Alfavita Newsroom Το νεοελληνικό «όχι» έχει βαθιά καταγωγή, που φτάνει μέχρι τα αρχαία ελληνικά και ακόμα πιο πίσω στις ινδοευρωπαϊκές ρίζες της γλώσσας μας. Συγκεκριμένα, προέρχεται από το αρχαίο «οὐκ», το οποίο με τη σειρά του είναι εξέλιξη μιας περιφραστικής αρνητικής φράσης.
Η λέξη «οὐκ» ήταν η κανονική μορφή άρνησης στην αρχαία ελληνική, ειδικά μπροστά από φωνήεντα χωρίς δασεία. Όταν όμως η λέξη προηγούνταν από δασυνόμενο φωνήεν, η μορφή γινόταν «οὐχ(ί)», με την προσθήκη της δασείας (π.χ. οὐκ hὄπως > οὐχ ὅπως). Από αυτήν την επιτατική μορφή «οὐχ(ί)» προήλθε το μεταγενέστερο «όχι».
Το γλωσσολογικό μυστήριο του «οὐκ»
Ένα βασικό ερώτημα που απασχόλησε γλωσσολόγους ήταν γιατί η ελληνική γλώσσα, ενώ έχει διατηρήσει πολλές λέξεις και μορφήματα από το βασικό ινδοευρωπαϊκό αρνητικό μόριο *ne (όπως το στερητικό α(ν)-, τα νη- και νε- στα νηνεμία, νηπενθής, νήπιος κ.ά.), δεν διατήρησε το ίδιο το *ne ως κύρια λέξη για το «όχι» – σε αντίθεση με άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες όπως τα αγγλικά (no), ιταλικά (no), γερμανικά (nein), ρωσικά (net) κ.ά.
Η θεωρία του Cowgill: μια περιφραστική αρχή
Το 1960, ο γλωσσολόγος Warren Cowgill πρότεινε μια επαναστατική εξήγηση. Σύμφωνα με αυτόν, τα προελληνικά στάδια της γλώσσας (πριν διαμορφωθεί η κανονική ελληνική) χρησιμοποιούσαν περιφραστικές αρνητικές εκφράσεις, όπως το αγγλικό "not in this lifetime" ή το γαλλικό "ne ... pas".
Η υποθετική αρχική φράση ήταν:
*ne h₂oyu kwid → δηλαδή «ούτε στον αιώνα τον άπαντα»
Αυτή η φράση σήμαινε κυριολεκτικά «όχι σε αυτό το διάστημα ζωής», αφού η ρίζα h₂oyw– σχετίζεται με τη λέξη αἰών (αιώνας). Το kwid είναι το ουδέτερο αντωνυμικό μόριο «αυτό», και επιβιώνει στο ελληνικό τι, καθώς και στο ὅτι (από το yo-kwid > yokwi, που καταγράφεται και στη Γραμμική Β ως yo-qi).
Έτσι, η αρνητική φράση ne h₂oyu kwid εξελίχθηκε φωνολογικά σε:
ne ou kwid > ne ouki > ouki > οὐκ(ι) > οὐκ / οὐ / όχι
Η απώλεια του μεσοφωνηεντικού -y- (στο h₁oyu-kwid) είναι φυσιολογική για τα ελληνικά, όπως φαίνεται και σε παραδείγματα όπως treyes > τρεῖς, dweyos > δέος, bhor-ey-ō > φορέω.
Ο κύκλος άρνησης του Jespersen
Αυτό το φαινόμενο – όπου αρχικά έχουμε περιφραστική άρνηση, έπειτα έμφαση με πρόσθετο μόριο και στο τέλος επικράτηση του δευτερεύοντος όρου – είναι γνωστό στη γλωσσολογία ως «κύκλος άρνησης του Jespersen». Το ίδιο συνέβη και στα γαλλικά: η αρχική φράση ne … pas σήμερα εκφέρεται συχνά ως σκέτο pas.
Παράλληλα παραδείγματα
Η φράση «ούτε στον αιώνα τον άπαντα» που χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα στα ελληνικά, διατηρεί το αρχαίο νόημα του ne h₂oyu kwid. Είναι το σημασιολογικό ισοδύναμο του αγγλικού "not in this lifetime".
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοια εξέλιξη είχε και το αρμενικό «ոչ» (oč) για το «όχι», κάτι που ενισχύει τη θεωρία Cowgill (αν και δεν συμφωνούν όλοι οι αρμενιστές, όπως ο James Clackson).
Η λέξη «όχι» είναι ένα παράδειγμα τού πώς η γλώσσα εξελίσσεται όχι μόνο φωνολογικά, αλλά και νοηματικά και συντακτικά. Από την αρχαία περιφραστική φράση «ούτε στον αιώνα τον άπαντα» φτάσαμε σε ένα σύντομο, κοφτό «όχι» που όμως κουβαλάει αιώνες ιστορίας και σημασίας πίσω του.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ τον Ιούνιο: Ανακοινώθηκε ΕΠΙΣΗΜΑ η ύλη!
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 16/04
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
