Τριάντα (σαράντα) χρόνια ΤΕΙ: Συνεχίζεται ή τερματίζει ο δρόμος τους;

Το 2013 συναντάει τα ΤΕΙ σε μια συγκυριακή επέτειο, αυτήν της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την ίδρυσή τους ή 40 χρόνων από τη γέννηση του προπάτορά τους, δηλαδή των ΚΑΤΕ. Την τρέχουσα περίοδο, η ανώτατη εκπαίδευση (Πανεπιστήμια και ΤΕΙ) για μια ακόμη φορά έρχεται αντιμέτωπη με αντιδραστικά σχέδια, όπως το πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ που αποσκοπεί στη συρρίκνωση της ανώτατης εκπαίδευσης και το οποίο από ορισμένους αντιμετωπίζεται ως «το τέλος των ΤΕΙ».

Οι αλλαγές που δρομολογήθηκαν ήδη από τις νομοθετικές παρεμβάσεις τουλάχιστον της τελευταίας δεκαετίας, όχι μόνο δεν αναβάθμισαν την παρεχόμενη μόρφωση, αλλά αντιθέτως τείνουν να εξαλείψουν από την ανώτατη εκπαίδευση τα όποια χαρακτηριστικά δημόσιου και δωρεάν αγαθού διέθετε και να τη μετατρέψουν πλήρως σε εμπόρευμα. Στο σύνολό τους επιτείνουν την εμπορευματοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος, με τους φοιτητές στη θέση των πελατών, την εκπαίδευση στη θέση του εμπορεύματος και τα ΑΕΙ στη θέση επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στη σχετική αγορά.

Παρά τις όποιες καθυστερήσεις, η οικονομική κρίση προσέφερε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να ενταθούν οι προσπάθειες, ώστε να απαλλαχθεί το αστικό κράτος από το κόστος της ανώτατης εκπαίδευσης, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα έναν πολλά υποσχόμενο κλάδο μελλοντικών επιχειρηματικών κερδών.

Τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα τοποθετήθηκαν στη λεγόμενη τριτοβάθμια εκπαίδευση με την ίδρυσή τους το 1983, ενώ εντάχθηκαν στην ανώτατη εκπαίδευση το 2001. Αποτελούν μετεξέλιξη των Κέντρων Ανωτέρας Τεχνικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕ), που είχαν ιδρυθεί με τον ΑΝ 652/1970 και λειτούργησαν με καθυστέρηση για πρώτη φορά το 1973. Δημιουργήθηκαν μέσα στη δικτατορία με μια λεόντειο σύμβαση δανεισμού μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Διεθνούς Τράπεζας, η οποία προέβλεπε τα πέντε πρώτα ΚΑΤΕ (Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Πάτρας, Λάρισας και Ηρακλείου) με περίπου δυόμισι χιλιάδες σπουδαστές (σήμερα στα ΤΕΙ εισάγονται περισσότερο από σαράντα χιλιάδες το χρόνο, όσοι περίπου και στα Πανεπιστήμια).

Στα πλαίσια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που ακολούθησε το 1976 - 77, τα ΚΑΤΕ μετονομάσθηκαν σε Κέντρα Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΚΑΤΕΕ), με στόχο ένα εκσυγχρονισμένο θεσμικό πλαίσιο για την ανώτερη, τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση.

Οι αιτίες για τη δημιουργία αυτού του τύπου των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων βρίσκονται φυσικά μέσα στις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις της χώρας για εκείνη την ιστορική περίοδο. Κατά τη δεκαετία του '60, η ελληνική οικονομία άρχισε να εμφανίζει σημαντικούς σχετικά ρυθμούς μεγέθυνσης, με χαρακτηριστικό την εισαγωγή νέων επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων στην παραγωγική διαδικασία. Σε μερίδα της αστικής τάξης της χώρας, αλλά και σε τμήμα των μικρομεσαίων στρωμάτων επικρατούσε κλίμα ευφορίας αναφορικά με την εκβιομηχάνιση της χώρας, την προοπτική της αύξησης της απασχόλησης ιδιαίτερα του εξειδικευμένου δυναμικού, που θα στελέχωνε τις νεοδημιουργούμενες θέσεις εργασίας. Οι θέσεις αυτές απαιτούσαν σχετικά ανώτερες θεωρητικές γνώσεις, ταυτόχρονα με υψηλού επιπέδου γνώσεις εφαρμογών και δεξιότητες. Ετσι θεωρήθηκε ότι απαιτείται η δημιουργία μιας μεταδευτεροβάθμιας, μη πανεπιστημιακής, τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης που εντάχθηκε στην ανώτερη και όχι στην ανώτατη - κατά το Σύνταγμα - βαθμίδα. Αργότερα με την ίδρυση των ΤΕΙ, ο όρος «ανωτέρα εκπαίδευση» αντικαταστάθηκε από τον όρο «τριτοβάθμια (μη ανώτατη) εκπαίδευση» και ο όρος «τεχνική εκπαίδευση» με τον όρο «τεχνολογική εκπαίδευση». Πολύ αργότερα, με κατεύθυνση της ΕΕ, τα ΤΕΙ εντάχθηκαν στην ανώτατη εκπαίδευση, η οποία περιλαμβάνει δύο τύπους ΑΕΙ (τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ).

