Η αναπηρία στο σχολείο, στην εργασία και στη ζωή αποτελούσαν και αποτελούν μέτρο της ευαισθησίας των κοινωνιών και των προσώπων στις κοινότητες που διατείνονται ότι διαθέτουν πολιτισμό, αρχές και ηθική. Ωστόσο, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην πορεία των αιώνων, πολλά μένουν να γίνουν ακόμη στη μακρά διαδρομή προς την ποθητή για όλους τους πολίτες ισότητα. Από το 1992, χρονιά που η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ανακήρυξε την 3η Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα των Ατόμων με Αναπηρία, έχει συντελεστεί σημαντική πρόοδος. Ανάμεσα στα πολλά και σημαντικά που έχουν συντελεστεί επιλέξαμε τρεις κορυφαίες, κατά τη γνώμη μας, ενέργειες οι οποίες έχουν διαφοροποιήσει σημαντικά τη θέση και τις προοπτικές εκπαίδευσης των μαθητών με αναπηρία στο γενικό σχολείο.
Η πρώτη και μία από τις πλέον επιδραστικές ενέργειες της διεθνούς κοινότητας είναι η Διακήρυξη της Σαλαμάνκα (UNESCO, 1994). Στην ιστορική πόλη της Ισπανίας Σαλαμάνκα, τον Ιούνιο του 1994, συντελέστηκε ένα απρόσμενο θαύμα. Εκεί, περισσότεροι από 300 εκπρόσωποι από 92 κυβερνήσεις και 25 διεθνείς οργανισμούς, με μια ασυνήθιστη για παρόμοιες συνάξεις ομοθυμία και συναντίληψη, ψήφισαν ομόφωνα μια διακήρυξη, η οποία έμελλε να προσδώσει θετικό πρόσημο στις διεκδικήσεις των αναπήρων ως μαθητών και ως προσώπων. Παρά τις ασάφειες και τις αδυναμίες του κειμένου, η Διακήρυξη της Σαλαμάνκα, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα του 20ου αιώνα. Στο κείμενο της Διακήρυξης σκοποθετείται, αδρά, τόσο η ένταξη και η ισότιμη συνύπαρξη/συνεκπαίδευση όσο και ο οφειλόμενος σεβασμός προς τους μαθητές με αναπηρία και τους θεσμούς που τους υποστηρίζουν. Με τη Διακήρυξη καλείται η διεθνής κοινότητα να υποστηρίξει τη δημιουργία σχολείων για όλους τους μαθητές, χωρίς αποκλεισμούς, με σχεδίαση και εφαρμογή στρατηγικών, μεθοδολογίας και πρακτικών, που τροποποιούν κατάλληλα το ισχύον καθεστώς του επιλεκτικού διαχωρισμού.
Η δεύτερη, επίσης σημαντική, κατά τη γνώμη μας, επιδραστική παρέμβαση στα δημόσια και ατομικά δρώμενα των μαθητών με αναπηρία πραγματοποιείται το 2006, όταν η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εγκρίνει τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (CRPD). Με την ψήφισή της προωθούνται περαιτέρω τα δικαιώματα, οι θεμελιώδεις ελευθερίες και το διαρκές αίτημα των ατόμων με αναπηρία για ισότιμη κοινωνική συμμετοχή, αξιοπρέπεια και ευημερία (UnitedNations, 2006). Η γενική ιδέα της Σύμβασης είναι η ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και τις κοινότητες, χωρίς τη θέσπιση ειδικών κανόνων και θεσμών (Lord, Suozzi, Taylor, 2010).
Η τρίτη σημαντική, κατά τη γνώμη μας, επιδραστική παρέμβαση πραγματοποιείται τον Σεπτέμβριο του 2015,όταν η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εγκρίνει την Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Σε αυτήν υιοθετείται η επιζητούμενη ολιστική προσέγγιση, η οποία αφορά και αναφέρεται στην καθημερινότητα της ατομικής και κοινωνικής ζωής των αναπήρων. Η Ατζέντα 2030 περιλαμβάνει 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), με τους οποίους γίνεται προσπάθεια να περιγραφούν τα προαπαιτούμενα, προκειμένου στη μακρά διαδρομή προς την ισότητα, οι παρεμβάσεις ισότιμης αντιμετώπισης των αναπήρων να διασφαλίζουν πως «δεν θα μείνει κανένας πίσω». Η Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη δίνει έμφαση σε μια συλλογική προσπάθεια επίτευξης διαρκούς ανάπτυξης για όλους, στην οποία οι έντεκα (11) αναφορές στην αναπηρία και τα άτομα με αναπηρία είναι ρητές! Συγκεκριμένα, ρητές αναφορές συναντούμε στα πεδία του κειμένου που σχετίζονται με την εκπαίδευση, την ανάπτυξη και την απασχόληση, την ανισότητα, την προσβασιμότητα των ανθρώπινων οικισμών, καθώς και τη συλλογή δεδομένων, αλλά και την παρακολούθηση των ΣΒΑ (Ηνωμένα Έθνη-α’, χ.χ.).
