Η σύγχρονη τάση στην εκπαιδευτική αξιολόγηση προτάσσει ως βασική και αναπόσπαστη λειτουργία της τη βελτίωση του αξιολογούμενου, ανεξάρτητα από τον τελικό σκοπό της και το πλαίσιο μέσα στο οποίο υλοποιείται. Έτσι, ακόμη και αν για παράδειγμα μια αξιολογική διαδικασία, όπως αυτή των πανελλαδικών εξετάσεων, αποβλέπει στην επιλογή ενός μέρους των αξιολογούμενων, θα πρέπει να αφήνει αφενός ένα μορφωτικό αποτύπωμα στους πρωταγωνιστές της, και αφετέρου να επιδρά θετικά στην εκπαίδευση και στην κοινωνία ευρύτερα. Αυτή η τελευταία επίδραση κρίνεται μάλιστα από πολλούς ερευνητές του χώρου τόσο σημαντική, που μπορεί να διαμορφώσει εκπαιδευτικές τάσεις, να καθορίσει επιλογές και τελικώς να συνθέσει μια συλλογική κουλτούρα στον πληθυσμό μιας κοινωνίας.
Στην Ελλάδα βέβαια, αυτές οι μάλλον γενικώς αποδεκτές αρχές φαίνεται ότι δεν έχουν επηρεάσει καμία διάσταση της θεσμοθετημένης εκπαιδευτικής αξιολόγησης. Το σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων ειδικότερα, ένα σύστημα που ακροβατεί μεταξύ της εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης, έχει παγιωθεί ως αναξιόπιστο, ανέγκυρο και αντιεπιστημονικό, με σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνία και δύσκολα ανιχνεύσιμες θετικές.
Μια αξιολογική διαδικασία, και μάλιστα τόσο σημαντική που να καθορίζει την πορεία της ζωής του συντριπτικού ποσοστού των νέων ανθρώπων, και κατά συνέπεια αυτών που θα καθορίσουν το μέλλον της κοινωνίας του τόπου, θα πρέπει να δίνει αποτελέσματα τα οποία να μην επηρεάζονται από εξωτερικούς παράγοντες, άσχετους με το σκοπό και το περιεχόμενό της. Το αφόρητο άγχος όμως και η πίεση που γεννούν οι πανελλαδικές εξετάσεις στους εξεταζόμενους αρκεί για να αλλοιώσει την επίδοσή τους και να καταστήσει το αποτέλεσμα μη αντιπροσωπευτικό των γνώσεων και των ικανοτήτων τους. Έτσι λοιπόν αν επαναλαμβάναμε τις εξετάσεις σε ένα πιο ισορροπημένο πλαίσιο και λιγότερο απειλητικό, δύσκολα θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι θα παίρναμε το ίδιο αποτέλεσμα. Εξ ορισμού βέβαια, μία στατική αξιολόγηση, μία αξιολόγηση δηλαδή τριών ωρών, είναι πολύ αμφίβολο ότι μπορεί να δώσει αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα των γνώσεων και των ικανοτήτων των υποψηφίων, τέτοια που να επιτρέπουν τη δίκαιη και κατάλληλη λήψη μια τόσο σημαντικής απόφασης για το μέλλον τους και το μέλλον της κοινωνίας. Οι λόγοι είναι πολλοί και σχετίζονται και με πρακτικά ζητήματα, όπως αυτό του εύρους της κάλυψης του εξεταζόμενου αντικειμένου, έτσι ώστε η επιτυχία να μην εξαρτάται από τυχαίους παράγοντες.
Εκτός αυτού, συχνά η πραγματική αξιολογούμενη ικανότητα των υποψηφίων δε σχετίζεται κατά κύριο λόγο με το αντικείμενο της εξέτασης αλλά μεταλλάσσεται σε αυτή της άκριτης απομνημόνευσης, που τόσο κατακρίνεται εδώ και δεκαετίες, αλλά συνεχίζει να παραμένει το βασικότερο ίσως προσόν ενός υποψηφίου για την εξασφάλιση ενός επιτυχούς αποτελέσματος.
Επιπρόσθετα, σε πολλά εξεταζόμενα μαθήματα το ανέγκυρο της εξέτασης, δηλαδή η μετακίνηση της εστίασης της εξέταση από αυτό που δηλώνει ότι εξετάζει σε κάτι άλλο, συμπληρώνεται από επιστημονικές εκτροπές, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στις εξετάσεις των ξένων γλωσσών:
Ενώ δηλώνουν ότι ελέγχουν τη γλωσσομάθεια σε συγκεκριμένο επίπεδο (Β1 ή Β2), δεν εξετάζουν καθόλου δύο από τις βασικότερες ικανότητες, αυτές δηλαδή της κατανόησης και παραγωγής προφορικού λόγου, ενώ και η κατανόηση και παραγωγή γραπτού λόγου καταλήγει να συγχέεται με την αναχρονιστική γραμματική και λεξιλογική ικανότητα. Αντίστοιχα, σε εξεταζόμενα μαθήματα όπως αυτό των Λατινικών, ενώ στο σχετικό Πρόγραμμα Σπουδών αναφέρεται ρητώς ότι αποβλέπει «στην προαγωγή της κριτικής σκέψης, στην καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας των μαθητών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, και στην ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στις ηθικές αξίες που συνιστούν το ανθρωπιστικό ιδεώδες», από την εξέταση απουσιάζουν παντελώς ερωτήματα που θα μπορούσαν να αναδείξουν αυτές τις ικανότητες των εξεταζόμενων. Τα παραδείγματα βέβαια θα μπορούσαν να επεκταθούν και σε άλλα εξεταζόμενα μαθήματα, όπου η κατάσταση προκύπτει ανάλογη.
