Η Θεσσαλονίκη στις φλόγες της Επανάστασης του 1821 – Μια συγκλονιστική μαρτυρία μέσα από το αρχείο του Χάρβαρντ

Μια λιγότερο γνωστή αλλά ιδιαιτέρως αποκαλυπτική πτυχή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 φέρνει στο φως η επιστολή του Αμερικανού ιεραποστόλου Pliny Fisk, η οποία περιλαμβάνει δραματικές αναφορές σε σφαγές, λεηλασίες και σκλαβοπάζαρα στη Θεσσαλονίκη. Η μαρτυρία αυτή, που εντοπίστηκε στο αρχείο του American Board of Commissioners for Foreign Missions από τον σπουδαίο βυζαντινολόγο Γεώργιο Χρ. Σούλη, δημοσιεύτηκε το 1953 στο περιοδικό Μακεδονικά της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.

Η ιστορική σημασία της επιστολής του Fisk

Ο Pliny Fisk, μαζί με τον συνεργάτη του Levi Parsons, ήταν από τους πρώτους Αμερικανούς ιεραποστόλους που στάλθηκαν στην ανατολική Μεσόγειο. Ο Fisk εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη και απέστειλε πλήθος επιστολών προς τους προϊσταμένους του στη Βοστώνη, καταγράφοντας με ακρίβεια τα δεινά που υπέστη ο χριστιανικός πληθυσμός κατά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.

Στην εν λόγω επιστολή του φθινοπώρου του 1821, ο Fisk περιλαμβάνει μια περίληψη της μαρτυρίας ενός Άγγλου πολίτη, ο οποίος βρισκόταν τότε στη Θεσσαλονίκη και περιέγραψε τα γεγονότα που εκτυλίσσονταν στην πόλη, ως αυτόπτης μάρτυρας.

Τι αποκαλύπτει η μαρτυρία του Άγγλου πολίτη

Ο ανώνυμος Άγγλος μιλά για μαζικές σφαγές, λεηλασίες και αθρόες συλλήψεις Ελλήνων, τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στη γύρω περιοχή της Χαλκιδικής. Η επιστολή κάνει λόγο για εκτελέσεις αμάχων, καταστροφή ελληνικών συνοικιών και αιχμαλωσία γυναικόπαιδων, τα οποία πουλιούνταν στα σκλαβοπάζαρα της περιοχής.

Αυτά τα γεγονότα συνδέονται με την εξέγερση στη Χαλκιδική που ηγείτο ο Εμμανουήλ Παππάς, η οποία προκάλεσε την αντίδραση των Οθωμανικών αρχών και την εκδικητική μανία του τουρκικού στρατού και του όχλου στη Θεσσαλονίκη.

Χρήσιμες ιστορικές διασταυρώσεις

Η μαρτυρία αυτή δεν στέκεται μεμονωμένα. Συμπληρώνεται από παράλληλες καταγραφές της εποχής, όπως:

• Οι αναφορές του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου για τη σφαγή των Χριστιανών στη Θεσσαλονίκη.

• Τοπικές πηγές που αναφέρουν τη σύλληψη του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, καθώς και άλλων επιφανών Ελλήνων.

• Αναφορές του Ευρωπαϊκού Τύπου της εποχής που καταγράφουν τη «σφαγή της Θεσσαλονίκης» και προκαλούν διεθνή συγκίνηση.

Θεσσαλονίκη και Χαλκιδική στο μικροσκόπιο της Ιστορίας

Η σημασία της περιοχής κατά τα πρώτα στάδια της Επανάστασης είναι καθοριστική. Παρά το ότι οι επαναστατικές εστίες στη Βόρεια Ελλάδα καταπνίγηκαν σύντομα, η μαζική αντίδραση των Οθωμανών στην εξέγερση άφησε πίσω της θλιβερά ίχνη: ανθρώπινο πόνο, καταστροφή και διάλυση των κοινοτήτων.

Η επιστολή του Fisk, αν και συνοπτική, αποτελεί πολύτιμο ντοκουμέντο για την κατανόηση του πλαισίου της Επανάστασης εκτός Πελοποννήσου, σε περιοχές όπου οι Χριστιανοί βρέθηκαν σε δεινή θέση, χωρίς ουσιαστική στρατιωτική κάλυψη.

Η ελληνική μετάφραση της επιστολής όπως δημοσιεύτηκε από τον Γεώργιο Χρ. Σούλη στο περιοδικό «Μακεδονικά»:

«Τα περίχωρα τής Θεσσαλονίκης παρέστησαν μάρτυρες σκηνών του πλέον τραγικού είδους. Τα κατωτέρω είναι περίληψις επιστολής ενός Άγ­γλου με ήμερομηνίαν

Θεσσαλονίκη τη 30η Ιουνίου 1821.

