Alfavita Newsroom Η ιστορική συνύπαρξη Ελλήνων και Τούρκων σε περιοχές της Ανατολίας και των Βαλκανίων άφησε ανεξίτηλα σημάδια όχι μόνο στον πολιτισμό και την κουλτούρα, αλλά και στη γλώσσα και τα ονόματα των ανθρώπων. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φαινόμενα που προκύπτουν από αυτή την αλληλεπίδραση είναι η ύπαρξη τουρκικών επωνύμων με ελληνικές ρίζες —μια γλωσσική αντανάκλαση της μακραίωνης συνύπαρξης των δύο λαών.
Πώς προέκυψαν τα ελληνικά επώνυμα στην Τουρκία;
Η καθιέρωση επωνύμων στην Τουρκία είναι σχετικά πρόσφατη: το 1934, με τον Νόμο περί Επωνύμων (Soyadı Kanunu) που επέβαλε σε όλους τους πολίτες της νεοσύστατης Τουρκικής Δημοκρατίας να υιοθετήσουν επίσημο επίθετο. Σε πολλές περιπτώσεις, πολίτες ελληνικής ή μικτής καταγωγής χρησιμοποίησαν τοπωνύμια, επαγγελματικές λέξεις ή και εξελληνισμένα ονόματα που ήδη χρησιμοποιούσαν προφορικά.
Παράλληλα, κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα μετά την ανταλλαγή πληθυσμών (1923), πολλοί Έλληνες που εξισλαμίστηκαν ή παρέμειναν στην Τουρκία υιοθέτησαν επώνυμα που φανερώνουν τις ελληνικές τους ρίζες, έστω και έμμεσα.
Παραδείγματα τουρκικών επωνύμων με ελληνική προέλευση
1. Yorgancılar (Γιοργαντζήδες)
Από το επάγγελμα του «γιοργαντζή» —αυτός που κατασκευάζει παπλώματα. Το όνομα διατηρήθηκε σχεδόν αυτούσιο.
2. Kalafatoğlu
Από τη λέξη «καλαφάτης», το επάγγελμα του επισκευαστή πλοίων. Η κατάληξη -oğlu (υιός του) αποτελεί την τυπική τουρκική μορφή επωνύμου.
3. Balıkçı
Παρότι σήμερα σημαίνει «ψαράς» στα τουρκικά, η λέξη έχει ελληνική προέλευση από τη λέξη «ψάρι» (μέσω της λέξης "balık" που δανείστηκε από τα ελληνιστικά τουρκικά).
4. Fotopoulos / Fotoğlular
Ονοματεπώνυμα που προέρχονται από τον όρο «φωτογράφος» ή το πατρώνυμο «Φωτόπουλος», μεταφρασμένο ή εκτουρκισμένο.
5. Papadopulo / Papadopoulos → Papadoğlu
Η μεταφορά του κληρικού επωνύμου στην τουρκική μορφή με το «-oğlu», δηλαδή "γιος του παπά".
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στις ελληνοτουρκικές γλωσσικές αλληλεπιδράσεις, αλλά αφορά γενικότερα τα ονόματα εθνοτικών ομάδων που ενσωματώθηκαν στην Οθωμανική και μετέπειτα στην Τουρκική κοινωνία. Ονόματα ελληνικής προέλευσης διασώζονται ιδίως σε περιοχές όπως:
Η Σμύρνη (İzmir)
Η Κωνσταντινούπολη (Istanbul)
Η Καππαδοκία (Kapadokya)
Η Τραπεζούντα (Trabzon)
Αντίστροφα παραδείγματα: Τουρκικά επώνυμα στην Ελλάδα
Το φαινόμενο δεν είναι μονομερές. Στην Ελλάδα επίσης συναντάμε επώνυμα μουσουλμανικών οικογενειών ή Πομάκων με ρίζες τουρκικές ή τουρκοφανείς, όπως τα Μεμέτογλου, Χασάνης, Καραχασάν, ιδίως στη Θράκη.
Το επώνυμο δεν είναι μόνο στοιχείο ταυτοποίησης. Είναι φορέας ιστορίας, μνήμης και πολιτιστικής ταυτότητας. Για πολλούς Τουρκοέλληνες ή Έλληνες μουσουλμάνους, το όνομα λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα σε δύο κόσμους.
Σήμερα, τα επώνυμα ελληνικής προέλευσης στην Τουρκία δεν προκαλούν ιδιαίτερη εντύπωση, ιδίως όταν έχουν ενσωματωθεί πλήρως στη γλώσσα και δεν συνδέονται ρητά με εθνική ταυτότητα. Όμως για τους μελετητές της ιστορίας, της γλώσσας και των διαπολιτισμικών σχέσεων, παραμένουν πολύτιμα ίχνη του παρελθόντος.
Η μελέτη των επωνύμων αποκαλύπτει πολλά περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε. Σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον όπου η ταυτότητα παραμένει συχνά αντικείμενο διαμάχης, οι λέξεις αυτές—οι πιο προσωπικές που φέρουμε—μας θυμίζουν ότι οι πολιτισμοί δεν χωρίζονται με τεχνητά όρια, αλλά ενώνονται μέσω της καθημερινής ζωής και της ιστορίας των ανθρώπων.
Ήδη από το 1920, η εφημερίδα «Πειρασμός» είχε καταγράψει επώνυμα που προέρχονται από τουρκικές λέξεις και περιγράφουν επαγγελματικές ιδιότητες. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα:
Κουντουριώτης, Κουντούρης, Κουντουράς: από το τουρκικό kundura, που σημαίνει παπούτσι – υποδηματοποιός.
Καζαντζής, Καζαντζάκης, Καζαντζόπουλος: από το kazancı, ο κατασκευαστής καζανιών ή ο χαλκουργός.
Κανταρτζής: ο κατασκευαστής ή επισκευαστής ζυγαριών (καντάρια).
Τουφεξής: ο οπλοποιός, κατασκευαστής ή πωλητής όπλων.
Καζάζης: μεταξουργός.
Σέκερης: ζαχαροπλάστης.
Αμπατζής: κατασκευαστής μάλλινων υφασμάτων.
Σαγιαξής: κατασκευαστής συγκεκριμένου είδους μάλλινου υφάσματος.
Κιατίπης: γραμματικός, γραφέας ή υπάλληλος γραφείου.
Πολλά ακόμη επώνυμα περιέχουν επαγγελματική ή κοινωνική πληροφορία. Για παράδειγμα:
Φεσάς, Φεσόπουλος: κατασκευαστής φεσιών.
Σαράφης, Σαραφίδης, Σαραφόπουλος: αργυραμοιβός.
Ταμπάκης, Ταμπακόπουλος: βυρσοδέψης.
Χασάπης, Κασάπης: κρεοπώλης.
Αραμπατζής: καραγωγέας, οδηγός αμαξιών.
Τσορμπατζής: προϊστάμενος ή διαχειριστής εργασίας.
Μπαξεβάνης: κηπουρός ή περιβολάρης.
Καλιτζής, Καλατζάκης: κασσιτερωτής.
Κατιρτζής: μουλαράς ή μεταφορέας με ζώα.
Καπιτσάλας: κεντητής ή κατασκευαστής ζωνών.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος γραπτός διαγωνισμός: Βγήκε η προκήρυξη - Αιτήσεις από 29/4 έως 14/5
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/04
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
