Η κρίση γεννάει ανορθολογισμό

Η φιλολογία για τη συντέλεια του κόσμου έχει μακρινό παρελθόν. Η παλιότερη γνωστή αναφορά είναι ο κατακλυσμός με ήρωα τον Νώε και την κιβωτό.

 

Παρόμοιες αναφορές υπάρχουν και σε άλλες αρχαίες θρησκείες. Γνωστός είναι και ο κατακλυσμός στην Ελλάδα (απηχώντας τις γεωολογικές ανακατάξεις στο χώρο του Αιγαίου), από τον οποίο σώθηκαν ο Δευκαλίων και η Πύρρα (Αδάμ-Εύα), πάλι με κιβωτό. Σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία, στο «πλήρωμα του χρόνου» θα υπάρξει Δευτέρα Παρουσία με ανάσταση των νεκρών… Εσχατολογικές προφητείες διατυπώνονται κατά καιρούς με μικρότερη ή μεγαλύτερη απήχηση. Η πιο γνωστή είναι η προφητεία ότι με τη συμπλήρωση της πρώτης χιλιετίας μετά τη γέννηση του Χριστού θα συντελεστεί η Δευτέρα Παρουσία.

 

Τώρα …είμαστε στην αναμονή της 21/12/2012, ημερομηνία κατά την οποία κατά τους υπολογισμούς των Μάγιας, οι θεοί τους θα καταστρέψουν τον κόσμο με θεόρατα τσουνάμι! Κι όμως αυτό το γλαφυρό παραμυθάκι γίνεται πιστευτό σε μιαν εποχή εκρηκτικής ανάπτυξης των επιστημονικών γνώσεων και των δυνατοτήτων πρόβλεψης! Είναι ενδεικτικό ότι ακόμη και η ΝΑSΑ εξέδωσε καθησυχαστική ανακοίνωση, για να κατευνάσει το κύμα ανησυχίας. Πώς εξηγείται η απήχηση τέτοιων ανορθολογικών αντιλήψεων, που σε ορισμένες περιπτώσεις προσλαμβάνουν διαστάσαεις υστερίας; Ο ανορθολογισμός στις ποικίλες μορφές του, από φαινόμενα της καθημερινής ζωής ως τις φιλοσοφικές αποτυπώσεις του, είναι διαχρονικό πνευματικό φαινόμενο, που σημειώνει όμως έξαρση σε ορισμένες περιόδους έντονης οικονομικής, πολιτιστικής και ηθικής κρίσης. Δεν είναι τυχαίο ότι η θρησκοληψία κι η δεισιδαιμονία άνθισαν στον ζόφο και την άκρα αντιδραστικότητα του Μεσαίωνα. Είναι οξύμωρο ότι στη σύγχρονη εποχή, όπου κυριαρχεί στο επίπεδο της θεωρίας και της τεχνικής το ορθολογικό, αναπτύσσεται με απειλητικές διαστάσεις και σε ευρύ φάσμα πεδίων το ανορθολογικό. Ως στοιχείο του εποικοδομήματος και μάλιστα διιστορικό, ο ανορθολογισμός έχει σχετική αυτοτέλεια. Προσδιορίζεται όμως από την οξεία σήμερα οικονομική, ιδεολογική και ηθική κρίση του καπιταλισμού.

 

Πρώτα απ’ όλα, η ανασφάλεια, ο ψυχικός και ηθικός κλονισμός των ανθρώπων στην καπιταλιστική κοινωνία της δομικής κρίσης, αξιοποιούνται από αετονύχηδες κερδοσκόπους για χρυσές δουλειές. Κατασκευάζονται πανάκριβα πυρηνικά καταφύγια για πώληση ή ενοικίαση, συσκευές για την αντιμετώπιση, εξωγήινων και ζόμπι!