Πέρα από τον παραπάνω προβληματισμό, θα πρέπει να προστεθούν και δύο πολύ σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις των πανελλαδικών εξετάσεων στην κοινωνία: πρώτον, η υποβάθμιση του σχολείου σε προθάλαμο των πανελλαδικών, αλλοιώνοντας τον προσανατολισμό του και καταστρέφοντας την μορφωτική αποτελεσματικότητά του, και δεύτερον οι διακρίσεις που παράγονται από τις οικονομικές δυνατότητες των γονέων να στηρίξουν την προσπάθεια των παιδιών τους, και παράλληλα η οικονομική εξουθένωσή τους, που επιβάλλεται από το κοινωνικοπολιτικά κατασκευασμένο θέσφατο του φροντιστηρίου.
Το ερώτημα που θα έθετε βέβαια κάποιος είναι «αν η επιλογή των μελλοντικών φοιτητών δεν γίνεται μέσω πανελληνίων εξετάσεων, τότε πώς μπορεί να γίνει;». Προτάσεις υπάρχουν πολλές εδώ και χρόνια. Εντύπωση όμως προκαλεί ότι δεν έχει δοκιμαστεί καμία από αυτές. Το οικονομικό κόστος που θα προκαλούσε μία αλλαγή θα ήταν μάλλον προς το δημοσιονομικό συμφέρον του κράτους, αφού οι πανελλαδικές κοστίζουν, σύμφωνα με παλιότερες αναφορές επιτελών του Υπουργείου Παιδείας (Παντής, 2016), περίπου 13 εκατομμύρια ευρώ.
Μια δυναμική αξιολόγηση, βάσει της συνολικής πορείας του μαθητή στο σχολείο αλλά και του γενικότερου προφίλ του, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά του επιθυμητού φοιτητή που θα ορίζουν οι Πανεπιστημιακές Σχολές και τα Τμήματα θα ήταν μάλλον αποτελεσματικότερη και δικαιότερη. Έτσι δε θα κρινόταν το μέλλον των υποψηφίων από 4 ή έστω 5 τρίωρες εξετάσεις αλλά από το ενδιαφέρον που θα έχουν δείξει σε όλη τη μαθητική τους ζωή σε μαθήματα που θα σχετίζονται με το αντικείμενο των σπουδών που τους ενδιαφέρει, και από το γενικότερο προφίλ τους, όπως θα προκύπτει από τη συμμετοχή τους σε εκτός του βασικού προγράμματος εκπαιδευτικές και κοινωνικές δράσεις. Ένας μαθητής για παράδειγμα που ενδιαφέρεται για την εισαγωγή του σε κάποιο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών θα μπορούσε να αξιολογηθεί βάσει του ενδιαφέροντος που έχει δείξει σε μαθήματα γλώσσας, νέας και αρχαίας γραμματείας, της συμμετοχής του σε θεατρικές ομάδες και πρότζεκτς εντός και εκτός του σχολείου, τις καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες του και την καλλιτεχνική εκπαίδευση που έχει λάβει μέχρι τη στιγμή που αξιολογείται. Θα ήταν μάλλον προτιμότερο να επιλεγεί ένας υποψήφιος με τέτοια προσόντα για ένα τέτοιο Τμήμα, παρά κάποιος που έχει απομνημονεύσει άρτια τη μετάφραση κειμένων όπως αυτού των Λατινικών που αναφέρεται στην κόρη του Αυγούστου, την Ιουλία, που μαδάει τις λευκές τρίχες της και ο πατέρας της την προειδοποιεί ότι θα μείνει καραφλή, και παράλληλα αναγνωρίζει το supino!
Έτσι θα μπορούσε να προωθηθεί ένας άλλος προσανατολισμός της εκπαίδευσης, διαφορετικός από αυτόν της άκριτης αναπαραγωγής πληροφοριών και πρακτικών, χωρίς κοινωνική διάσταση, που στο τέλος αφήνουν ισχνό αποτύπωμα στο μαθητή, δημιουργούν στρεβλή αντίληψη στην κοινωνία για το σκοπό της εκπαίδευσης, και τροφοδοτούν τα πανεπιστήμια με ψυχολογικά εξουθενωμένους φοιτητές από τη διαδικασία των πανελλαδικών, και που συχνά δεν έχουν τη μαθησιακή ετοιμότητα για ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των προγραμμάτων σπουδών τους.
*Αντώνης Βεντούρης, Αναπληρωτής Καθηγητής Διδακτικής των Γλωσσών και Παιδαγωγικής Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Διαβάστε εδώ: Πανελλήνιες Εξετάσεις 2023 - Όλα τα θέματα κι οι απαντήσεις τους
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