Στην Ελλάδα, το μήνυμα της Σαλαμάνκα έφτασε σχετικά νωρίς. H Ελληνική Επιτροπή για την UNESCO φρόντισε να προχωρήσει στην έκδοση της Διακήρυξης μεταφρασμένης στην ελληνική γλώσσα. Η επιδραστική αυτή έκδοση τροφοδότησε τη δημόσια συζήτηση της εκπαιδευτικής κοινότητας και της κοινωνίας. Μια αναζήτηση με τον σελιδομετρητή της Google καταμετρά 4.080 αποτελέσματα στην ελληνική γλώσσα, ενώ η αγγλόφωνη εκδοχή της καταμετρά 2.350.000 αποτελέσματα, ένα μικρό αλλά αξιόπιστο τεκμήριο του ενδιαφέροντος που υπήρξε για το συγκεκριμένο επιδραστικό κείμενο, η οποία συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και στο παρόν!
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία έχει ενταχθεί από το 2012 στο σώμα της νομοθεσίας της ελληνικής πολιτείας (ν.4047/2012) και συνεισφέρει με τις κατευθύνσεις της σε πολλές και σημαντικές λειτουργίες του κράτους, αλλά και της καθημερινότητας των πολιτών με αναπηρία.Στηχώρα μας, στα δημόσια και στα ατομικά δρώμενα αναπήρων και μη αναπήρων εμφανίζεται, ωστόσο, να μην έχει γίνει επαρκώς κατανοητή η σημαντικότητα της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, όπως και της Ατζέντας 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη(Ημέλλου, 2022). Δείγμα της ελλιπούς κατανόησης θεωρούμε ότι αποτελεί ο ορισμός της ενταξιακής εκπαίδευσης (sic), όπως διατυπώνεται στον νομικό λόγο, ο οποίος καλείται να σκοποθετήσει την επερχόμενη πολιτική της ελληνικής πολιτείας στα θέματα εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα στον ν.4823/2021 ορίζεται ως ενταξιακή εκπαίδευση: “η εκπαιδευτική προσέγγιση, η οποία συνεκτιμά τις ανάγκες της ετερογένειας του μαθητικού πληθυσμού και αποσκοπεί στην άρση των φραγμών στη μάθηση και στη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στο εκπαιδευτικό σύστημα όλων των μαθητών, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.” Στον συγκεκριμένο ορισμό δεν γίνεται καμία αναφορά στα προαπαιτούμενα της ποιότητας και της καταλληλότητας! Από τον τέταρτο ΣΒΑ, γίνεται σαφές πως: “η απόκτηση ποιοτικής εκπαίδευσης είναι η βάση για τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής και της βιώσιμης ανάπτυξης” (Ηνωμένα Έθνη-β, χ.χ.). Πώς μπορούμε, κατά συνέπεια, να προσδοκούμε ισότιμη συνεκπαίδευση μαθητών με και χωρίς αναπηρία στο σχολείο για όλους τους μαθητές, όταν η ποιότητα ελλείπει από την κατευθυντήρια νομοθεσία; Υπάρχει δυνατότητα να σχεδιαστεί, να υλοποιηθεί και να αξιολογηθεί πολιτική διασφάλισης ισότιμης συνεκπαίδευσης (inclusion) μαθητών με και χωρίς αναπηρία χωρίς να έχει διασφαλιστεί το προαπαιτούμενο της ποιότητας; Η διεθνής αρθρογραφία και βιβλιογραφία και η μακρά εμπειρία μας στην πρώτη γραμμή της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών αναδεικνύει τη σημασία της ποιότητας! Η παράλειψη έμφασης στην ποιότητα έχει σοβαρές συνέπειες και στην καθημερινότητα της ζωής των οικογενειών των παιδιών και νέων με αναπηρία. Συνδέεται άμεσα με την αδυναμία της λειτουργικής ένταξής τους στην εργασία και την κοινωνική ζωή, όταν ολοκληρώνουν αισίως τις εγκύκλιες σπουδές τους. Αναδεικνύεται έτσι, εκ του αποτελέσματος, πως ο πολιτικός σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση των υπηρεσιών εκπαίδευσης αδυνατούν να στηρίξουν μεγάλη μερίδα των μαθητών ‘σε ανάγκη’!