 

Πολλοί δωρίζουν τις περιουσίες τους σε παραθρησκευτικές οργανώσεις και σέχτες, για να σώσουν την ψυχή τους. Θραύση κάνουν οι κινηματογραφικές ταινίες (2012, Αρμαγεδδών, Τελευταίος Επιζών κ.ά.), σχετικά ντοκιμαντέρ και βιβλία, ενώ άρχισαν να λειτουργούν σε 24ωρη βάση συνδρομητικά κανάλια που μεταδίδουν σχετικές σειρές… Πέρα όμως από την πρόβλεψη των Μάγιας και τις αντιδράσεις που προκαλεί, ο ανορθολογισμός στην εποχή της κρίσης ιδίως θεριεύει από την καθημερινότητα …ως τη φιλοσοφία με το αζημίωτο συνήθως επαγγελματιών του είδους: Τα ζώδια έχουν εισβάλει στην καθημερινότητά μας, η αμφισβήτησή τους συχνά ηχεί παράδοξη και επισύρει τη λοιδορία. Στις καφετζούδες, τα μέντιουμ, καταφεύγουν όλο και περισσότεροι αφελείς. Η διέξοδος από την κρίση αναζητείται στα τυχερά παιχνίδια και τα λαχεία. Αυξάνεται δυναμικά η επιρροή των παραθρησκευτικών οργανώσεων, της θρησκοληψίας, του μυστικισμού, των δεισιδαιμονιών και των προλήψεων. Ο ανθρώπινος ψυχισμός διαβρώνεται από την ανασφάλεια, το άγχος, την απαισιοδοξία, το φόβο, την κατάθλιψη, την παραίτηση, τις αυτοκαταστροφικές τάσεις. Βρίσκουν γόνιμο έδαφος ο ατομικισμός, ο φυλετισμός, ο εθνικισμός, η αναδίπλωση στο εγώ και τη μοναχικότητα, ο φόβος και το μίσος για τον άλλο, τον διαφορετικό. Ο υποκειμενισμός και ο σχετικισμός αναδεικνύονται κυρίαρχοι τρόποι προσέγγισης της αλήθειας και των ηθικών αξιών. Η αμφισημία και η πολυσημία κατακερματίζουν την ενότητα σκέψης και αξιολόγησης. Μηχανισμοί και μέθοδοι «υπνωτισμού», πνευματικής χειραγώγησης διέπουν τα ΜΜΕ, τη διαφήμιση, τη δημοκοπική προπαγάνδα. Στο δίδυμο του φόβου και του ψεύδους ερείδεται η παρακμάζουσα αστική ιδεολογία στην επιχείρηση πνευματικής και πολιτικής νάρκωσης των πολιτών.

 

Αλλά και σε φιλοσοφικό επίπεδο, ο ανορθολογισμός της εποχής μας εκφράζεται στο κυρίαρχο ρεύμα του μεταμοντερνισμού. Ο μεταμοντερνισμός αποθεώνει τον σχετικισμό και υποκειμενισμό, αρνούμενος την έννοια της προόδου που εισήγαγε ο Διαφωτισμός, απορρίπτοντας τις «μεγάλες αφηγήσεις», δηλαδή τα οικονομικά, πολιτικά, φιλοσοφικά συστήματα που εκφράζουν μια σφαιρική αντίληψη για την πραγματικότητα, θεωρώντας θεμιτές μόνον τις επιμέρους προσεγγίσεις. Υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ενιαία επιστήμη, η οποία προοδευτικά προχωρεί στην κατάκτηση της αλήθειας, αλλά πολλές επιστήμες, που καθορίζονται από τις δοξασίες της κάθε κοινωνίας και της κάθε εποχής και συνακόλουθα, ότι υπάρχουν πολλές αλήθειες, ανάλογα με τον τρόπο ανάγνωσης των πραγμάτων. Τέλος, θεωρεί ότι δεν υπάρχει ένα σύστημα κοινών αξιιών, αλλά πολλοί ισοδύναμοι κώδικες αξιών, από τους οποίους ο κάθε άνθρωπος διαλέγει κάποιον. Όταν λοιπόν ο διάχυτος στο σύγχρονο καπιταλισμό ανορθολογισμός είναι τόσο ισχυρός, ώστε να δεσπόζει στην αστική φιλοσοφία, εύκολα εξηγείται η κυριαρχία του στην καθημερινότητα της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας.

 

Αναδημοσίευση απο  ΤΟ ΠΡΙΝ