Τα ΤΕΙ προχώρησαν με τεράστιες δυσκολίες πάσχοντας πάντοτε από όλα τα προβλήματα των Πανεπιστημίων, αλλά και από ιδιαίτερες αδυναμίες, όπως οι μεγάλες ελλείψεις σε μόνιμο εκπαιδευτικό προσωπικό, σε υποδομές, εξοπλισμούς, συγγράμματα, υπηρεσίες φοιτητικής μέριμνας. Τα προβλήματα αυτά εντάθηκαν ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, λόγω των απανωτών περικοπών των προϋπολογισμών, της μονής εισαγωγής των φοιτητών, των μαζικών συνταξιοδοτήσεων του μόνιμου προσωπικού που έχει απομείνει ελάχιστο, ενώ το έκτακτο προσωπικό σε μεγάλο βαθμό οδηγείται στην ανεργία.

Βασικό πρόβλημα για τη λειτουργία των ΤΕΙ ήταν πάντοτε αυτό της υποχρηματοδότησης από τον κρατικό προϋπολογισμό. Τα επιπλέον κονδύλια από τα λεγόμενα ευρωπαϊκά προγράμματα δεν προορίζονταν βέβαια για την αναβάθμιση των σπουδών, τη δημιουργία υποδομών ή την ερευνητική δραστηριοποίηση. Εκτός από τη συμβολή των προγραμμάτων αυτών στην προώθηση της στρατηγικής του κεφαλαίου στην Ανώτατη Εκπαίδευση, στις περισσότερες περιπτώσεις δημιούργησαν επιπλέον στρεβλώσεις, όπως για παράδειγμα με την ίδρυση τμημάτων του προγράμματος διεύρυνσης του ΕΠΕΑΕΚ.

Αφού διογκώθηκε υπερβολικά η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα (και με βάση τις κατευθύνσεις της ΕΕ) τώρα θα πρέπει να συμμαζευτεί, υποστηρίζουν κυβέρνηση και συνοδοιπόροι σαν να είναι άμοιροι ευθυνών. Στα ΤΕΙ, τα διάφορα νέα τμήματα δημιουργήθηκαν πολύ πρόχειρα, αφενός για να εμφανισθούν δείκτες απορροφητικότητας κάποιων ευρωπαϊκών κονδυλίων, αφετέρου για να ικανοποιηθούν τοπικές πελατειακές πιέσεις. Πολλά από αυτά τα τμήματα, όπως και τα αντίστοιχα των Πανεπιστημίων βεβαίως, δεν αφορούν ένα διακριτό επιστημονικό αντικείμενο, ενώ κάποια άλλα έμειναν χρόνια χωρίς εισακτέους λόγω της βάσης του 10. Ακόμη όμως και μετά την άρση της σχετικής ρύθμισης, μένουν χωρίς καθόλου φοιτητές λόγω του δυσβάσταχτου κόστους των σπουδών για την οικογένεια.

Σήμερα, οργιάζουν οι φήμες για κατάργηση των Παραρτημάτων των κεντρικών ΤΕΙ, για κλείσιμο κάποιων περιφερειακών ιδρυμάτων, σχολών ή τμημάτων και για αναγκαστικές συνενώσεις κάποιων άλλων. Αποκαλύπτεται έτσι η ματαιότητα διαφόρων συντεχνιακού τύπου στόχων των συνδικαλιστικών ηγεσιών καθηγητών και φοιτητών των ΤΕΙ, που δήθεν θα κατοχύρωναν τα ΤΕΙ. Ούτε ο στόχος των αυτοδύναμων μεταπτυχιακών, της εκπόνησης διδακτορικών διατριβών, της «πανεπιστημιοποίησης» των ΤΕΙ ή ακόμη και της έκδοσης ΠΔ επαγγελματικών δικαιωμάτων δε φαίνεται να μπορεί να προστατεύσει ΤΕΙ και Πανεπιστήμια. Η εκπαιδευτική πολιτική της ΕΕ επιβάλλει να παρέχεται η «μεταλυκειακή» εκπαίδευση από λιγότερα μεν, περισσοτέρων τύπων δε, εκπαιδευτικά ιδρύματα που μπορεί να είναι Πανεπιστήμια, ΤΕΙ, ΚΕΣ, ΠΣΕ, ΙΕΚ κ.ά., δημόσια ή ιδιωτικά, με άμεσο πλέον στόχο την καθιέρωση διδάκτρων και στα προπτυχιακά, ενώ προπομπός έχει ήδη υπάρξει η βιομηχανία των μεταπτυχιακών.

Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα, ο στόχος δεν μπορεί να είναι άλλος παρά η προάσπιση των εργαζομένων, των φοιτητών και των αποφοίτων, όχι μόνον των τμημάτων που θα παραμείνουν αλλά και των τμημάτων που θα κλείσουν.

