Τα Τέμπη, η αξιολόγηση, οι μαθητές και η ευθύνη των εκπαιδευτικών

Η τελευταία μέρα του Φλεβάρη του 2023 έμελλε να μείνει στη μνήμη μας ως μια νέα αποφράδα μέρα. Δύο τρένα, το ένα επιβατικό -φορτωμένο με κατ’ εξοχήν νέους και νέες που γυρνούσαν στην πόλη όπου σπούδαζαν- και το άλλο εμπορικό τρένο, φορτωμένο με άγνωστα ή αποκρυμμένα μέχρι σήμερα υλικά, τα οποία και καθόρισαν τελικά τη μοίρα ακόμη περισσότερων ανθρώπων που θα μπορούσαν, σε άλλη περίπτωση, να είχαν αποφύγει τον θάνατο, από τον οποίο είχαν καταφέρει να ξεφύγουν, σε πρώτη φάση, κατά τη σύγκρουση των δύο αμαξοστοιχιών.

Όμως, σύγκρουση αμαξοστοιχιών σήμερα, με τόσα μέσα τεχνολογικά, με τόση εμπειρία στον συγκεκριμένο χώρο; Υποθετικά μιλώντας, αν ξυπνούσε κάποιος από κώμα στο οποίο είχε βυθιστεί το 1989-90 και άκουγε ότι πρωθυπουργός της χώρας είναι και πάλι ο Μητσοτάκης, θα δυσκολευόταν να πιστέψει ότι κατάφερε να ξεγελάσει τον δικό του θάνατο σε μια περίοδο ανεξέλεγκτης διασποράς της παροιμιώδους γκαντεμιάς που είναι καταγεγραμμένη στο DNA της συγκεκριμένης οικογένειας. Έτσι μπορεί να σκεφτόταν κάποιος που ξαναήρθε στη ζωή μετά από κωματώδη κατάσταση 30 και πλέον χρόνων και σίγουρα θα έπαιρνε στα σοβαρά ό,τι είπε αγανακτισμένη η αδερφή του Κυριάκου Μητσοτάκη, Ντόρα Μπακογιάννη, για τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο αδερφός της κατά την πρωθυπουργία του, αφού κατά τη διάρκειά της μόνον το ηφαίστειο της Σαντορίνης δεν είχε σκάσει (στη συνέχεια μάθαμε όλοι ότι ποτέ δεν είναι αργά…). Πέρα από την πλάκα, όμως, είναι όντως θέμα προσωπικής γκαντεμιάς του πρωθυπουργού και ανικανότητας των κυβερνητικών επιτελείων στο σύνολό τους; Ή μήπως αποκαλύπτεται με κυνισμό μπρος στα μάτια μας η όλη «φιλοσοφία» του πιο στυγνού, του πιο ακραίου καπιταλισμού της επιχειρηματικότητας και της ελεύθερης αγοράς, με άλλα λόγια, του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης της Οικονομικής Σχολής του Σικάγο; 

Για την οικονομία της συζήτησης, αξίζουν να σημειωθούν κάποια σημαντικά σημεία που στρέφουν αναπόφευκτα την προσοχή προς μια κατεύθυνση συνολικής αμφισβήτησης και καταδίκης των ίδιων των καταστατικών αρχών του πλαισίου κοινωνικοοικονομικής συγκρότησης της χώρας μας. Διατυπώνοντας με λόγια απλά τα παραπάνω, θα έλεγα ότι υπάρχουν ντοκουμέντα που αποκρύπτονται, βεβαιότητες που αμφισβητούνται, πληροφορίες που τεχνηέντως δεν διαχέονται στο ευρύ κοινό. Για να τα δούμε, όμως, ένα προς ένα. 

Κατ’ αρχήν, είναι τεράστιας ουσίας το ερώτημα που πολύ ενστικτώδικα τίθεται από τον καθένα και την καθεμιά που έρχεται σε επαφή με τη δραματική αυτή είδηση: «Μπορούσε να αποφευχθεί το μοιραίο»; Προτού απαντηθεί, όμως, το ερώτημα αυτό, είναι χρήσιμο να δούμε τι έχει προκύψει ως αδιαμφισβήτητη γνώση από τις διάφορες σοβαρές συζητήσεις με τους ειδικούς. Στην προσπάθειά μας αυτή θα βοηθήσει καταλυτικά το βίντεο που ετοίμασε για αυτόν τον λόγο ό Χρήστος Αβραμίδης (1). Τι λένε, λοιπόν, όλοι ανεξαιρέτως οι αρμόδιοι;

α) …Ότι υπήρχε η υποχρέωση λειτουργίας της φωτοσήμανσης σε διάφορα σημεία και σε όλο το εύρος της σιδηρογραμμής. Φανάρια, με λίγα λόγια, που όταν είναι κόκκινα αποτρέπουν τους μηχανοδηγούς από το να συνεχίσουν την πορεία τους, αφού τους προειδοποιούν για την ύπαρξη κάποιων εμποδίων στη γραμμή τους.