«Άκρα ηρεμία επεκράτει ενταύθα μέχρι τής 12ης τρέχοντος. Περίπου δέκα Έλληνες, κυρίως Ιερείς καί μοναχοί, έχουν εκτελεσθή, διότι, ως ελέχθη, ευρέθησαν έγγραφα περί αυτών ως σκοπούντων τήν κήρυξιν επαναστάσεως.

Την 12ην τρέχοντος ó επίσκοπος και όλοι οί άρχοντες προσεκλήθησαν είς του μουτεσελίμη καί ετέθησαν υπό κράτησιν συνεπεία ειδήσεώς τίνος, ότι μερικοί Έλληνες επανεστάτησαν τί τον   Πολύγυρον και Καλαμαριάν.

Την 14ην ερρίφθησαν εις τήν είρκτήν καί έπρεπε να πληρώσουν 100.000 πιά­στρα είς τον μουτεσελίμην.

Την 15ην Ιουνίου ο επίσκοπος κατ’ εντολήν του μουτεσελίμη παρήγγειλεν είς τους Έλληνας τής πόλεως όπως μεταβούν εις τήν Μητρόπολιν (τήν οικίαν του επισκόπου) καί παραμείνουν εκεί. Χί­λιοι επτακόσιοι άνθρωποι συνεκεντρώθησαν τοιουτοτρόπως  καί εφρουρούνταο ύφ’ ώπλισμένων Αλβανών.

Την επομένην ήμέραν ó μουτεσελίμης άφήκεν ελευθέρους τους κρεοπώλας και τους αρτοποιούς κλπ., άλλα παρέμειναν ακόμη 1300.

Την 16ην Ιουνίου ó μουτεσελίμης ήκουσεν ότι ή Κασσάν­δρα, τα Βασιλικά κλπ. είχον επαναστατήσει καί απέστειλε τον Αχμέτ μπέην εναντίον των με 500 ιππείς. Πλήθη Μωαμεθανών χωρικών κατέφθασαν τήν ήμέραν εκείνην εις τήν πόλιν δια προστασίαν καί ζουν τώρα στρατοπεδευ­μένοι πέριξ αυτης.

Την 17ην τα τρία μικρά χωρία, τα  οποία ανήκον εις αυ­τούς, εθεάθησαν καιόμενα.

Την 19ην τρία ή τέσσαρα επί πλέον και την 20ην όχι όλιγώτερα τών εξ ή  επτά υποτίθεται να έχουν πυρποληθή υπό των Ελ­λήνων.

Την 21ην ο Αχμέτ μπέης κατέφθασεν έμπροσθεν των Βασιλικών με 800 άνδρας. Οι Έλληνες, 300 τον αριθμόν, υπεχώρησαν  και οι Τούρκοι εκαυσαν  και  ελεηλάτησαν την πόλιν.

 Την 24ην έτερον σώμα Τούρκων εισήλθεν εις τα χωρία Καραμπουρνού, Επανωμήν και Μεσημέρι, ένθα ουεμίαν ψυχήν ζώσαν ευρον, και ελεηλάτησαν και εκαυσαν τα χωρία.

Την 28ην ó Αχμέτ μπέης επετέθη μετ’ αυξηθέντος στρατού εναντίον της Γαλάτιστας. Μερικαί εκατοντάδες Ελλήνων έπολέμησαν πεισματωδώς δια μίαν ώραν και έπειτα εφυγον εγκαταλείποντες τρία κανόνια και  150 γυναικό­παιδα. Το χωρίον ελεηλατήθη και εκάη καί τα γυναικόπαιδα περιήλθον είς τήν αιχμαλωσίαν. Ό έξ 20.000 ανδρών στρατός του Αχμέτ μπέη διαρπάζει και λεηλατεί και καίει τώρα καθ’ οδόν όλα τα  χωρία.

Το χωρίον Ζαγγλιβέρι, το όποιον δεν είχεν επαναστατήσει, συνεμερίσθη την ιδίαν τύχην.

Οι μοναχοί της Αγίας Αναστασίας έχασαν τάς κεφάλας των ως άμοιβήν δια το άνοιγμα τών θυρών και τήν ύποδοχήν τών Τούρκων ως ελευθερωτών των.

Μέγας αριθμός Εβραίων ήκολούθει τον τουρκικόν στρατόν και αγοράζει τα λεηλατηθέντα πράγματα είς πολύ χαμηλός τιμάς. Οι Τούρκοι αποκεφαλίζουν ή άνασκολοπίζουν όλους τους αίχμαλώτους, τους οποίους είσκομίζουν [χωρίς ακρόασιν] και οι Έλληνες με τήν σειράν των λέγεται ότι εκτελούν τους Τούρκους, οί όποιοι    πίπτουν είς τάς χείρας των.

Ό Dr. de George, ιατρός έκ Νεαπόλεας υπό γαλλικήν προστασίαν, εφονεύθη εις τον δρόμον την 18ην Ιουνίου υπό Τούρκου τινός. Ικανοποίησις δεν εδόθη.

Η επιστολή συνεχίζεται με ημερομηνία 31η Ιουλίου 1821.

Ο τουρκικός στρατός διοικούμενος τώρα υπό του Μπαϊραμ πασά προσεπάθησε να είσέλθη εις τήν χερσόνησον της Κασσάνδρας την 10ην Ιουλίου, [αλλά ευρε την χερσόνησον ώχυρωμένην. Έστειλεν εδώ δια πυροβολικόν. Προσεπάθησε να καταλάβη το μέρος δι’ εφόδου], αλλ’ άπεχρούσθη με μεγάλας απώλειας. [Οι Τούρκοι κατέχουν όλην την περιοχήν Καλαμαριάς καί οι Έλληνες την χερσόνησον της Κασσάνδρας]. Από της  1ης μέχρι της 5ης Ιουλίου 150 γυναικόπαιδα από την Γαλάτισταν καί από τα Ραβνά επωλήθησαν ενταύθα εις τον προσφέροντα το μεγαλύτερον ποσόν. Μερικαί γραιαι επωλήθησαν προς  40 έως 60 πιάστρα, άλλα γυναι­κόπαιδα προς 200 ή 300 καί έφεραν καί άλλα 500, τα   οποία επώλησαν άργότερον. Ολόκληρος ή περιοχή Καλαμαριάς, ή οποία είχε πληθυσμόν 60.000, έχει ερημωθή και   καταστροφή. Ό μουτεσελίμης και ο Αχμέτ μπέης δεν είχον κτήματα εκεί. Οι Τούρκοι, εις τους οποίους άνηκε το εισόδημα αυτών των χωρίων, διεμαρτυρήθησαν κατά του μουτεσελίμη καί του Αχμέτ μπέη δια την καταστροφήν του τόπου και λέγουν ότι μόνον ολίγα χωρία είχον επαναστατήσει. Διαμαρτυρία εστάλη είς την Κωνσταντι­νούπολη επί του ζητήματος. Οι Εβραίοι γενικώς ήγόρασαν τα διαρπαγέντα πράγματα εις τιμάς 60 ή 80 τοις εκατόν κάτω της πραγματικής των αξίας. Οι Έλληνες κρατούνται ακόμη υπό περιορισμόν. Οι προύχοντες είναι εις τα δεσμά. Η διοίκησις έχει ήδη εισπράξει δια της βίας από αυ­τούς περί τα 440.000 πιάστρα. Δια να συλλέξουν το ποσόν αυτό έχουν ενεχυριάσει τα κοσμήματα των και τα σκεύη της εκκλησίας των δια μετρητά χρήματα του βάρους των, δανεισθέντα από τους Εβραίους με τόκον 30, 40 και ακόμη 50 επί τοις εκατόν.

Την 21ην Ιουλίου τρεις έξετελέσθησαν ο εις εξ αυτών, διότι  είχεν εις το   κατάστημα του εν στέμμα, προοριζόμενον δια τον Έλληνα βασιλέα, το όποιον εις την πραγματικότητα ήτο απλώς μία παλαιά μίτρα επισκόπου.

Την 29ην Ιουλίου έξετελέσθησαν πέντε άλλοι από τον τόπον τούτον και μερικοί από τα χωρία».

Τη 24η Αύγουστου 1821

«Ο μουτεσελίμης αναλαβών την αρχηγίαν του στρατού έφθασεν εις τον ισθμον της Κασσάνδρας την 3ην ή 4ην τρέχοντος και προσπαθεί σχε­δόν κάθε μέρα να προχώρηση, αλλά αποκρούεται πάντοτε με απωλείας. 3 πολεμικά μπρίκια  και 10 ή 12 πλοιάρια έχουν εφοπλισθή, δια να τον βοηθήσουν».

Τα ανωτέρω είναι αί τελευταίοι ειδήσεις, τας οποίας έχομεν από την Θεσσαλονίκην. Διαδίδεται ότι οι Έλληνες, οι όποιοι ήσαν εκεί εις την  φυλακήν, έχουν άποφυλακισθή».

Πηγή – πληροφορίες: «Μακεδονικά», Η Θεσσαλονίκη κατά τας αρχάς της Ελληνικής Επαναστάσεως υπό Γεωργίου Χρ. Σούλη, τ. Β΄, Θεσσαλονίκη 1953.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ τον Ιούνιο: Ανακοινώθηκε ΕΠΙΣΗΜΑ η ύλη!

Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς

Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 28/03

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber