Με αφορμή την απόλυση εκπαιδευτικού από μεγάλο και ιστορικό ιδιωτικό σχολείο των Αθηνών, μόλις 1,5 χρόνο πριν από τη συνταξιοδότησή της, επαναφέρουμε σήμερα το ζήτημα των ελεύθερων απολύσεων και της αναγκαιότητας αλλαγής ενός καθεστώτος άδικου και επιζήμιου τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για το κοινωνικό σύνολο. Στην περίπτωση, μάλιστα, της ιδιωτικής εκπαίδευσης, το άκαμπτο καθεστώς των ελεύθερων απολύσεων προκαλεί ζημιά όχι μόνο στην κοινωνία αλλά και σε ένα ευαίσθητο, δημόσιο αγαθό, το αγαθό της Παιδείας.
H απόλυση από μια εργασία είναι σίγουρα μια δύσκολη συνθήκη. Σε πολλές περιπτώσεις ισοδυναμεί με μικρό θάνατο. Σε κάποιες άλλες είναι ίσως λύτρωση και για τις δύο πλευρές. Για τη φύση, όμως, της απόλυσης, υπάρχει μια σχετική σιωπή στο δημόσιο διάλογο, αν και αφορά σε χιλιάδες ανθρώπους που εργάζονται κυρίως στον ιδιωτικό τομέα.
Ποιες είναι οι δύο βασικές θεωρήσεις για το πώς θα έπρεπε να απολύεται ένας εργαζόμενος; Η πρώτη στηρίζεται στο δόγμα "firing at will" και έχει ως βασικό επιχείρημα το "hiring at will". Από τη στιγμή που σε προσέλαβα ελεύθερα, σε απολύω ελεύθερα. Η δεύτερη υποστηρίζει πως η απόλυση θα πρέπει να στηρίζεται σε βάσιμο λόγο. Είτε οικονομοτεχνικό, είτε λόγω απόδοσης/συμπεριφοράς. Η δική μας άποψη είναι πως η δεύτερη θέση (που ισχύει νομοθετικά σε πολλές χώρες και εφαρμόζεται σε πολλές επιχειρήσεις) θα έπρεπε να επικρατεί. Όχι μόνο για λόγους εύρυθμης και δίκαιης λειτουργίας του χώρου της εργασίας, αλλά κυρίως διότι η υπερβολική ισχύς ενός ανθρώπου και η δυνατότητά του να εκμεταλλεύεται κάποιον άλλο άνθρωπο δεν συνάδουν με μια σύγχρονη κοινωνία και παραπέμπουν σε εποχές δουλοπαροικίας. Ειδικά στην Ελλάδα, ο εργαζόμενος που θεωρεί ότι αδικείται, παραπέμπεται στα πολιτικά δικαστήρια σε αδιανόητα μακρόχρονες και δαπανηρές διαδικασίες, με αποτέλεσμα η συντριπτική πλειονότητα των αδικημένων να υποχρεώνεται να αποδεχθεί τη «μοίρα» της (όταν στο εξωτερικό υπάρχουν labour tribunals που εξετάζουν άμεσα και με ελάχιστο κόστος για τον απολυμένο την νομιμότητα και την καταχρηστικότητα της καταγγελίας σύμβασης).
Η θεμελίωση της ελεύθερης απόλυσης έχει ως ιδεολογικό/πολιτικό στόχο την εξυπηρέτηση του ατομικού καλού και δη το καλό του ισχυρού, συχνά εις βάρος του συλλογικού καλού. Βασίζεται στην εξαιρετικά άνιση - και άδικη - υπερεξουσία του εργοδότη, ο οποίος καθίσταται απόλυτος κυρίαρχος σε ένα ζήτημα από το οποίο δεν εξαρτάται απλώς η εργασιακή σχέση, αλλά και η ίδια η ζωή και η ευημερία ενός εργαζόμενου και της οικογένειάς του με ταυτόχρονη επιβάρυνση του κράτους.
Η θεσμοθέτηση της απόλυσης υπό όρους, δεν έρχεται να περιορίσει το δικαίωμα μιας επιχείρησης να διαχειριστεί το προσωπικό της, αλλά για να περιορίσει περιπτώσεις αυθαιρεσίας. Κανείς λογικός άνθρωπος δεν αρνείται ότι ένας εργαζόμενος με κακή απόδοση ή με αντισυναδελφική συμπεριφορά μπορεί να βλάψει μια επιχείρηση. Όμως η άδικη απόλυση (που είναι ένα μεγάλο κομμάτι των απολύσεων, καθώς δυστυχώς οι εργοδότες, κυρίως των μικρών επιχειρήσεων, αρέσκονται συχνά στην επίδειξη δύναμης και στην τρομοκράτηση των αδύναμων) βλάπτει και την ίδια την επιχείρηση αλλά και την κοινωνία. Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος που χάνει τη δουλειά του ο αποκλειστικά ζημιωμένος. Η πολιτεία καλείται να πληρώσει επιδόματα ανεργίας και εν συνεχεία υπηρεσίες κατάρτισης (reskilling/upskilling), ώστε ο απολυμένος να μπορέσει να διεκδικήσει πάλι μια θέση εργασίας. Τα χρήματα αυτά (στη Βρετανία το ποσό επανακατάρτισης υπολογίζεται σε περίπου 70 δις στερλίνες ετησίως) φεύγουν από την τσέπη των φορολογούμενων. Επομένως, το σαθρό επιχείρημα των εργοδοτών «μαγαζί μου είναι, ό,τι θέλω κάνω» καταρρέει με πάταγο, καθώς οι επιπτώσεις των άδικων απολύσεων επιβαρύνουν το κοινωνικό σύνολο. Ο εργοδότης, που πράγματι παίρνει ρίσκο και οι υπηρεσίες/προϊόντα που παρέχει αποδίδονται στην κοινωνία, θα πρέπει να αποδεχθεί και το μερίδιο κοινωνικής ευθύνης που του αναλογεί.