β) …Ότι υπήρχε η υποχρέωση για λειτουργία, επιπλέον, του συστήματος επικοινωνίας GSM-R. Πρόκειται για σύγχρονη τεχνολογία που επιτρέπει στους μηχανοδηγούς και τους σταθμάρχες να ακούν τους διαλόγους μεταξύ των μηχανοδηγών σε άλλα τρένα και έτσι να αντιλαμβάνονται την ύπαρξη και την αντίθετη κίνηση αυτών μέσα στην ίδια γραμμή, οπότε να μπορούν έγκαιρα να ακινητοποιούν το δικό τους τρένο και, ταυτόχρονα, να ειδοποιούν και το αντίθετα κινούμενο άλλο τρένο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, απαρχαιωμένοι τρόποι ενδοεπικοινωνίας, μέσω κινητών ή ασυρμάτων, θεωρούνται απλώς ξεπερασμένοι…

γ) …Ότι υποχρεούνταν να λειτουργεί η τηλεδιοίκηση, μέσω της οποίας μπαίνει αυτόματα ένα τρένο στις σωστές ράγες και αποφεύγεται οποιαδήποτε τραγική συνθήκη. Πρόκειται, δηλαδή, για τη δυνατότητα να εποπτεύεται ολόκληρο το δίκτυο και να διορθώνονται οι τροχιές των τρένων από μακριά, από ένα κέντρο ελέγχου που στελεχώνεται από ομάδα σταθμαρχών.

δ) …Ότι, αν λειτουργούσαν τα παραπάνω, θα μπορούσε να υπάρχει και η συνεπικουρία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ελέγχου Συρμών (του ETCS). Με απλά λόγια, ακόμη κι αν όλοι οι σταθμάρχες και οι μηχανοδηγοί υπέπιπταν στο ίδιο σφάλμα, τότε η αμαξοστοιχία θα σταματούσε μέσω του παραπάνω συστήματος ελέγχου που θα το φρενάριζε αυτόματα και, έτσι, οι 57 δικοί μας άνθρωποι θα συνέχιζαν να βρίσκονται σήμερα ανάμεσά μας.

Όμως, ακόμη κι αν όλα τα παραπάνω δεν έχει φροντίσει η πολιτεία να υπάρχουν, τότε μια λύση θα ήταν να στελεχώνεται η βάρδια με το απαραίτητο προσωπικό. Σε μια τέτοια περίπτωση, δεν θα συζητούσαμε τώρα για τον πλημμελώς εκπαιδευμένο ή τον απρόσεκτο σταθμάρχη, αφού θα υπήρχε και ένας δεύτερος ή τρίτος συνάδελφός του στην ίδια βάρδια, που θα καθιστούσαν απίθανο να μη διορθωθεί μια τόσο σημαντική παράλειψη.

Φρίττει κανείς με τις πρωτόγονες συνθήκες λειτουργίας των ελληνικών σιδηροδρόμων, ανατριχιάζει στην κυριολεξία με το διαρκές φλερτ με τον θάνατο όσων ταξιδεύουν ανυποψίαστοι με τα ελληνικά τρένα. Ένα κλειδί με ένα μπρελόκ (στην προκειμένη περίπτωση το υπ. αριθμ. 118) στραμμένο προς μία συγκεκριμένη φορά είναι εκείνο που διασφαλίζει ή όχι την αλλαγή τροχιάς ενός τρένου που κινείται προς μία κατεύθυνση. Οι κλειδούχοι στρέφουν το κλειδί και οι αμαξοστοιχίες αλλάζουν ράγες… Στο σημείο αυτό αναφωνεί ο ποιητής: «Ω, ΕΛΛΑΣ, το μεγαλείο σου! Ω, χώρα εσύ που στον 21^ο αι., εντός του πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στον βωμό της Τεχνητής Νοημοσύνης που επιστρατεύεις για να αξιολογήσει τους δημόσιους υπαλλήλους σου και να σφυγμομετρήσει την κοινή γνώμη σχετικά με το επίπεδο των δημόσιων υπηρεσιών σου, εσύ αντιθέτως, συνεχίζεις να αφαιρείς από τους πολίτες σου όσα έχεις υποχρέωση να τους προσφέρεις και να διασφαλίζεις (ανατρίχιασαν οι Γάλλοι σιδηροδρομικοί που επισκέφτηκαν το σιδηροδρομικό μας δίκτυο με τους σβηστούς σηματοδότες…).