Καιρός είναι να αναζητηθούν και να βρεθούν οι ασάφειες, οι αναντίστοιχοι προς την πραγματικότητα και τις ανάγκες σχεδιασμοί, οι αδιέξοδοι ‘σχεδιασμοί επί χάρτου’ από υπηρεσιακούς παράγοντες χωρίς εμπειρογνωμοσύνη/επιστημοσύνη και προσωπική γνώση αποκτημένη επί του πεδίου. Η ειδική αγωγή και εκπαίδευση, συγκροτεί ένα πρόβλημα στρυφνό (wickedproblem) (Imellou, inpress), εντάσσεται και συλλειτουργεί αδιαχώριστα με τη γενική εκπαίδευση και αποτελεί στο παρόν -και θα αποτελεί και στο μέλλον- πλούτο για το σχολείο για όλους τους μαθητές, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς τους. Και επειδή οι γενιές των μαθητών που φοιτούν στα σχολεία μας σε παρόντα χρόνο δεν μπορούν να περιμένουν την ανατροπή της απαράδεκτης κατάστασης που επικρατεί σήμερα στις υπηρεσίες εκπαίδευσης, η οποία και επιφέρει συνέπειες περισσότερο ζημιογόνες από το δυστύχημα στα Τέμπη και τις θεομηνίες των τελευταίων μηνών συνδυαστικά, καλό θα είναι οι θεσμοί να εγκαταλείψουν τις εύκολες λύσεις του ‘copy-paste’ από παλαιότερα νομοσχέδια και των περιορισμένων διορθώσεων ή την πεπατημένη της αλλαγής ονοματοδοσίας και να σχεδιάσουν εξ υπαρχής με τη βοήθεια επιστημόνων σχεδιασμού υπηρεσιών (ServiceDesigners) τη διασφάλιση του δικαιώματος των μαθητών με αναπηρία και γενικότερα των μαθητών ‘σε ανάγκη’, ώστε να επωφελούνται όλοι οι μαθητές αδιακρίτως και εγγυημένα από μια παιδεία κατάλληλη και ποιοτική. Με έμπνευση που έλκει την προέλευσή της από τη δημόσια ομιλία του MartinLutherKingJr. τον Αύγουστο του 1963, θα μπορούσαμε να δηλώσουμε: “Έχουμε ένα όνειρο… για μια ισότιμη συνεκπαίδευση μαθητών με και χωρίς αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, σε Ένα Σχολείο για Όλους με Όλους, με μια προσέγγιση αντισταθμιστική των προσωπικών/περιβαλλοντικών εμποδίων/φραγμών στη συμμετοχή και στη μάθηση”.
Αναφορές
Ηνωμένα Έθνη -α (χ.χ.). Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης. Διαθέσιμο στο: https://unric.org/el/17-στοχοι-βιωσιμησ-αναπτυξησ/
Ηνωμένα Έθνη -β (χ.χ.). Στόχος 4: Ποιοτική εκπαίδευση. Διαθέσιμο στο: https://unric.org/el/στοχοσ-4-ποιοτικη-εκπαιδευση/
Ημέλλου, Όλγα (2022). Η Φιλοσοφία Εκπαίδευσης της LorellaTerzi για τα άτομα με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ο SDG4: Προς μια δίκαιη εκπαίδευση με όρους ικανοτήτων βασισμένη στο έργο του AmartyaSen. 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης, ΕΚΠΑ, 1-3 Δεκεμβρίου. https://www.academia.edu/93187285
Imellou Olga (in press).Designing a just/equitable education for persons with disability/special educational needs: An enhanced interdisciplinary educational commons perspective focused on policy and practice as technology.MuseumeduJournal.
UNESCO (1994). Διακήρυξη της Σαλαµάνκα και πλαίσιο δράσης για την Ειδική Αγωγή. Παγκόσµια διάσκεψη για την Ειδική Αγωγή. Έκδοση της Ελληνικής Επιτροπής για την UNESCO, Αθήνα.
United Nations (2006).Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD).
Νόμος 2101/1992 - ΦΕΚ 192/Α/2-12-1992. Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα τον παιδιού.
Νόμος 4074/2012 - ΦΕΚ 88/Α/11-4-2012 (Κωδικοποιημένος) Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.
Lord JE, Suozzi D, Taylor AL. Lessons from the Experience of UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities: Addressing the Democratic Deficit in Global Health Governance. JL Med Ethics. 2010;38:564.
Watson Joanne, Anderson Julie, Wilson Erin & Anderson Kate L.(2022). The impact of the United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) on Victorian guardianship practice, Disability and Rehabilitation, 44:12, 2806-2814, DOI:10.1080/09638288.2020.1836680
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