Ούτως ή άλλως, διαχρονικά η ένταξη των αποφοίτων ΤΕΙ στην παραγωγή δεν υπήρξε ρόδινη. Για κάποιες ειδικότητες φαινόταν να υπάρχουν επικαλύψεις με αποφοίτους Πανεπιστημίων, με συνεπακόλουθη τη δημιουργία συντεχνιακών αντιθέσεων. Αλλες ειδικότητες δε βρήκαν ποτέ επαγγελματικό αντίκρισμα, καθώς το αντικείμενό τους ήταν ανύπαρκτο και δεν αντιστοιχιζόταν στην παραγωγή. Για κάποιες περιόδους, οι απόφοιτοι των ΤΕΙ ορισμένων ειδικοτήτων έβρισκαν σχετικά μαζικότερη διέξοδο από τους αποφοίτους των Πανεπιστημίων, λόγω των σχετικά χαμηλότερων αμοιβών για το ίδιο περίπου έργο.

Τις συντεχνιακές αντιθέσεις και τις διάφορες εκκρεμότητες ήρθε να «λύσει» το νέο καθεστώς απονομής των επαγγελματικών «δικαιωμάτων», τα οποία θα παρέχονται από τους αρμόδιους επιμελητηριακούς φορείς σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων που προβλέπει 8 επίπεδα επαγγελματικών προσόντων. Το νέο καθεστώς στην πραγματικότητα επιφέρει και θεσμικά την κατάργηση της επαγγελματικής κατοχύρωσης. Τα περισσότερα τμήματα θα «παράγουν» κατ' όνομα πτυχιούχους, ασαφούς επιστημονικού αντικειμένου, οι οποίοι θα πρέπει δια βίου να επανα-καταρτίζονται και να αλλάζουν πόστα εργασίας με ενδιάμεσα διαστήματα ανεργίας.

Με την προοπτική αυτή να διαφαίνεται σήμερα ακόμη πιο άμεσα από άλλοτε, κυρίως λόγω των θεόρατων ποσοστών ανεργίας στους νέους πτυχιούχους, αποκαλύπτεται καθαρότερα ο αποπροσανατολισμός που επέφεραν οι συντεχνιακές αντιθέσεις, η διαμάχη των ακαδημαϊκών κοινοτήτων και των επαγγελματικών ενώσεων. Οι σχετικές αντιλήψεις, μεταξύ άλλων, αποκρύπτουν το γεγονός ότι οι όποιες αναδιαρθρώσεις σε επίπεδο εκπαιδευτικού συστήματος και δικαιωμάτων των αποφοίτων του, συνδέονται άρρηκτα με ένα μόνιμο στόχο: «όσο το δυνατό μεγαλύτερη αποσάρθρωση των εργασιακών σχέσεων, όσο το δυνατό μεγαλύτερη συρρίκνωση της τιμής της εργατικής δύναμης». Αυτός ο στόχος δεν είναι πρόσκαιρος δεν αφορά μόνο την περίοδο της οικονομικής κρίσης αλλά κυρίως το μέλλον, όταν δηλαδή θα αποφασίσουν οι μεγάλοι κεφαλαιούχοι να επενδύσουν τα υπερσυσσωρευμένα κεφάλαιά τους, όταν θα χρειάζονται μάζες ημι-ειδικευμένων φθηνών εργατικών χεριών, για να επιτυγχάνουν εκείνα τα ποσοστά κερδών που θα τους εξασφαλίζουν ανταγωνιστικότητα και επέκταση.

Η Δημοκρατική Πανεπιστημονική Κίνηση (ΔΗΠΑΚ) και το Μέτωπο Αγώνα Σπουδαστών (ΜΑΣ) έχουν αταλάντευτα υποστηρίξει τη θέση για Ενιαία αποκλειστικά Δημόσια και Δωρεάν Ανώτατη Εκπαίδευση, χωρίς διαχωρισμούς σε Πανεπιστήμια και ΤΕΙ, με τμήματα που θα παρέχουν το σύνολο των απαιτούμενων γνώσεων σε ένα επιστημονικό αντικείμενο και θα κατοχυρώνουν την πρόσβαση στο επάγγελμα.

Δικαιώνεται και θα δικαιωθεί περαιτέρω η άποψη ότι η κατάσταση τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην κοινωνία δε θα βελτιωθεί με ενσωμάτωση, ασπιρίνες και τεχνάσματα.

Απαιτείται αγώνας σκληρός με συνεπή στοχοπροσήλωση σε μια Παιδεία με προσανατολισμό όχι στη διασφάλιση των κερδών των μονοπωλίων, αλλά στην ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών του λαού. Αυτός ο προσανατολισμός του αγώνα θα οδηγήσει σε αφύπνιση τη συνείδηση των καθηγητών και κυρίως των σημερινών φοιτητών και αυριανών εργαζομένων. Αυτή η πορεία θα φέρει το εκπαιδευτικό κίνημα μέσα στο λαϊκό κίνημα, σε μια προοπτική ριζοσπαστικών πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών αλλαγών σε όφελος του λαού, με πρωταγωνιστή το λαό.