Όμως, ας θυμηθούμε το χρονικό της σύγκρουσης. Το Intercity αναχωρεί από Λάρισα και κατευθύνεται από Παλαιοφάρσαλο προς Λάρισα με μονοδρόμηση από τη γραμμή καθόδου, λόγω τεχνικού προβλήματος. Από Λάρισα μπαίνει στη γραμμή ανόδου, όμως, εκτρέπεται και πάλι στη γραμμή καθόδου από λάθος του σταθμάρχη που μπερδεύτηκε, λόγω της προηγούμενης πορείας. Από  εκεί ερχόταν η εμπορική αμαξοστοιχία και τα δύο τρένα κινούνταν το ένα προς το άλλο επί 12 ολόκληρα λεπτά, χωρίς κανείς να το πάρει είδηση… Αν λειτουργούσαν τα παραπάνω μέτρα ασφάλειας που περιγράψαμε, όλα θα είχαν αποφευχθεί. Όμως, τα μέτρα αυτά άργησαν να εγκριθούν και να τοποθετηθούν 14 ολόκληρα χρόνια! Πρόκειται για την αμαρτωλή Σύμβαση 717. Η προκήρυξη ξεκίνησε το 2010, υπογράφηκε με την κοινοπραξία που σχημάτισε μια θυγατρική του ΑΚΤΩΡ με την ALSTOM. Ενώ θα ολοκληρωνόταν σε 24 μήνες, πήρε 9 παρατάσεις, επειδή μάλωναν μεταξύ τους οι μεγάλοι εργολάβοι. Κόστισε δε στο Δημόσιο 63 εκατομμύρια, ενώ θα κόστιζε 43. Ο ελληνικός λαός πλήρωσε τόσα χρήματα, για να δει τα παιδιά του σκοτωμένα και τους μεγάλους εργολάβους με γεμάτους τους σκεμπέδες!!! Αυτοί ήταν που χώρισαν μεταξύ τους το έργο αυθαίρετα σε πολλά τμήματα, παρέχοντας διαφορετικά λογισμικά που δεν είχαν καμία δυνατότητα επικοινωνίας μεταξύ τους και οι ίδιοι ήταν που ζητούσαν περισσότερο χρόνο και, φυσικά, περισσότερα λεφτά για να παραδώσουν όσα είχαν υπογράψει. Πιο συγκεκριμένα, για την τηλεδιοίκηση στη Λάρισα οι εργολάβοι ζητούσαν, αυθαίρετα, πρόσθετο εξοπλισμό και νέα Σύμβαση, δηλαδή, περισσότερα χρήματα (ό,τι έγινε και με το μετρό της πόλης μας και πάλι με την ΑΚΤΩΡ). Η ευρωπαϊκή εισαγγελία έκρινε τις παρατάσεις αδικαιολόγητες και χαρακτήρισε ως εξωφρενικό το συγκεκριμένο αίτημα, τονίζοντας ότι η αρχική Σύμβαση πρόβλεπε τα πάντα και ό,τι επιπλέον προέκυπτε ως αναγκαιότητα, επίσης προβλεπόταν να καλυφθεί από τους ήδη διανεμηθέντες πόρους. Παρ’ όλα αυτά, υπογράφηκε, τελικά, συμπληρωματική Σύμβαση το 2019, αποδίδοντας στους εργολάβους 13,2 εκατομμύρια ευρώ, παραπάνω. Από το φονικό δυστύχημα κέρδισαν όσοι σήμερα κατηγορούνται, αφού επεδίωκαν την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της κοινοπραξίας και ως εκ τούτου αμείφθηκαν αδρά. Το έργο για το GSM-R ανέλαβε η γνωστή μας SIEMENS το 2008 και άργησε 10 ολόκληρα χρόνια, λόγω του γνωστού σκανδάλου! Στη συνέχεια, άργησε 3 χρόνια ο ΟΣΕ να το στείλει για πιστοποίηση. Τελικά, πιστοποιήθηκε το 2022, αλλά μέχρι την τραγική εκείνη νύχτα δεν κατέστη εφικτό να χρησιμοποιηθεί από τους μηχανοδηγούς, γιατί τα τρένα της HELLENIC TRAIN δεν διέθεταν συμβατό σύστημα. Ωστόσο, αν υπήρχε το ETCS, ακόμη και την τελευταία στιγμή, τα τρένα θα σταματούσαν έγκαιρα την πορεία τους προς τον όλεθρο, αφού θα φρέναραν αυτόματα 1,5 χμ. προτού τη σύγκρουση.