Οι υποστηρικτές της αιτιολογημένης καταγγελίας σύμβασης, δεν στέκονται μόνο στον κίνδυνο της αυθαιρεσίας, αλλά μιλούν για την εσκεμμένη υποβάθμιση του ρόλου του εργαζόμενου στην παραγωγική διαδικασία. Η κάθε επιχείρηση ωφελείται πολλαπλά από τις υπηρεσίες ενός εργαζομένου και απολαμβάνει κέρδη όχι μόνο χρηματικά, αλλά και εταιρικά (καλή έξωθεν μαρτυρία, αύξηση πελατών, επιστημονικά αποτελέσματα της εργασίας στην οργάνωση και τα προϊόντα κλπ). Υπό αυτό το πρίσμα η λογική του εργοδότη "… at will" παραβλέπει την ζωτικής σημασίας προσφορά του εργαζόμενου και ταυτόχρονα αποθεώνει τον ρόλο της ιδιοκτησίας. Τι θα ήταν, πχ, ένα ιδιωτικό σχολείο χωρίς δασκάλους; Απλώς, δεν θα υπήρχε!
Όπως προαναφέρθηκε, η ασυδοσία στις απολύσεις αφορά κυρίως σε μικρούς χώρους εργασίας. Οι μεγάλες – και πιο απρόσωπες – επιχειρήσεις, έχουν κατά κύριο λόγο αξιολογικές διαδικασίες. Όπως μας έχουν αναφέρει στελέχη μεγάλων εταιριών, η απόλυση ενός εργαζόμενου περνά από στάδια αξιολόγησης, διότι θέλουν να υπάρχει διαφάνεια και λογοδοσία στις αποφάσεις τους. Διότι θέλουν το προϊόν τους/οι υπηρεσίες τους να έχουν τη μέγιστη δυνατή ποιότητα κι αυτό περνά κυρίως μέσα από τις καλές εργασιακές σχέσεις και τη φήμη μιας εταιρείας. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, η απόλυση με αιτιολόγηση έχει θεσμοθετηθεί με τον αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, ο οποίος έχει κυρωθεί από την ελληνική Βουλή με το Ν. 4359/2016.
Οι διατάξεις του Νόμου αυτού έχουν, κατά το άρθρο 28, παρ.1 του Συντάγματος, αυξημένη έναντι των κοινών νόμων ισχύ. Το άρθρο 24 του Νόμου αναφέρει:
«Με σκοπό τη διασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος προστασίας των εργαζομένων σε περιπτώσεις λύσης της σχέσης εργασίας, τα μέρη αναλαμβάνουν να αναγνωρίζουν: α. το δικαίωμα όλων των εργαζομένων να μη λύεται η εργασιακή τους σχέση χωρίς βάσιμο λόγο που να συνδέεται με την ικανότητα ή τη συμπεριφορά τους ή να βασίζεται στις λειτουργικές απαιτήσεις της επιχείρησης, της εγκατάστασης ή της υπηρεσίας, (…) Για αυτόν το σκοπό τα μέρη αναλαμβάνουν να διασφαλίζουν ότι ο εργαζόμενος, που θεωρεί ότι η σχέση εργασίας του έχει λυθεί χωρίς βάσιμο λόγο, έχει το δικαίωμα προσφυγής σε αμερόληπτο όργανο».
Με την ως άνω διάταξη εισάγεται για πρώτη φορά στο ευρωπαϊκό δίκαιο δικαιωμάτων του ανθρώπου ένα νέο θεμελιώδες δικαίωμα, που συνίσταται στην προστασία του εργαζομένου από την απόλυση με πρωτοβουλία του εργοδότη του. Η βασική δε αντίληψη που διέπει τη νέα ρύθμιση είναι ότι η αυθαίρετη και αδικαιολόγητη απομάκρυνση του εργαζόμενου από την θέση εργασίας του προσβάλλει την αξία και την αξιοπρέπειά του.
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, τα ελληνικά δικαστήρια δεν εφαρμόζουν τις ρυθμίσεις αυτές, μένοντας στο καθεστώς της αναιτιολόγητης απόλυσης (το ίδιο καθεστώς επανεισήχθη και στον χώρο της ιδιωτικής εκπαίδευσης από το καλοκαίρι του 2020 με τον Νόμο Κεραμέως).
Στην εκπαίδευση, πέρα από την τύχη του εργαζόμενου και την οικονομική επιβάρυνση του κοινωνικού συνόλου, μια άδικη απόλυση μπορεί να εκθέσει σε κίνδυνο ένα δημόσιο αγαθό και να τραυματίσει τις σχέσεις ισονομίας των μαθητών. Ο ευάλωτος σε πιέσεις εκπαιδευτικός μπορεί να υποχρεωθεί να αλλοιώσει βαθμολογίες, να αλλάξει το ωρολόγιο πρόγραμμα, να καταδολιεύσει εξετάσεις. Για το λόγο αυτό η ΟΙΕΛΕ θα προχωρήσει το επόμενο διάστημα σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης των πολιτών σχετικά με τις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών στα ιδιωτικά σχολεία και θα ζητήσει την ανάληψη πρωτοβουλίας από την κυβέρνηση και τα κόμματα για τον εξορθολογισμό της νομοθεσίας από τον οποίο φρονούμε ότι θα επωφεληθούν τόσο τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί όσο και τα παιδιά μας.
Δρ Γιώργος Χριστόπουλος
Πρόεδρος ΟΙΕΛΕ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
