Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, η εκπαίδευση αποκτά κομβικό ρόλο, καθώς καλείται να προετοιμάσει τους μαθητές και τις μαθήτριες και να συμβάλει στη διαμόρφωση ενός πιο δίκαιου και βιώσιμου μέλλοντος.
Η πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ «Trends Shaping Education 2025»1 σκιαγραφεί τις παγκόσμιες τάσεις που επηρεάζουν την εκπαίδευση, από τις γεωπολιτικές εντάσεις μέχρι την τεχνολογική επανάσταση και την κλιματική κρίση, και προτείνει εργαλεία για στρατηγική σκέψη και διαμόρφωση εναλλακτικών σεναρίων. Ειδικότερα, η έκθεση σημειώνει ότι οι πόλεμοι και οι κρίσεις έχουν άμεσο αντίκτυπο στα εκπαιδευτικά συστήματα, από τη μείωση της χρηματοδότησης λόγω αύξησης των αμυντικών δαπανών έως τη διακοπή των σπουδών λόγω εκτοπισμού πληθυσμών. Η εκπαίδευση μπορεί όμως να λειτουργήσει ως δύναμη ειρήνης, καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση, τον διαπολιτισμικό διάλογο και τις δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), της εικονικής πραγματικότητας και του Internet of Things, που μετασχηματίζουν την αγορά εργασίας και την καθημερινότητά μας. Οι εκπαιδευτικές δομές πρέπει να προσαρμόζονται, παρέχοντας όχι μόνο τεχνικές δεξιότητες αλλά και κριτική σκέψη, ψηφιακό εγγραμματισμό και ανθεκτικότητα απέναντι στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής. Επίσης, επισημαίνεται ότι οι τεχνολογίες ΤΝ μπορούν να στηρίξουν μαθητές με αναπηρίες ή ψυχικά προβλήματα, προσφέροντας λύσεις όπως εικονική πραγματικότητα (virtual reality) για τη διαχείριση άγχους και εργαλεία υποβοήθησης για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. Η κλιματική κρίση και η απώλεια βιοποικιλότητας, δύο ακόμα κρίσιμα θέματα του παρόντος και του άμεσου μέλλοντος, απαιτούν αλλαγή νοοτροπίας και πρακτικών. Η εκπαίδευση μπορεί να προωθήσει την περιβαλλοντική συνείδηση, να ενισχύσει τη βιώσιμη καινοτομία και να εμπνεύσει τους μαθητές να γίνουν ενεργοί πολίτες που διεκδικούν ένα βιώσιμο μέλλον.
Τέλος, κρίσιμο ζήτημα στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελούν οι ανισότητες που αφορούν το εισόδημα, το φύλο ή την καταγωγή, οι οποίες επηρεάζουν βαθιά τις μαθησιακές ευκαιρίες και τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα. Η Έκθεση τονίζει τη σημασία της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης που αναγνωρίζει και σέβεται τη διαφορετικότητα, παρέχοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές. Παρόλο που οι ανισότητες μεταξύ χωρών έχουν μειωθεί από τη δεκαετία του 1980, οι ανισότητες εντός των χωρών έχουν αυξηθεί δραματικά. Τα εισοδήματα των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων αυξάνονται με πιο αργούς ρυθμούς από αυτά των ανώτερων εισοδημάτων, οδηγώντας σε κοινωνική αστάθεια που απειλεί τη συνοχή. Ωστόσο, η εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει τον «μεγάλο εξισορροπιστή», αλλά απαιτείται στοχευμένη πολιτική παρέμβαση.
Η Έκθεση προτείνει τα εκπαιδευτικά συστήματα να επενδύσουν σε πόρους για σχολεία σε υποβαθμισμένες περιοχές, να προσφέρουν οικονομική στήριξη σε ευάλωτες οικογένειες και να ενσωματώσουν προγράμματα που καλλιεργούν κοινωνική υπευθυνότητα και δεξιότητες ζωής. Η μετανάστευση και οι διαγενεακές ανισότητες επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο το χάσμα. Οι μαθητές από οικογένειες μεταναστών συχνά αντιμετωπίζουν γλωσσικά και πολιτισμικά εμπόδια, ενώ οι νεότερες γενιές καλούνται να διαχειριστούν αυξημένες οικονομικές πιέσεις, μειωμένες ευκαιρίες απασχόλησης και ψυχική επιβάρυνση λόγω αβεβαιότητας. Παρά την πρόοδο, τα έμφυλα κενά στην εργασία και στη φροντίδα παραμένουν. Η εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει στην άμβλυνση αυτών των ανισοτήτων, ενθαρρύνοντας τους μαθητές να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα και προάγοντας την ισότητα μέσω προτύπων και διαπολιτισμικού διαλόγου.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι αποσπασματικές παρεμβάσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία ή στη λειτουργία των εκπαιδευτικών μονάδων, χωρίς μια ολιστική προσέγγιση και αναθεώρηση της διδακτέας ύλης ξεκινώντας από την πρωτοβάθμια και συνεχίζοντας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες αλλά και δεν βοηθάνε μαθητές και μαθήτριες να σταθούν ανταγωνιστικά, με ίσες ευκαιρίες, σε έναν ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο.
Συμπερασματικά, η εκπαίδευση του μέλλοντος πρέπει να είναι ευέλικτη, ικανή να προσαρμόζεται σε ένα αβέβαιο περιβάλλον και να διαμορφώνει πολίτες που δεν θα ακολουθούν απλώς τις τάσεις, αλλά θα τις καθορίζουν. Η εκπαίδευση μπορεί να προσφέρει σταθερότητα και αίσθηση ασφάλειας σε έναν αβέβαιο κόσμο. Σε περιόδους κρίσεων, τα σχολεία (πρέπει να) γίνονται κέντρα υποστήριξης που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και προάγουν τον διαπολιτισμικό σεβασμό.
Οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και οι μεταβάσεις στην αγορά εργασίας απαιτούν εκπαιδευτικά συστήματα που (θα) ενισχύουν τη συνεχή μάθηση. Στο ίδιο πλαίσιο, η σύνδεση εξειδικευμένων δεξιοτήτων με ευρύτερες ικανότητες όπως η κριτική σκέψη και η προσαρμοστικότητα είναι πολύ βασική. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι η καινοτομία στην εκπαίδευση δεν αφορά μόνο τις τεχνολογίες αλλά και νέες μορφές συνεργασίας. Η διεθνής συνεργασία και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μπορούν να επιταχύνουν τη λύση παγκόσμιων προβλημάτων. Το μέλλον της εκπαίδευσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το μέλλον της κοινωνίας. Και αυτό το μέλλον, αν χτιστεί σωστά, μπορεί να είναι πιο φωτεινό και δίκαιο για όλους και όλες!
1 Με βάση: OECD (2025), Trends Shaping Education 2025, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/ee6587fd-en.
Δρ. Μαρία Μαλαγκονιάρη, οικονομολόγος, επιστημονική συνεργάτιδα στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημίου Κύπρου - Άρθρο στο Ινστιτούτο ΕΝΑ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 10/03
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