Μετά το έγκλημα, η κυβέρνηση έσπευσε να τοποθετήσει και δεύτερο σταθμάρχη σε όλες τις γραμμές, κάτι που σε καμία περίπτωση δεν συζητούσε προτού την τραγωδία. Τα μνημόνια και η κοινή πολιτική των αστικών κυβερνήσεων καθ’ όλη τη σχεδόν 15ετία της κρίσης, άφησαν 1200 οργανικές θέσεις κενές από προσωπικό‧ έτσι, ενώ προβλέπονταν 2100 εργαζόμενοι, δούλευαν λιγότεροι από τους μισούς. Την επομένη της τραγωδίας, ο ΟΣΕ προσέλαβε 73 σταθμάρχες, αλλά με μπλοκάκι, τους οποίους η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων έκρινε ως ακατάλληλους. Η πρόσληψη με μπλοκάκι σημαίνει ότι οι νέοι σταθμάρχες επιλέχθηκαν με άγνωστα κριτήρια πρόσληψης, είχαν μηδενική εμπειρία και όταν την αποκτούσαν, η Σύμβασή τους πιθανόν θα έληγε και η αποκτημένη εμπειρία θα χανόταν μαζί με τους απολυμένους. Στην περίπτωση μόνιμου προσωπικού, όλα τα παραπάνω θα ήταν δυνατό να είχαν διευθετηθεί με περιοδικές επιμορφώσεις και επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό. Αλλά, εμείς μιλάμε με όρους ιδιωτικοποίησης… Έτσι, στο πλαίσιο αυτής, το 2008 ο σιδηρόδρομος χωρίστηκε σε ΟΣΕ και ΤΡΑΙΝΟΣΕ με οδηγίες της Ε.Ε. Το 2017 ιδιωτικοποίησαν την ΤΡΑΙΝΟΣΕ για μόλις 45 εκατομμύρια ευρώ, αυτή μετονομάστηκε σε HELLENIC TRAIN και, έκτοτε, επιδοτείται με 50 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Η συγκεκριμένη εταιρεία, προφανώς, γνώριζε τα κενά ασφαλείας, αλλά δεν ευαισθητοποιήθηκε, ούτε καν στο να μειώσει τις ταχύτητες, προκειμένου να μην χάσει εισιτήρια. Από την άλλη μεριά, ο ΟΣΕ αδυνατούσε να κάνει συντήρηση του δικτύου, αφού χρειαζόταν 50 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο και το κράτος τον επιχορηγούσε με περίπου τα μισά, ενώ επέλεγε να επιδοτεί με το ποσό ακριβώς που χρειαζόταν ο ΟΣΕ, τη HELLENIC TRAIN… Έτσι, το κράτος απαξίωνε το δίκτυο, η ιδιωτική εταιρεία δεν εκσυγχρόνισε τις παροχές, προτάσσοντας το κέρδος έναντι της ασφάλειας των επιβατών, και ΟΣΕ και HELLENIC TRAIN αντάλλασσαν απλά e-mails.

Τα ίδια συναντά κανείς και σε άλλες χώρες. Στη Βρετανία, είχαν 5 πολύνεκρα δυστυχήματα σε 4 χρόνια, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να κρατικοποιήσει πάλι μεγάλο μέρος των σιδηροδρόμων. Στην Αργεντινή τα ίδια…

Στην Ελλάδα ξοδεύτηκαν υπερτριπλάσια ποσά για το οδικό δίκτυο σε σχέση με το σιδηροδρομικό. Πετρελαιοβιομηχανίες, εταιρείες αυτοκινήτων και μεγαλοεργολάβοι δημόσιων έργων κερδοσκοπούσαν χωρίς έλεος στην πλάτη των φτωχότερων, πλην όμως απηνώς φορολογούμενων, πολιτών/επιβατών. Η χώρα μας έχει πενταπλάσιο αριθμό νεκρών ανά χμ. σιδηροδρόμου από τον μ.ό. της Ε.Ε. Όλοι γνώριζαν το μέγεθος του σκανδάλου: κυβέρνηση, διοίκηση του ΟΣΕ, διοίκηση της HELLENIC TRAIN. Τους είχαν επανειλημμένως προειδοποιήσει με απεργίες οι μηχανοδηγοί και το λοιπό προσωπικό των σιδηροδρόμων. Τελευταία ήταν η κινητοποίησή τους που έλαβε χώρα 24 μέρες πριν από το τραγικό έγκλημα στα Τέμπη. Την απεργία τους, όπως και όλες τις προηγούμενες, την κήρυξε η κυβέρνηση παράνομη και καταχρηστική, επιστρατεύοντας διά της βίας τους απεργούς. Αποτέλεσμα, το έγκλημα…! Αλλά χωρίς να έχει τέλος, αφού στις 29 Μαΐου του 2024 επαναλήφθηκε το ίδιο σκηνικό μεταξύ δύο αμαξοστοιχιών (και πάλι μεταξύ μιας επιβατικής και μιας εμπορικής) λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη. Το δράμα αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή, αφού οι μηχανοδηγοί, από τύχη, μόλις που πρόλαβαν και φρέναραν. Τα ίδια και στις 13 του Σεπτέμβρη του 2024 στους Αγίους Αναργύρους… Τη στιγμή αυτήν που μιλάμε, δεν έχει βελτιωθεί σε κανένα επίπεδο η κατάσταση. Παραμένει το σιδηροδρομικό δίκτυο χωρίς τα στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας που περιγράψαμε, το δίκτυο έχει γεμίσει με κλαδιά που αναγκάζουν συχνά πυκνά τους μηχανοδηγούς να σταματούν τα τρένα για να τα απομακρύνουν, ενώ οι μόνιμες οργανικές θέσεις υπαλλήλων έχουν περιοριστεί μόλις στις 560!

