Νίκος Τσούλιας Και το γεγονός αυτό καθεαυτό έχει τη σημασία του όχι μόνο για το χώρο της επιστήμης αλλά και για τη σύγχρονη κοινωνία και για το ποιόν του ίδιου του πολιτισμού μας. Αναδεικνύεται και μέσω του CERN η αδήριτη ανάγκη για συνεργασία λαών και κρατών για την προώθηση λύσεων στα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας, για τη σύμπραξη στον κρίσιμο τομέα της γνώσης και της έρευνας μέσω των οποίων θα διαμορφώνεται πάντα ένα καλύτερο και πιο ελπιδοφόρο μέλλον.
Αλλά ας δούμε κάποιες κριτικές παρατηρήσεις που σημειώνονται για το εν λόγω επιστημονικό εγχείρημα. Ποιοι αποφασίζουν την ατζέντα των στόχων της έρευνας; Ποιοι ωφελούνται περισσότερο από αυτές τις συμπράξεις; Γιατί δεν διατίθενται τα τόσα και τόσα χρήματα που απορροφά το CERN σε άλλες πιο αναγκαίες επιλογές (εξάλειψη της πείνας, αντιμετώπιση των ασθενειών που μαστίζουν τις χώρες του Τρίτου Κόσμου κλπ); Γιατί δεν ελέγχονται οι εφαρμογές της έρευνας που κατευθύνονται στην περαιτέρω ενίσχυση των εξοπλιστικών μηχανών και στην οικολογική επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος;
Αυτά τα ερωτήματα κριτικής προσέγγισης – προφανώς και άλλα παρόμοια – έχουν την αξία τους και κανένας δεν μπορεί να τα προσπεράσει. Γιατί, είναι κοινά αποδεκτό ότι η στοχοθεσία της έρευνας και η συνακόλουθη χρηματοδότηση έχει πολιτικό και ιδεολογικό χαρακτήρα. Έτσι ήταν πάντα και μάλλον έτσι θα είναι για πάντα.
Παλιότερα υπήρχε και ένα επιπλέον δίλημμα σ’ αυτό το πεδίο της έρευνας, το οποίο στις ημέρες μας τείνει να αμβλυνθεί. Το δίλημμα – ερώτημα ήταν: βασική ή εφαρμοσμένη έρευνα; Σήμερα αυτό το ερώτημα έχει χάσει εν πολλοίς το φορτίου του, γιατί και τα όρια μεταξύ βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας γίνονται όλο και πιο ασαφή αλλά και γιατί οι εκροές της βασικής έρευνας γίνονται όλο και πιο άμεσα υλοποιήσιμες στην κοινωνία και στην οικονομία. Έτσι, για παράδειγμα, μια τεχνική βελτίωσης του ανασυνδυασμένου DNA ενώ έχει κατ’ αρχήν χαρακτήρα βασικής έρευνας, έχει κατά το μάλλον ή ήττον άμεσα αποτελέσματα στη βιομηχανία, στην ιατρική, στη γεωργία, στην κτηνοτροφία, στην οικολογία κλπ. Το πρόβλημα παραμένει όμως όσον αφορά τη μείωση της έρευνας στις θεωρητικές επιστήμες (κλασικές σπουδές, ιστορία, κοινωνιολογία κλπ) και είναι γνωστή η μελέτη «Ποιος σκότωσε τον Όμηρο», η οποία ανέδειξε τον ετεροβαρή χαρακτήρα της έρευνας προς την πλευρά της οικονομίας και του εμπορικού κέρδους.
Για να επανέλθουμε στη βασική κοίτη του ζητήματός μας, θεωρώ ότι υπάρχει πράγματι πρόβλημα στη στοχοθεσία και στο ποιος αποφασίζει και στο ποιος κυρίως επωφελείται από τον «άλφα» ή τον «βήτα» προσανατολισμό της έρευνας. Αυτό, από την άλλη πλευρά, δε σημαίνει ότι δεν έχει νόημα και αξία οτιδήποτε διευρύνει το γνωσιακό ορίζοντα του σύγχρονου ανθρώπου. Έτσι το όλο εγχείρημα του CERN δεν αποτελεί μόνο μέρος ενός ιδιότυπου επιστημονικού και θεωρητικού στοχασμού για την προέλευση του Σύμπαντος κλπ – αν και από μόνο του αυτό το «σημείο» είναι ικανό να αναθεωρήσει αρκετές πλευρές της ζωής μας που απλώς τώρα δεν μπορούμε να φανταστούμε -, αλλά έχει ήδη πλείστες όσες εφαρμογές, αφού ο κόσμος των σωματιδίων απελευθερώνει περισσότερες δυνατότητες στο να επηρεάσουμε τον φαινομενικά κυρίαρχο μεσόκοσμό μας.
Το όλο επιστημονικό εγχείρημα του CERN έχει ήδη απτά αποτελέσματα – πέραν του κεντρικού του στόχου – σε αρκετά ζητήματα της καθημερινής ζωής του ανθρώπου (ιατρική, νέες τεχνολογίες, φυσικές και βιολογικές επιστήμες κλπ), αφού η τεχνολογική του αποσκευή διαρκώς κατακτά νέα ευρήματα και νέες μεθοδολογίες για την επίλυση προβλημάτων.
Το ζήτημα των εφαρμογών της έρευνας και κυρίως το ζήτημα της χρήσης των αποτελεσμάτων υπέρ του ανθρώπου και της κοινωνίας ή υπέρ του κέρδους των δυνάμεων της αγοράς και της χειραγώγησης της ειρήνης και του ανθρώπου είναι καθοριστικό θέμα. Αλλά για τις αντικοινωνικές εφαρμογές ενός αποτελέσματος της έρευνας δεν μπορεί να ευθύνεται ο σχετικός ερευνητής – αυτός οφείλει να καταδικάζει και να αποτρέπει στο βαθμό που μπορεί μια τέτοια εξέλιξη – αλλά η σφαίρα της πολιτικής, που ούτως ή άλλως έχει τον τελικό λόγο επ’ αυτού. Σε καμιά περίπτωση, για παράδειγμα, δεν ευθύνεται ο Αϊνστάιν για την κατασκευή και τη χρήση της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι και στη Χιροσίμα, επειδή οι θεωρίες του διαμόρφωσαν ένα σχετικό υπόστρωμα. Μάλιστα ο Αϊνστάιν συμμετείχε ενεργά σε φιλειρηνικά κινήματα και έγραψε εκπληκτικά κείμενα για την ειρηνική χρήση των αποτελεσμάτων της επιστήμης. Και για να πάμε σε βάθος χρόνου, σε καμιά περίπτωση ο κατασκευαστής του μαχαιριού – αν θεωρήσουμε ότι μπορεί να υπήρξε ένας τέτοιος κατασκευαστής – δεν ευθύνεται αν το μαχαίρι γίνει φονικό όργανο στα χέρια κάποιου και δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε να μην υπήρξε το μαχαίρι όταν ο ρόλος του είναι τόσο σημαντικός στη ζωή μας.
Το όλο εγχείρημα του CERN δεν είναι μια κάποια πολυτέλεια, δεν είναι μια θεωρητική περιπλάνηση για ήσσονος σημασίας ερωτήματα. Αντίθετα συνιστά κορυφαίο βήμα προαγωγής της ελευθερίας του πνεύματος του ανθρώπου, αφού μπορεί να οδηγήσει στην κατάκτηση ενός νέου «επιστημονικού παραδείγματος», ενώ είναι ήδη πρόδηλο ότι ανοίγει νέους ορίζοντες στην ερμηνεία του κόσμου.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
