη διαπολιτισμική επικοινωνία και συμβάλλουν στην κατανόηση και αποδοχή της εθνοπολιτισμικής πολυμορφίας των σύγχρονων κοινωνιών.
Με δεδομένο ότι η Ελλάδα είναι περιοδικά όχι μόνο χώρα αποστολής αλλά και χώρα υποδοχής μεταναστών, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τις αρχές της δεκαετίας του ’80 η ελληνική πολιτεία προσπάθησε να διαχειριστεί την εθνοπολιτισμική ετερογένεια. Η πρώτη επίσημη αναφορά του όρου διαπολιτισμική εκπαίδευση στη χώρα μας γίνεται στον Ν. 2413/1996 (ΦΕΚ 124, 1996), αλλά ήδη είχαν εφαρμοστεί ποικίλες ενταξιακές πολιτικές, όπως η ίδρυση των Τάξεων Υποδοχής (ΦΕΚ 173, 1983) και των Σχολείων Υποδοχής Παλιννοστούντων (ΦΕΚ 210, 1989), ακολουθούμενες από την υλοποίηση προγραμμάτων εκπαίδευσης συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων, όπως των μουσουλμανοπαίδων της Θράκης (ΕΚΠΑ), των παιδιών Ρομά (ΚΕΔΑ, 2007), αλλά και των προσφύγων (ΦΕΚ 159, 2016).
Παρά την κριτική που έχει ασκηθεί αναφορικά με τις κανονιστικές και πρακτικές ανεπάρκειες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος ως προς την εκπαίδευση των εθνοπολιτισμικά ετερογενών πληθυσμών στην Ελλάδα (Καρανικόλα & Πίτσου, 2015˙ Mouzelis, 1998˙ Παλαιοχωρινού κ.ά., 2017˙ Paleologou, 2004∙ Σκούρτου, 2001), η ελληνική πολιτεία λαμβάνει υπόψη της τις «ιδιαίτερες εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές ή μορφωτικές ανάγκες των μαθητών» (ΦΕΚ 124, 1996: άρθρο 34) και προβαίνει σε εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις προς όφελος του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού, και όχι μόνο των αλλοεθνών, αναγνωρίζοντας ότι «τα σχολεία διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των μαθητών και των απόψεών τους για τον κόσμο» (Ευαγγέλου & Κάντζου, 2005: 53).
Τα θεμέλια της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η δικαιοσύνη, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η πλουραλιστική δημοκρατία (Neuner, 2012) και οι θεμελιώδεις αρχές της, ο διαπολιτισμικός σεβασμός, η αλληλεγγύη, η ενσυναίσθηση, η ειρηνική συνύπαρξη και η ειρηνική επίλυση συγκρούσεων (Κεσίδου, 2008) αποτελούν αναπόσπαστες συνιστώσες των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων και διατρέχουν όλους τους θεματικούς κύκλους.
Η προαγωγή διαπολιτισμικών ικανοτήτων με έμφαση στις ανθρωπιστικές και δημοκρατικές αξίες της ενεργούς πολιτειότητας, τίθεται ως στόχος που θα διαπνέει ολιστικά την εκπαιδευτική διαδικασία και θα διατρέχει όλα τα διδακτικά αντικείμενα, οριζόντια και εγκάρσια, ώστε το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού να διαμορφώσει θετικά ενεργό στάση απέναντι στις προκλήσεις του μέλλοντος. Σε αυτό το πλαίσιο σημαντική είναι η συμβολή των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων καθώς προσεγγίζουν ολιστικά και διαθεματικά ποικίλες θεματικές ενότητες των γνωστικών αντικειμένων.
Οι εκπαιδευτικοί των δημοτικών σχολείων καλούνται να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν προγράμματα Εργαστηρίων Δεξιοτήτων τα οποία θα λαμβάνουν υπόψη τους τον πολιτισμικό, κοινωνικό, γλωσσικό και θρησκευτικό πλουραλισμό για να εμπλέξουν ενεργά, κριτικά, συμμετοχικά και δημιουργικά όλους/ες τους/τις μαθητές/τριές τους. Στο έργο τους μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά οι νέες τεχνολογίες, τόσο στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των προγραμμάτων, όσο και στην παραγωγή και διάχυση πρωτότυπου υλικού (European Union, 2020). Σύμφωνα με έρευνες, η χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν προάγει μόνο τον ψηφιακό εγγραμματισμό (OECD, 2019), αλλά μπορούν να συμβάλλουν στην κατανόηση της έννοιας «διαπολιτισμικότητα» από τους/τις μαθητές/τριες του Δημοτικού σχολείου και να προάγουν την ενσυναίσθηση, την αλληλεγγύη και τη διαπολιτισμική επικοινωνία (Βελέτης, 2018∙ Καράμπελα, 2018∙ Μαυρομμάτη, 2011∙ Μπερερής κ.ά., 2007∙ Richter & McPherson, 2012∙ Risquez et.al., 2009), τηρουμένων των απαραίτητων προϋποθέσεων για την ασφαλή και παιδαγωγική χρήση των νέων μέσων στην εκπαίδευση.
Οι Βιβλιοθήκες Προγραμμάτων Καλλιέργειας Δεξιοτήτων του ΙΕΠ ήδη φιλοξενούν έτοιμα και υλοποιημένα προγράμματα σχετιζόμενα με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση στο Δημοτικό σχολείο, καθένα από τα οποία στοχεύει στην ενασχόληση με επιμέρους πτυχές της διαπολιτισμικότητας, για παράδειγμα αποδοχή της διαφορετικότητας (Μπούτσκου, 2021∙ Τσούτσουβα, 2021), διαπολιτισμική επικοινωνία (Μέλλιου, 2021), μετανάστευση και προσφυγιά (Καδιγιαννόπουλος, 2021).
Εκτός από τα έτοιμα εκπαιδευτικά προγράμματα δεξιοτήτων, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να βρουν πλούσιο πολυμεσικό υλικό σε Ανοικτούς Ψηφιακούς Πόρους όπως το Φωτόδεντρο, η Εκπαιδευτική Τηλεόραση και η Europeana, που θα τους βοηθήσουν να σχεδιάσουν τα δικά τους πρωτότυπα προγράμματα δεξιοτήτων ανάλογα με τις ανάγκες και επιθυμίες του έμψυχου μαθητικού δυναμικού τους κάθε φορά. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι με την ετικέτα «διαπολιτισμική αγωγή» στο Φωτόδεντρο έχουν καταχωρηθεί πάνω από 200 αντικείμενα, κατά κύριο λόγο κείμενα και εικόνες, που μπορούν να αποτελέσουν μέρος τους υλικού ενασχόλησης στο πλαίσιο των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων.
Μεγάλη είναι η συνεισφορά της Europeana στην αξιοποίηση ξενόγλωσσου υλικού, από ερευνητικές μελέτες μέχρι βίντεο σχετικά με το θέμα. Ο λόγος, η γλώσσα, αποτελεί σημαντικό παράγοντα επικοινωνίας, έχει βασικό ρόλο στην εκπαίδευση αλλόγλωσσων ή δίγλωσσων μαθητών/τριών και συμβάλλει σημαντικά στη μαθησιακή και κοινωνική τους εξέλιξη (Cummins, 2005∙ ΕΑΠ, 2017). Γι’ αυτό η χρήση ξενόγλωσσου πολυμεσικού υλικού συνεισφέρει σημαντικά στην εκπαιδευτική πρακτική, καθώς βοηθάει στην εμπλοκή όλων των μαθητών/τριών, τονώνει την αυτοπεποίθηση, δημιουργεί ευκαιρίες γλωσσικής, πολιτισμικής, ταυτοτικής αλληλεπίδρασης και τελικά προάγει τη διαπολιτισμική επικοινωνία και τη διαγλωσσικότητα (Τσοκαλίδου, 2019).
Η υιοθέτηση διαπολιτισμικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων και η εφαρμογή τους στην τάξη δε θεωρείται ούτε δεδομένη ούτε αυτονόητη στην εκπαιδευτική πρακτική. Οι εκπαιδευτικοί αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας και μέσα από την καθημερινή τους πρακτική, τη συμπεριφορά, τις αντιλήψεις και τις στάσεις τους γίνονται κύριοι πρωταγωνιστές στην εφαρμογή των θεσμοθετημένων διατάξεων και προσδοκιών (Λαγουδάκος, 2013). Είναι πρώτιστα οι ίδιοι/ες που με το καθημερινό τους παράδειγμα θα εμπνεύσουν τους/τις μαθητές/τριες και θα τους/τις ωθήσουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων του 21ου αι., στην ανάπτυξη διαπολιτισμικών και ανθρωπιστικών ιδεών, αξιών και στάσεων, στην ενεργό, υπεύθυνη και δημοκρατική πολιτειότητα. Αν οι εκπαιδευτικοί της πράξης και της τάξης δεν ασπαστούν τη φιλοσοφία, τους στόχους και τις ευκαιρίες που παρέχουν οι φιλόδοξες αλλαγές στον χώρο της εκπαίδευσης, οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις θα αποτελέσουν κενά διατάγματα χωρίς καμία αξία και εφαρμογή. Όπως αναφέρουν οι Hargreaves & Fullan (2014) οι εκπαιδευτικοί αποτελούν το κλειδί για την εξέλιξη οποιασδήποτε εκπαιδευτικής καινοτομίας, καθώς με τη στάση τους μπορούν τόσο να την (υπο)στηρίξουν όσο και να την ακυρώσουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βελέτης, Κ. (2018). Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης μέσα από τη διδασκαλία της Ιστορίας με την παιδαγωγική αξιοποίηση των Τ.Π.Ε.. Διαθέσιμο στο: https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/43080. Ανακτήθηκε στις 16/12/2021.
Cummins, J. (2005). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας. Αθήνα: Gutenberg.
ΕΑΠ (2017). Εισαγωγή σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Διαθέσιμο στο: https://blogs.sch.gr/2pekesna/files/. Ανακτήθηκε στις 20/12/2021.
ΕΚΠΑ (χ.χ.). Εκπαίδευση των παιδιών της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη. Διαθέσιμο στο: https://www.museduc.gr/el. Ανακτήθηκε στις 14/2/2018.
Εκπαιδευτική Τηλεόραση: https://edutv.minedu.gov.gr/
Ευαγγέλου, Ο., & Κάντζου, Ν. (2005). Πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικός ρατσισμός. Αθήνα: Δίπτυχο.
European Union (2017). The digital competence framework for citizens-DigComp 2.1. Διαθέσιμο στο: https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC106281. Ανακτήθηκε στις 25/6/2021.
European Union (2020). Blended learning in school education – guidelines for the start of academic year 2020/21. Διαθέσιμο στο:
https://www.schooleducationgateway.eu/en/pub/resources/publications/blended-learning-guidelines.htm. Ανακτήθηκε στις 16/7/2021.
Europeana: https://www.europeana.eu/el
Hargreaves, A. & Fullan, M.G. (2014). Η εξέλιξη των εκπαιδευτικών. Αθήνα: Πατάκης
ΙΕΠ (2020). Κύκλοι δεξιοτήτων. Διαθέσιμο στο http://www.iep.edu.gr/el/psifiako-apothetirio/skill-labs. Ανακτήθηκε στις 23/6/2021.
* Σγουρώ Χρυσού, εκπαιδευτικός ΠΕ70
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