Εν κατακλείδι, όπως πολύ χαρακτηριστικά ανέφερε ο δημιουργός του βίντεο που χρησιμοποίησα, το έγκλημα στα Τέμπη δεν έγινε και πάει, είναι ένα έγκλημα που συνεχίζεται και είναι πολύ πιθανό να θρηνήσουμε και άλλους άδικους χαμούς.    

Όσον αφορά τώρα, το ζήτημα του αν διδάσκει κανείς το έγκλημα στα Τέμπη στους μαθητές και τις μαθήτριές του, προσωπικά δεν μου δημιουργεί κανένα δίλημμα, κανέναν μα κανέναν απολύτως προβληματισμό. Ή μάλλον, για να το διατυπώσω καλύτερα, μου δημιουργεί τον μοναδικό προβληματισμό του πώς, με ποιον τρόπο, ποια μέθοδο θα επιλέξω για να διδάξω το γεγονός και τα νοήματα που απορρέουν από αυτό, αφού είμαι υποχρεωμένος να το διδάξω και υπεύθυνος απέναντι στη νέα γενιά, αν δεν το κάνω. Κι αυτό γιατί στα παιδιά διδάσκουμε όλα όσα τα αφορούν και γεγονότα με κοινωνικές συνέπειες όπως αυτό των Τεμπών, προφανώς και τα αφορούν. Βασικά, όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα για ενημέρωση πάνω σε όλα όσα απασχολούν την κοινωνία, ανεξάρτητα από την εκάστοτε ηλικιακή κατηγορία στην οποία ανήκουν. Δεν τίθεται θέμα ενημέρωσης με βάση την ηλικιακή κατηγορία. Σε αυτό μπορούμε να επικαλεστούμε μεγάλα ονόματα της Παιδαγωγικής, όπως για παράδειγμα τη Μοντεσσόρι, η οποία αντιμετώπιζε τα παιδιά ως οντότητες που δεν είχαν ανάγκη την αστυνόμευση και την ασφυκτική εποπτεία, τον πατερναλισμό και τη χειραγώγηση από τους ενήλικες. Θεωρούσε δε ότι όλα μπορεί κανείς να τα διδάξει και να τα μοιραστεί με εκείνα, αρκεί να βρει τον κατάλληλο τρόπο και τον κατάλληλο χρόνο να τους τα πει.

Ο Γάλλος Παιδαγωγός Φρενέ, εξίσωνε τα παιδιά με τους ενήλικους, τα αποκαθιστούσε φέροντάς τα στο προσκήνιο, τους αναγνώριζε το αναφαίρετο δικαίωμα στην εκπαίδευση και την απρόσκοπτη, απαρεμπόδιστη διαδικασία ανάπτυξής τους. Τα θεωρούσε συμμέτοχους στην οικοδόμηση της νέας, πραγματικά δημοκρατικής και ανθρώπινης κοινωνίας που ο ίδιος οραματιζόταν. Σταθερά κατέθετε ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται αυθεντίες στις οποίες θα υποτάσσονται, αλλά ανθρώπους να αγαπούν, να σέβονται και να εμπιστεύονται. Γι’ αυτό, απαιτούν ένα μόνον πράγμα από όσους τα αναθρέφουν και τα διαπαιδαγωγούν, να μην τους λένε ψέματα ποτέ, ποτέ να μην υπόσχονται πράγματα που, εκ των προτέρων, οι ίδιοι γνωρίζουν ότι αδυνατούν να εκπληρώσουν. Τα παιδιά δεν ανέχονται την προδοσία, την ανειλικρίνεια, την υποκρισία, θέλουν να εμπιστευτούν τον κόσμο γύρω τους, προκειμένου να ελέγξουν τους ρυθμούς και τους όρους της ανάπτυξής τους.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο Γιάνους Κόρτσακ, ο Πολωνοεβραίος Παιδαγωγός που δίδαξε με την ίδια του τη στάση απέναντι στη ζωή τον απόλυτο σεβασμό στην παιδικότητα, αποφεύγοντας να κρύψει οτιδήποτε από τους μαθητές και τις μαθήτριές του στο γκέτο της Βαρσοβίας και με ειλικρίνεια τους συνόδεψε μέχρι τους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς και πέθανε μαζί τους κρατώντας τα από το χέρι, αρνούμενος να τα προδώσει, αρνούμενος να προδώσει την πλέρια εμπιστοσύνη που του έδειχναν καθ’ όλη τη σύντομη πορεία τους σε τούτη τη ζωή.    

Ο Μακάρενκο, ο μεγάλος Ουκρανός Παιδαγωγός, θεωρούσε -και, μάλιστα, με απόλυτο και δογματικό τρόπο- ότι τα παιδιά θα πρέπει να εμπλέκονται σε όλα τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν την οικογένειά τους και σε όλες τις μεγάλες αφηγήσεις του καιρού τους. Διατεινόταν ο Σοβιετικός Δάσκαλος ότι, αν θέλουμε να διαπαιδαγωγήσουμε καλούς ανθρώπους για μια αρμονική και ισορροπημένη, αληθινά ανθρώπινη κοινωνία, τότε πρέπει να ματαιώνουμε συχνά-πυκνά τα παιδιά μας όσον αφορά τις επιθυμίες τους. Πολύ απλά, πρέπει να μάθει η κόρη να υποτάσσει τις επιθυμίες της για λούσα, τη στιγμή που η μητέρα της δεν έχει δεύτερη ζακέτα να φορέσει. Το αφήγημα «τα παιδιά έχουν προτεραιότητα σε όλα και εμείς, ως γονείς, δεν βαριέσαι, τη ζήσαμε τη ζωή μας ή τα φάγαμε τα ψωμιά μας», αποτελεί μια εκλογίκευση στη φτώχεια και την ανημπόρια μας, όπως τόσες άλλες εκλογικεύσεις που καταλήγουν να εφησυχάζουν συνειδήσεις και υπονομεύουν τελικά την όλη διαδικασία διαμόρφωσης του χαρακτήρα τους. Εν τέλει, στο δίλημμα γονείς ή παιδιά, έδινε προτεραιότητα ο Μακάρενκο στους πρώτους, όσον αφορά την κάλυψη των αναγκών τους. Υπό αυτήν την οπτική, οφείλουμε να εμπλέκουμε τους νέους στα προβλήματά μας και στα προβλήματα ολόκληρης της ανθρωπότητας, αν επιθυμούμε να εξασκηθούν αποτελεσματικά στην ενσυναίσθηση, την κριτική σκέψη και την αλληλέγγυα στάση απέναντι στους συνανθρώπους τους.

Ο Πάουλο Φρέιρε, ο Βραζιλιάνος Παιδαγωγός των ενήλικων εξαθλιωμένων και αγράμματων φτωχών στις Φαβέλες, οικοδόμησε όλη του την παιδαγωγική παρέμβαση στα κεντρικά ζητήματα που απασχολούσαν τους μαθητές του στη δύσκολη καθημερινότητά τους. Τα ονόμαζε «παραγωγικά θέματα» και επρόκειτο για ζητήματα της καθημερινής ζωής που τους αφορούσαν και τους προβλημάτιζαν έντονα και στα οποία έδινε μεγάλη βαρύτητα, ώστε να τα αναδείξει‧ θεωρούσε, έτσι, ότι μέσα από αυτά θα ξεκλείδωνε έναν ολόκληρο εσωτερικό κόσμο, εγκλωβισμένο στη λογική μιας ιδιότυπης «κουλτούρας της σιωπής», που τους καθήλωνε σε μια κατάσταση υποτέλειας και βαθιάς φτώχειας και που φάνταζε νομοτελειακή και αποστερημένη από οποιαδήποτε λογική αμφισβήτησης και μετασχηματισμού. Η παιδαγωγική προσέγγιση του Φρέιρε αφορούσε και τις μικρότερες ηλικίες, αφού και σε εκείνες οι νέοι άνθρωποι εξαντλούν το βασικό τους ενδιαφέρον στα μεγάλα καθημερινά προβλήματα που τους απασχολούν. Πάνω σε εκείνα είναι ανάγκη, λοιπόν, να στήσει κανείς την παρεχόμενη εκπαίδευση, προκειμένου να οδηγήσει τους μαθητές του στην κατανόηση των αιτίων της κατάστασής τους, εν συνεχεία στην αμφισβήτηση αυτών και, εν τέλει, στον μετασχηματισμό των όρων της ζωής τους. Αυτό δείχνει τον απόλυτο σεβασμό στις εκπληκτικές δυνατότητες όσων καλούμαστε να διαπαιδαγωγήσουμε. Δείχνει, ακόμη, το δημοκρατικό πνεύμα της ισότιμης συνδιαλλαγής με εκείνους που οι κυρίαρχες συμβάσεις θέτουν, πραξικοπηματικά, υπό την εξουσία όσων αναλαμβάνουν την εκπαίδευσή τους.  

