Alfavita Newsroom Σε 132 ανέρχονται οι νεκροί του μακελειού στο Παρίσι. Σε 44 οι νεκροί της Βηρυτού. Περισσότεροι από 3.500 έχουν πνιγεί φέτος (έως τις 10 Νοεμβρίου), σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας, στη Μεσόγειο. Μόνο στο ναυάγιο της Λαμπεντούζα πνίγηκαν τον Απρίλιο 900 άνθρωποι. Στις 17 Νοέμβρη (τέσσερις ημέρες μετά το μακελειό στο Παρίσι) ανασύρθηκαν ανοιχτά της Κω 9 νεκροί, 4 παιδιά, τέσσερις γυναίκες και ένας άντρας ενώ αγνοούνται 5 ακόμη.
Και όμως μια ευρωκεντρική προσέγγιση του ζητήματος αρνείται οποιαδήποτε σύγκριση (ποσοτική) των παραπάνω πραγματολογικών δεδομένων. Δεν είναι η ποσότητα που κάνει τη διαφορά αλλά τα «ποιοτικά» χαρακτηριστικά της ζωής που αξιώνει τη ζωή των ευρωπαίων να βιωθεί, ενώ των «ιθαγενών», των προσφύγων και των μεταναστών να απαξιώνεται και να ξοδεύεται. Η αυτονόητη σύγκριση εγκαλείται πάραυτα για συμψηφισμό, πράγμα που απορρέει από μια παγιωμένη αντίληψη στην ευρωπαϊκή σκέψη, από την εποχή της αποικιοκρατίας, που υπαινίσσεται πως η ζωή των ευρωπαίων και των λευκών έχει, εξαιτίας του ανώτερου πολιτισμικού σταδίου, μια υπεραξία (εξελικτικισμός). Eφόσον μάλιστα η πολιτισμική εξέλιξη αποκοπεί από την ιστορία της αποικιοκρατίας και το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο, οι διαφορετικές οικονομίες του θυμικού (συμπεριφορές, αντιλήψεις, τρόποι ζωής κ.λπ.) θα αναχθούν στη φύση των ανθρώπων (ρατσισμός). Πως μπορούμε λοιπόν να συγκρίνουμε πράγματα που από τη «φύση» τους είναι ανόμοια; Πως μπορούμε να συγκρίνουμε ποσοτικά με «ποιοτικά» στοιχεία;
Είναι προφανές πως η παραδοχή ότι η ζωή των ευρωπαίων αξίζει περισσότερο σχετικοποιεί και περιστέλλει την οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή η παραδοχή ενισχύεται από την έμμονη αναφορά των πολιτικών ελιτ της Ευρώπης στις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού ως μόνο αυτός να αναγνωρίζει την αξία της ζωής και ως αυτή να βιώνεται ως απαξία σε άλλους πολιτισμούς. Αν σκαλίσουμε λίγο τη μνήμη μας θα δούμε όμως πως, μεταξύ άλλων, ήταν η επανάσταση των σκλάβων στην Αϊτή (1791-1804) που έθεσε στην παντιέρα της τα αναφαίρετα δικαιώματα του ανθρώπου, όταν σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης κυριαρχούσε ακόμη η δουλοπαροικία. Γίνεται περισσότερο από σαφές ότι η μερική επίκληση (εργαλειοποίηση) των «ευρωπαϊκών» αξιών αποσκοπεί στην απαξίωση της ζωής των «ιθαγενών» ώστε να νομιμοποιούνται στη συνέχεια οι αποικιοκρατικές-ιμπεριαλιστικές πρακτικές. Ο προφανής κυνισμός αυτών των παραδοχών για την απαξία της ζωής των «πρωτόγονων» που η Δύση οφείλει να «εκπολιτίσει» (βλ. Iνδιάνοι, Αβορίγινες, Βιετναμέζοι κ.α.), εξελίσσεται, όπως είναι γνωστό, στη φυλετική θεωρία του ναζισμού σε επιθετικό ρατσισμό έναντι των «υποδεέστερων» μορφών ζωής (εβραίοι, Ρομά, ανάπηροι κ.ά.).
Ωστόσο αυτή η σχετικότητα της ανθρώπινης ζωής εγγράφεται, όσο και να επιχειρούν να την άρει η τυπική ισότητα της αστικής κοινωνίας (δικαιώματα, ιδιότητα του πολίτη κ.λπ.) στην ίδια την καπιταλιστική συνθήκη. Πραγματικά στον καπιταλισμό η ανθρώπινη εργασία και κατ’ επέκταση η ανθρώπινη ζωή έχει πραγμοποηθεί (έγινε πράγμα) και όπως όλα τα εμπορεύματα έχει την τιμή της (μισθός). Κομμάτια της ζωής του μισθωτού εργαζόμενου, του εργάτη (βιοψυχικές δεξιότητες, σωματικές, διανοητικές-επικοινωνιακές ικανότητες κ.λπ.) έχουν απογυμνωθεί από ανθρώπινες-προσωπικές ιδιότητες και έχουν εκπέσει σε μέσον, σε «γυμνή ζωή» (αποϋποκειμενοποίηση). Ανάλογα λοιπόν με την κοινωνική θέση των ανθρώπων η ζωή έχει διαφορετική αξία. Άλλη η αξία της ζωής του αστού, άλλη η αξία της ζωής του εργάτη. Η διαφορική βίωση της ζωής (τη μια ως αξία, την άλλη ως μέσον, ως ξόδεμα) καταδεικνύεται με ανάγλυφο τρόπο στις εργασιακές πρακτικές. Από τη μια η εργασία αποειδικεύεται και υποβαθμίζεται (εκτελεστική εργασία) με ότι αυτό συνεπάγεται για το άτομο (κοινωνική απαξίωση, επιβάρυνση της υγείας, βαρεμάρα κ.λπ.) με την ανεργία να αφαιρεί και αυτή την τελευταία δυνατότητα επιβίωσης, από την άλλη αυτή η ίδια η ανθρώπινη ζωή γίνεται «θυσία σε βρώμικο βωμό, καθώς οι συνθήκες εργασίας απειλούν, φθείρουν και θανατώνουν τη ζωή.
Μόνο στην France Telecom, για να μείνουμε στη Γαλλία, «αυτοκτόνησαν» την περίοδο 2010-12 εξαιτίας των συνθηκών εργασίας 35 υπάλληλοι. Οι αυτοκτονίες αυτές προκλήθηκαν από την εντατικοποίηση της εργασίας και την απειλή της απόλυσης. Επίσης στη Γαλλία αλλά και σε άλλες χώρες, ενώ ήταν γνωστό (τουλάχιστον από το 1936) ότι ο αμίαντος προκαλεί καρκίνο του μεσοθηλιώματος, το κράτος και οι εντεταλμένοι μηχανισμοί υγείας, αποσιωπούσαν για ευνόητους λόγους αυτή τη συσχέτιση. Στην Ευρώπη λοιπόν, εκεί που η ανθρώπινη ζωή όφειλε να βιώνεται σύμφωνα με τις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού ως (αυτ)αξία, κάθε 3,5 λεπτά σημειώνεται ένας θάνατος λόγω ατυχήματος ή ασθένειας που σχετίζεται με τις συνθήκες εργασίας. Περισσότεροι από 160.000 εργαζόμενοι πεθαίνουν σε ετήσια βάση στην Ε.Ε. λόγω των επικίνδυνων εργασιακών πρακτικών (Παγκόσμιος Οργανισμός Εργασίας, ILO). Το 40% των τραυματισμών από εργατικά ατυχήματα στις ΗΠΑ είναι άμεσο αποτέλεσμα παράνομων συνθηκών εργασίας, ενώ ένα πρόσθετο 24% οφείλεται σε νόμιμες αλλά μη ασφαλείς συνθήκες (A. Giddens, Κοινωνιολογία 2002). Όπως αναφέρει ο A. Giddens, οι εργοδότες εισάγουν εν γνώσει τους επικίνδυνες πρακτικές, ακόμη και αν απαγορεύεται από τον νόμο. Μερικοί υποστηρίζουν, όπως αναφέρει πάλι ο ίδιος, πως αυτοί οι θάνατοι θα έπρεπε να χαρακτηρίζονται ως εταιρικές ανθρωποκτονίες, καθώς οι επιχειρήσεις εκθέτουν συνειδητά σε κίνδυνο τη ζωή των εργαζομένων για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Ακολουθώντας μάλιστα την εννοιολόγηση του ιταλού φιλόσοφου G. Agamben για τη ζωή (Homo Sacer/«γυμνή ζωή») που στον κλασσικό κόσμο είναι φονεύσιμη και άθυτη (θανατώνεται ατιμωρητί) θα μπορούσαμε να διακρίνουμε στις εργασιακές πρακτικές αντίστοιχα στοιχεία.
Διαπιστώνουμε λοιπόν πως ούτε η ιδιότητα του πολίτη, ούτε το στάτους του Ευρωπαίου μπορούν να εγγυηθούν τη βίωση της ανθρώπινης ζωής ως αξίας πόσο μάλλον ως αυταξίας. Συνεπώς η ζωή των προσφύγων και των μεταναστών δεν συνιστά μια «κατάσταση εξαίρεσης», όπως ισχυρίζεται G. Agamben, αλλά ακολουθεί την κανονικότητα της ζωής του κόσμου της εργασίας, η ζωή του οποίου «βγαίνει στο σφυρί». Επομένως δεν είναι εξωοικονομικοί (πολιτικοί) οι λόγοι που οδηγούν στον αποκλεισμό των «άλλων», όπως διατείνεται ένας πολιτικός βολονταρισμός που βλέπει το πολιτικό στοιχείο να έχει αυτονομηθεί, αλλά οικονομικοί-ταξικοί. Και αυτό γιατί ο κοινωνικός δεσμός στις σύγχρονες κοινωνίες είναι οικονομικό-ταξικός και όχι πολιτικός, όπως στην αρχαία πόλη. Μάλιστα σε περιόδους έλλειψης εργατικών χεριών, όταν η παραγωγή χρειάζεται εργατική δύναμη (βλ. υπερπόντια μετανάστευση, μετανάστευση του 1960 προς την Ευρώπη, μετανάστευση του 1990 προς την Ελλάδα κ.λπ.) η ίδια η «γυμνή ζωή», η ζωή των προσφύγων και μεταναστών αναβαθμίζεται ενώ αίρονται οι αποκλεισμοί (εθνοτικοί, φυλετικοί, θρησκευτικοί).
Ωστόσο θα ήταν άκρως αντιφατικό μια κοινωνία, -εν προκειμένω οι ευρωπαϊκές κοινωνίες- να αναγνωρίζει τη ζωή των προσφύγων και των μεταναστών ως αξία, τη στιγμή που η ζωή ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού τους, της εργατικής τάξης, απαξιώνεται. Με αυτή την έννοια οι θρηνωδίες των ευρωπαϊκών ηγεσιών για τους ανθρώπους που χάθηκαν στο μακελειό του Παρισιού, πόσο μάλλον για τους ανθρώπους και τα παιδιά που πνίγονται στη Μεσόγειο, είναι μάλλον υποκριτικές.
Ο Θανάσης Αλεξίου είναι Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 31/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