Ακολουθώντας, τέλος, τον Τζων Ντιούι, τον πολύ γνωστό μεταρρυθμιστή Αμερικανό Παιδαγωγό, ας θυμηθούμε όλες και όλοι μας στιγμές από τη δική μας παιδική ηλικία, τότε που οι αισθήσεις ήταν μόνιμα σε εγρήγορση και τίποτε δεν μπορούσαν να μας αποκρύψουν οι γονείς μας, ούτε όλοι όσοι ασχολούνταν με την εκπαίδευση και τη διαπαιδαγώγησή μας. Το θέμα ήταν πόσο καλά εξοπλισμένοι ήμασταν, τι εργαλεία είχαμε για την ερμηνεία όσων αναπόφευκτα και, κατά κανόνα λαθραία, θα αντιλαμβανόμασταν τελικά. Πόσο έτοιμοι ήμασταν στο να αναλύσουμε τα νοήματά τους και αν δεν ήμασταν, τότε πόσο ευάλωτοι τελικά αποδειχθήκαμε στη χειραγώγηση, την παραπληροφόρηση, την εξαπάτηση και την κακή τελικά διαπαιδαγώγησή μας.

Τούτων δοθέντων λοιπόν, τίθεται το ζήτημα, ως εξής: προτιμάμε και εμείς να ματαιοπονούμε ως ενήλικες, προσπαθώντας να κρατήσουμε τα παιδιά μας μακριά από τα μεγάλα ή μικρότερα δράματα της ζωής, στα πλαίσια μιας υποκριτικής εξιδανίκευσης του κόσμου και πλασματικής διευκόλυνσης μιας δήθεν απροβλημάτιστης ανάπτυξης, μιας επίπλαστης αμεριμνησίας που μας έκαναν να πιστεύουμε ότι επιβάλλεται να τα χαρακτηρίζει, όσον αφορά το όλο βίωμα της παιδικότητάς τους; Επιλέγουμε να τους αποκρύπτουμε τις αληθινές διαστάσεις της ζωής, μεταθέτοντας σε άλλο χρόνο την αντιμέτωπισή τους; Μα, αλήθεια, αν αυτό επιθυμούμε, πώς μας διαφεύγει το μεγάλο γεγονός ότι κατά την παιδική και την πρώτη εφηβική ηλικία χτίζεται η προσωπικότητα; Τι ανθρώπους θα έχουμε παραλάβει, όταν θα αποφασίσουμε, τελικά, να τους διδάξουμε τα σημαντικά γεγονότα της ζωής; Μήπως η αμεριμνησία είναι ευκολότερο να καταλήξει σε σκληρότητα και αδιαφορία για τον «Άλλο»‧ η επιδιωκόμενη ξενοιασιά σε τυχοδιωκτισμό και αριβισμό‧ η ελλιπής ενασχόληση με τα συναισθήματα, μήπως καταλήξει σε κοινωνικό αυτισμό‧ μήπως η «κουλτούρα της σιωπής» θα εξαλείψει κάθε δυνατότητα για κριτική σκέψη και συνείδηση; Μήπως, τελικά, η υποκρισία και η κοινωνική αποστασιοποίηση καταλήξουν, όντως, να συγκροτούν το νέο κοινωνικό συμβόλαιο, έτσι όπως το προκήρυξε ο πρωθυπουργός κατά την πανδημία και τώρα καλούνται οι νέοι και οι νέες μας να το προσυπογράψουν; Μήπως, τελικά, για ακόμη μια φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, στραβώσουν τα καλούπια και, αντί για Γκάντι, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Τσε, Λαμπράκηδες και Κόρτσακ, παραχθούν νέοι Άιχμαν, Μένγκελε και Χίτλερ; 

Ως κατακλείδα, πληροφοριακά προσθέτω το γεγονός της θεσμοθέτησης στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μιας νέας σειράς δραστηριοτήτων, στο όνομα της «Εκπαίδευσης για τον ενεργό πολίτη». Πρόκειται για 10 ώρες ετησίως, που θα αυξηθούν σε 30 διδακτικές ώρες από του χρόνου και θα αφορούν ποικίλες θεματικές (προσωρινά «ελεύθερης επιλογής» από τους δασκάλους και τις δασκάλες), στο πλαίσιο των οποίων τα παιδιά θα εκπαιδεύονται σε ζητήματα της καθημερινής κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Η ειρωνεία, βέβαια, είναι ότι οι ώρες αυτές θα αφαιρούνται -για παράδειγμα, στις τάξεις Ε΄ και ΣΤ’- από το μάθημα της «Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής» (10 ώρες), από το «Ερευνώ τον Φυσικό Κόσμο» (10 ώρες) και από τα «Εργαστήρια Δεξιοτήτων» (10 ώρες). Δηλαδή, από μαθήματα ή γνωστικά πεδία, στο πλαίσιο των οποίων θα μπορούσε εύκολα να προετοιμαστεί ο μελλοντικός ενεργός πολίτης. Αλλά, στην ίδια λογική που κινήθηκαν τα επιτελεία της εκπαίδευσης στη χώρα μας, όταν περιέκοβαν ώρες από το μάθημα της «Κοινωνιολογίας», χάριν περισσότερων ωρών διδασκαλίας του -πολύ χρήσιμου κατά τη δική τους εκτίμηση- μαθήματος των «Λατινικών», στη βάση της ίδιας λογικής περικόπτουν σήμερα ώρες από παρεμφερή γνωστικά αντικείμενα με την «Εκπαίδευση για τον ενεργό πολίτη», αφήνοντας ανέγγιχτα τα μαθήματα εκείνα που παραδοσιακά προκρίνονται ως «πρωτεύοντα» και ενσαρκώνουν τον πυρήνα της αστικής θεώρησης της γνώσης, αντανακλώντας και αναπαράγοντας ταυτόχρονα τις κυρίαρχες σχέσεις στην παραγωγική διαδικασία… Να σημειώσω στο σημείο αυτό, τη σπουδή του υπουργείου να αποστείλει πειθαρχικό σε μια δασκάλα που τόλμησε να δουλέψει με τους μαθητές και τις μαθήτριές της ένα project, με θέμα το εγκληματικό συμβάν στα Τέμπη. Σύμφωνα με τα κυβερνητικά επιτελεία της αστυνόμευσης της σκέψης και της δράσης, είναι ανεπίτρεπτο να φτιάχνουμε «ενεργούς πολίτες», προβληματίζοντάς τους σχετικά με τη λειτουργική δομή και τον ιδεολογικό πυρήνα κυβερνητικών σκανδάλων, αλλά αποκλειστικά και μόνο στο πλαίσιο του ευπρεπισμού, της υποταγής και της συμμόρφωσης. Τα ίδια επαναλήφθηκαν και στην περίπτωση της αμφισβήτησης της ιμπεριαλιστικής πολιτικής του κράτους του Ισραήλ από μία άλλη συνάδελφο, η οποία τόλμησε να στηλιτεύσει κρατικές εγκληματικές πολιτικές σε βάρος άλλων λαών, με τις οποίες, ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση είχε χρέος να συμπορευθεί.

Γεννάται, λοιπόν, το ερώτημα: «Τι είδους “ενεργούς” πολίτες θέλουμε να δημιουργήσουμε, θέτοντας κάθε φορά μια σειρά από όρια που φροντίζουμε να τα τηρούμε, εφαρμόζοντας ενίοτε την πιο ακραία καταστολή»; Εκτός κι αν τον πολίτη που ενεργεί τον φαντάζεται η αστική πολιτική, όχι να δρα ή να ενδιαφέρεται για όλα τα σημαντικά και λιγότερο σημαντικά γύρω του, αλλά να λαμβάνει το χρίσμα της ενεργητικότητάς του από τη συχνότητα των επισκέψεων που κάνει καθημερινά στην τουαλέτα. Σε μια τέτοια περίπτωση, έχει χρέος η πολιτεία να τροποποιήσει τους όρους με τους οποίους προσπαθεί να επικοινωνήσει τις διαθέσεις και τις αξιώσεις της‧ στη συγκεκριμένη περίπτωση, θα ταίριαζε, μάλλον, ο όρος «πολίτης που έχει ενεργηθεί» παρά «ενεργός» πολίτης και από ενεργημένους (δυσκοίλιους ή μη) έχει πλεονάσει η σύγχρονη και καθωσπρέπει παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας…!!!      

Ο Χρήστος Τουρτούρας είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ τον Ιούνιο: Ανακοινώθηκε ΕΠΙΣΗΜΑ η ύλη!

Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς

Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 16/04

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber